< לוּקָס 18 >
וגם משל דבר אליהם להתפלל תמיד ולא להתרפות׃ | 1 |
୧ୱା଼ହାଆନା ଅଲେ ଅଲେ ପ୍ରା଼ତାନା କିନାୟିମାନେ, ଈ କାତାତି ଜୀସୁ ସୀସୁୟାଁଇଁ ପୁଣ୍ମ୍ବିକିନି କାତାତଲେ ୱେସ୍ତେସି
ויאמר שופט היה בעיר אחת אשר לא ירא את האלהים ולא נשא פנים לאדם׃ | 2 |
୨“ର଼ ଗା଼ଡ଼ାତା ର଼ ନୀହାଁୟି କିନାସି ମାଚେସି, ଏ଼ୱାସି ମାହାପୂରୁଇଁ ଆଜି ହିଲାଆତେସି କି ମାଣ୍ସିୟାଁଇଁ ଜିକେଏ ଅଣ୍ପି ହିଲାଆତେସି ।
ואלמנה היתה בעיר ההיא ותבא אליו לאמר דינה את דיני ממריבי׃ | 3 |
୩ଏ଼ ଗା଼ଡ଼ାତା ର଼ ରା଼ଣ୍ତେଣି ମାଚେ, ଏ଼ଦି ନୀହାଁୟି କିନାଣି ତା଼ଣା ଅଲେ ଅଲେ ହାଜିହିଁ ନୀନୁ ନେହିଁ ନୀହାଁୟି କିହିଁ ନା଼ କ଼ପାଟି ନିଙ୍ଗିମାଞ୍ଜାନାଣା ତା଼ଣାଟି ଗେଲ୍ପାମୁ ଇଞ୍ଜିଁ ବାତିମା଼ଲିମାଚେ ।
וימאן מיום אל יום ואחרי כן אמר בנפשו גם כי את האלהים אינני ירא ולאדם לא אשא פנים׃ | 4 |
୪ଅ଼ଡ଼େ ଏ଼ୱାସି ଏ଼ଦାନି କାତା ୱେଞ୍ଜି ହିଲାଆତେସି; ଡା଼ୟୁ ଏ଼ୱାସି ମ଼ନ ମ଼ନତା ଅଣ୍ପିତେସି, ନା଼ନୁ ମାହାପୂରୁଇଁ ଆଜିହିଲଅଁ କି ମାଣ୍ସିଇଁ ଅଣ୍ପି ହିଲଅଁ,
אעשה את דין האלמנה הזאת על הוגיעה אתי פן תבוא תמיד ותדכאני במלים׃ | 5 |
୫ଆ଼ତିଜିକେଏ ଈ ରା଼ଣ୍ତେଣି ନାଙ୍ଗେ କସ୍ତ ହୀହିମାଞ୍ଜାନାକି ନା଼ନୁ ତାନି କ଼ପାଟି ନିଙ୍ଗାମାନି ନୀହାଁୟି ଡିକ୍ହାତୁହ୍ଇଁ, ଆ଼ଆତିଁ ଏ଼ଦି ନାଙ୍ଗେ ବାରେବେ଼ଲା ଗିଜିଗିଜା କିହେ଼ମାଞ୍ଜାନେ ।”
ויאמר האדון שמעו את אשר אמר דין העולה׃ | 6 |
୬ଏମ୍ବାଟିଏ ପ୍ରବୁ ଏଲେଇଚେସି, “ଈ ଲାଗେଏତି ନୀହାଁୟି କିନାଣି କାତା ଅଣ୍ପାଦୁ ।
והאלהים הלא הוא יעשה דין בחיריו הקראים אליו יומם ולילה גם כי יתמהמה להושיעם׃ | 7 |
୭ଆତିହିଁ ମାହାପୂରୁ ଆ଼ଚିତି ଲ଼କୁ ଲା଼ଆଁ ମାଦେନା ଏ଼ୱାଣାଇଁ ହା଼ଟିହିଁ ଡ଼ୟିନେରି, ଏ଼ୱାସି କି ଏ଼ୱାରି ନୀହାଁୟି କିଅସି? ଆ଼ତିଜିକେଏ ଏ଼ୱାସି ଏ଼ୱାରି ସାତ୍ରୁୟାଁକି ହା଼ରେକା ଅ଼ର୍ହିନାସି ଆ଼ନେସି କି?
אני אמר לכם כי יעשה את דינם במהרה אך בן האדם בבאו הימצא אמונה בארץ׃ | 8 |
୮ନା଼ନୁ ମିଙ୍ଗେ ୱେସିମାଞ୍ଜାଇଁ, ଏ଼ୱାସି ତବେ ଏ଼ୱାରି ତାକି କିୱି ଆ଼ହାମାନି ପ଼ଲ୍ଆ କାମାତି ନୀହାଁୟି କିନେସି, ଆ଼ତିଜିକେଏ ମାଣ୍ସି ମୀର୍ଏସି ଦାର୍ତିତା ୱା଼ହାନା ନାମୁତି ମେହ୍ନେସିକି?”
ויוסף וישא משלו אל אנשים בטחים בנפשם כי צדיקים המה ואחרים נבזים בעיניהם ויאמר׃ | 9 |
୯ତାମ୍ଙ୍ଗେ ତୀରିଗାଟାତମି ଇଞ୍ଜିଁ ଅଣ୍ପାନା ଏଟ୍କା ତାରାଇଁ ହୀଣି କିନି ଲ଼କୁଣି ଜୀସୁ ଈ ପୁଣ୍ମ୍ବିକିନି କାତା ୱେସ୍ତେସି,
שני אנשים עלו אל המקדש להתפלל האחד פרוש והאחד מוכס׃ | 10 |
୧୦ରିଆରି ପ୍ରା଼ତାନା କିହାଲି ର଼ ପ୍ରା଼ତାନା ଇଲୁତା ହାଚେରି, ରଅସି ପାରୁସି ଅ଼ଡ଼େ ରଅସି ସିସ୍ତୁ ରୀହ୍ନାସି ।
ויתיצב הפרוש לבדו ויתפלל לאמר אלהים אודך כי אינני כאשר האדם הגזלים והעשקים והנאפים או גם כמכס הזה׃ | 11 |
୧୧ପାରୁସି ନିଚାନା ଇଲେକିହିଁ ପ୍ରା଼ତାନା କିତେସି, “ଏ଼ ମାହାପୂରୁ ନା଼ନୁ ନିଙ୍ଗେ ଜହରା କିହିମାଞ୍ଜାଇଁ, ନା଼ନୁ ଏଟ୍କା ଲ଼କୁ ଲେହେଁ ଦାର୍ମୁ ହିଲାଆ ଗାଟାତେଏଁ ଆ଼ଏ, ସ଼ରୁ, ଦା଼ରି ଗାଟାତେଏଁ ଆ଼ଏ କି ଈ ସିସ୍ତୁ ରୀହ୍ନାଣି ଲେହେଁ ଜିକେଏ ଆ଼ଏ;
אני צם פעמים בשבוע אני מעשר את כל קניני׃ | 12 |
୧୨ନା଼ନୁ ୱା଼ରା ତାକି ରୀ ଦେବା ଉପାସା କିହିମାଇଁ, ଅ଼ଡ଼େ ନା଼ନୁ ବେଟାଆ଼ହି ମାନାଣି ବାରେ ଦସ ବା଼ଗାଟି ର଼ ବା଼ଗା ହୀହିମାଇଁ ।”
והמוכס היה עמד מרחוק ולא אבה אף לשאת את עיניו לשמים כי אם תופף על לבו לאמר אלהים סלח לי החוטא׃ | 13 |
୧୩ସାମା ସିସ୍ତୁ ରୀହ୍ନାସି ହେକ ନିଚାନା ତାନି କାନୁ ଲାକପୂରୁ ୱାକି ଜିକେଏ ପେର୍ହାଁ ସିନିକିହାଲି ସା଼ସା କିଆତେସି, ସାମା ତାନି ବକତା ୱେ଼ଚା କଡାନା ଏଲେଇଚେସି, “ଏ଼ ମାହାପୂରୁ ନା଼ନୁ ପା଼ପୁ ଗାଟାତେଏଁ ନାଙ୍ଗେ କାର୍ମା ମେସ୍ତାମୁ ।”
אני אמר לכם כי ירד זה לביתו נצדק מזה כי כל המרים את נפשו ישפל ואשר ישפילה ירומם׃ | 14 |
୧୪“ନା଼ନୁ ମିଙ୍ଗେ ୱେସିମାଞ୍ଜାଇଁ, ଏ଼ୱାସି ଆ଼ଏ ସାମା ସିସ୍ତୁ ରୀହ୍ନାସି ତୀରିଗାଟାସି ଆ଼ହାନା ତାମି ଇଜ ହାଚେସି; ଏ଼ନିଇଚିହିଁ ଆମ୍ବାଆସି ନା଼ନୁ କାଜାତେଏଁ ଇଞ୍ଜାଁ କଡିନେସି, ଏ଼ୱାଣାଇଁ ଊଣା କିୱିଆ଼ନେ, ସାମା ଆମ୍ବାଆସି ନା଼ନୁ ଊଣାତେଏଁ ଇନେସି, ଏ଼ୱାଣାଇଁ କାଜାସି କିୱିଆ଼ନେ ।”
ויביאו אליו גם את הילדים למען יגע בהם ויראו התלמידים ויגערו בם׃ | 15 |
୧୫ଏ଼ୱାସି ଏ଼ନିକିଁ କକାରି ପ଼ଦାଁଣି ଡୀଗିନେସି, ଏ଼ଦାଆଁତାକି ଲ଼କୁ ଏ଼ୱାରାଇଁ ଜୀସୁ ତା଼ଣା ତାଚାଲି ମା଼ଟ୍ହେରି; ସାମା ସୀସୁୟାଁ ଏ଼ଦାଆଁ ମେସାନା ଏ଼ୱାରାଇଁ ଦାକା ହୀତେରି ।
ויקרא אתם ישוע אליו ויאמר הניחו לילדים לבוא אלי ואל תמנעום כי לאלה מלכות האלהים׃ | 16 |
୧୬ସାମା ଜୀସୁ କକାରି ପ଼ଦାଁଣି ଡାଗେ ହା଼ଟାନା ଏଲେଇଚେସି, “କକାରି ପ଼ଦାଁଣି ନା଼ ଡାଗେ ୱା଼ହାଲି ହୀଦୁ, ଏ଼ୱାରାଇଁ କା଼ହିକିଆଦୁ; ଏ଼ନିଇଚିହିଁ ମାହାପୂରୁତି ରା଼ଜି ଇଲେତାରାୱାୟି ।
אמן אמר אני לכם כל אשר לא יקבל את מלכות האלהים כילד הוא לא יבא בה׃ | 17 |
୧୭ନା଼ନୁ ମିଙ୍ଗେ ସାତା ୱେସିମାଞ୍ଜାଇଁ, ଆମ୍ବାଆସି ଊଣା କକାରି ପ଼ଦାୟାଁ ଲେହେଁ ମାହାପୂରୁ ରା଼ଜି ଆହ୍ଅସି ଏ଼ୱାସି ଏ଼ନିକିଁ ଜିକେଏ ଏମ୍ବାଆଁ ହ଼ଡାଲି ଆ଼ଡଅସି ।”
וישאלהו קצין אחד לאמר רבי הטוב מה לי לעשות ואירש חיי עולמים׃ (aiōnios ) | 18 |
୧୮ଜୀହୁଦି ଲ଼କୁ ବିତ୍ରାଟି କାଜାସି ଜୀସୁଇଁ ୱେଚେସି, “ଏ଼ ନେହିଁ ଗୂରୁ କା଼ଲାକା଼ଲାତି ଜୀୱୁ ବେଟାଆ଼ହାଲି ନା଼ନୁ ଏ଼ନାଆଁ କିଇଁ?” (aiōnios )
ויאמר אליו ישוע מדוע קראת לי טוב אין טוב בלתי אחד האלהים׃ | 19 |
୧୯ଜୀସୁ ଏ଼ୱାଣାଇଁ ଏଲେଇଚେସି, “ନାଙ୍ଗେ ନେହାଁତି ଇଞ୍ଜିଁ ଏ଼ନାଆଁତାକି ଏଲେଇଞ୍ଜିମାଞ୍ଜି? ଇଚିହିଁ ମାହାପୂରୁ ରଅସିଏ ନେହାଁସି ମାନେସି ଏ଼ୱାଣି ପିସ୍ପେ ଆମ୍ବାଆସି ନେହାଁସି ହିଲଅସି ।
את המצות אתה יודע לא תנאף לא תרצח לא תגנב לא תענה עד שקר כבד את אביך ואת אמך׃ | 20 |
୨୦ହୁକୁମିକା ପୁଞ୍ଜାମାଞ୍ଜି, ‘ଦା଼ରି କିଆନି, ଲ଼କୁଣି ପା଼ୟାଆନି, ସ଼ରୁ କିଆନି, ମିଚିସାକି ହୀଆନି, ତାଲି ତାଞ୍ଜି କାତା ମା଼ନି କିମୁ ।’”
ויאמר את כל אלה שמרתי מנעורי׃ | 21 |
୨୧ଦ଼ନଗାଟାସି ଏଲେଇଚେସି, “ନା଼ନୁ ଈ ବାରେ ଊଣାୱେଡ଼ାଟିଏ କିହିମାଇଁ ।”
וישמע ישוע ויאמר עוד אחת חסרת מכר את כל אשר לך וחלק לעניים ויהי לך אוצר בשמים ובוא ולך אחרי׃ | 22 |
୨୨ଜୀସୁ ଈ କାତା ୱେଞ୍ଜାନା ଏ଼ୱାଣାଇଁ ଏଲେଇଚେସି, “ନୀନୁ ର଼ କାମା କିନାୟିମାନେ; ନୀନୁ ନୀ ତା଼ଣା ମାନି ବାରେ ଦ଼ନବିତି ପାର୍ଚାନାହାଁ ହିଲାଆ ଗାଟାରାକି ଦା଼ନା ହୀମୁ, ଇଞ୍ଜାଁ ଡା଼ୟୁ ନୀନୁ ଲାକପୂରୁତା ଦ଼ନ ବେଟାଆ଼ଦି; ଏଚେଟିଏ ନା଼ ଜେ଼ଚ ଜେ଼ଚ ୱା଼ମୁ ।”
ויהי כשמעו את זאת ויעצב מאד כי עשר גדול היה לו׃ | 23 |
୨୩ସାମା ଏ଼ୱାସି ଈ ବାରେ କାତା ୱେଞ୍ଜାନା ହା଼ରେକା ଦୁକୁ ଆ଼ତେସି, ଇଚିହିଁ ଏ଼ୱାସି ବାତ୍କୁ ଗାଟାସି ମାଚେସି ।
וירא ישוע כי נעצב ויאמר כמה יקשה לבעלי נכסים לבוא אל מלכות האלהים׃ | 24 |
୨୪ଏଚେଟିଏ ଜୀସୁ ଏ଼ୱାଣାଇଁ ମେସାନା ଏଲେଇଚେସି, “ଆମ୍ବାଆରି ଦ଼ନ ମାନେ, ଏ଼ୱାରି ହା଼ରେକା କସ୍ତତଲେ ମାହାପୂରୁତି ରା଼ଜିତା ହ଼ଡ଼୍ନେରି!
כי נקל לגמל עבר בתוך נקב המחט מבוא עשיר אל מלכות האלהים׃ | 25 |
୨୫ଇଚିହିଁ ମାହାପୂରୁତି ରା଼ଜିତା ଦ଼ନଗାଟାସି ହ଼ଡ଼୍ନି କିହାଁ ଊଟୁ ସୂଜା କା଼ଣିଟି ହ଼ଚାହାନାୟି ଊସାସା ।”
ויאמרו השמעים ומי יוכל להושע׃ | 26 |
୨୬ଏ଼ କାତା ୱେଞ୍ଜିମାଚାରି ଏଲେଇଚେରି, “ଆତିହିଁ ଆମ୍ବାଆସି ଗେଲ୍ପି ଆ଼ହାଲି ଆ଼ଡିନେସି?”
ויאמר מה שיפלא מבני אדם לא יפלא מאלהים׃ | 27 |
୨୭ଜୀସୁ ଏଲେଇଚେସି, “ଏ଼ନାଆଁ ଲ଼କୁ କିୟାଲି ଆ଼ଡାଆଗାଟାଣି ମାହାପୂରୁ କିହାଲି ଆ଼ଡିମାନେସି ।”
ויאמר פטרוס הן אנחנו עזבנו את הכל ונלך אחריך׃ | 28 |
୨୮ଏଚେ଼ତା ପିତର ଜୀସୁଇଁ ୱେଚେସି, “ମେହ୍ମୁ ମା଼ମ୍ବୁ ବାରେ ପିସାନା ନୀ ଜେ଼ଚ ୱା଼ହିମାନମି ।”
ויאמר אליהם אמן אמר אני לכם אין איש אשר עזב את ביתו או את אבותיו או את אחיו או את אשתו או את בניו למען מלכות האלהים׃ | 29 |
୨୯ଜୀସୁ ଏ଼ୱାରାଇଁ ୱେସ୍ତେସି, “ନା଼ନୁ ମିଙ୍ଗେ ସାତା ୱେସିମାଞ୍ଜାଇଁ, ଆମିନି ଗାଟାରି ମାହାପୂରୁ ରା଼ଜିତାକି ଇଲୁକାଣ୍ତା, ଡକ୍ରିନି, ତାୟି, ତାଲି ତାଞ୍ଜି, ଅ଼ଡ଼େ ମୀର୍କା ମା଼ସ୍କାଣି ପିସାମାନେରି,
ולא יקח תחתיהם כפלים הרבה בעולם הזה ובעולם הבא חיי עולמים׃ (aiōn , aiōnios ) | 30 |
୩୦ଏ଼ୱାରି ଈ ଜୁଗୁତା ହା଼ରେକା ଆଗାଡ଼ା ବେଟାଆ଼ହାନା, ୱା଼ନି ଜୁଗୁତା କା଼ଲାକା଼ଲାତି ଜୀୱୁ ବେଟା ଆ଼ନେସି ।” (aiōn , aiōnios )
ויקח אליו את שנים העשר ויאמר להם הננו עלים ירושלימה וימלא כל הכתוב בידי הנביאים על בן האדם׃ | 31 |
୩୧ଜୀସୁ ତାନି ବା଼ରଜା଼ଣା ସୀସୁୟାଁଇଁ ହା଼ଟାନା ୱେସ୍ତେସି, “ମେହ୍ଦୁ ମା଼ର ଜିରୁସାଲମତା ହାଜିମାନାୟି, ଏମ୍ବାଆଁ ମାଣ୍ସି ମୀର୍ଏଣି ତାକି ମାହାପୂରୁ ଅଣ୍ପୁତି ବ଼ଲୁ ୱେହ୍ନାରି ଏ଼ନା ଏ଼ନାଆଁ ରା଼ଚାମାନେରି, ଏ଼ ବାରେ ମାଣ୍ସି ମୀର୍ଏଣା ତା଼ଣା ସାତା ଆ଼ନେ;
כי ימסר לגוים ויהתלו בו ויתעללו בו וירקו בפניו׃ | 32 |
୩୨ଇଚିହିଁ ଏ଼ୱାଣାଇଁ ଏଟ୍କା କୂଡ଼ାତାରି କେୟୁତା ହେର୍ପିଆ଼ନେସି, ଇଞ୍ଜାଁ ଏ଼ୱାରି ଏ଼ୱାଣାଇଁ କାକ୍ନେରି, ଏ଼ୱାଣାଇଁ ହୀଣି କିହାନା ହୂପିନେରି,
ואחרי הכותם אתו בשוטים ימיתוהו וביום השלישי קום יקום׃ | 33 |
୩୩ଏ଼ୱାଣାଇଁ ସା଼ଟ୍ଣି ଡ଼଼ରିତଲେ ୱେ଼ଚାନା ପା଼ୟିନେରି, ଇଞ୍ଜାଁ ତୀନି ଦିନାଟିଏ ନିଙ୍ଗିନେସି ।”
והם לא הבינו מאומה ויהי הדבר הזה נעלם מהם ולא ידעו את הנאמר׃ | 34 |
୩୪ସାମା ସୀସୁୟାଁ ଈ ବାରେ କାତା ପୁଞ୍ଜାଲି ଆ଼ଡାଆତେରି; ଈ କାତା ଏ଼ୱାରିତା଼ଣା ଡ଼ୁଗାନା ମାଚେ, ଏ଼ନାଆଁ ୱେସ୍ପି ଆ଼ହିମାଚେ ଏ଼ ବାରେ ପୁଞ୍ଜିହିଲାଆତେରି ।
ויהי בקרבו אל יריחו והנה איש עור ישב על הדרך והוא משאל׃ | 35 |
୩୫ଜୀସୁ ଜିରିହ ଗା଼ଡ଼ାତା ଏଜିମାଚାଟି ର଼ କା଼ଣା ଜିରୁତା କୁଗାନା ରୀସ୍ପିମାଚେସି ।
וישמע את קול העם העבר וידרש לדעת מה זאת׃ | 36 |
୩୬ଏ଼ୱାସି ଲ଼କୁତି ହାଜିମାନି ହା଼ଡା ୱେଞ୍ଜାନା, “ଈଦି ଏ଼ନାୟି ଆ଼ହିମାନେ ଇଞ୍ଜିଁ ୱେଚେସି ।”
ויגידו לו כי ישוע הנצרי עובר׃ | 37 |
୩୭“ନା଼ଜରିତତି ଜୀସୁ ଇମ୍ବାଟି ହାଜିମାନେସି” ଇଞ୍ଜିଁ ୱେସ୍ତେରି ।
ויצעק לאמר ישוע בן דוד חנני׃ | 38 |
୩୮ଏଚେଟିଏ କା଼ଣା କାଜା ଗିୟାଁତଲେ ଏଲେଇଞ୍ଜି ଇଚେସି, “ଏ଼ ଜୀସୁ ଦାୱୁଦ ମୀର୍ଏଣାତି ନାଙ୍ଗେ କାର୍ମା ମେସ୍ତାମୁ ।”
וההלכים בראשנה גערו בו להחשתו והוא הרבה עוד לצעק ישוע בן דוד חנני׃ | 39 |
୩୯ସାମା ନ଼କିତା ହାଜିମାଚାରି ଏ଼ୱାଣାଇଁ ପାଲେଏ ମାଞ୍ଜାଲି ଦାକା ହୀତେରି, ସାମା ଏ଼ୱାସି ଅ଼ଡ଼େ କାଜା ଗିୟାଁତଲେ ଏଲେଇଚେସି, “ଏ଼ ଜୀସୁ ଦାୱୁଦ ମୀର୍ଏଣାତି ନାଙ୍ଗେ କାର୍ମା ମେସ୍ତାମୁ ।”
ויעמד ישוע ויצו להביאו אליו ויהי כאשר קרב וישאלהו לאמר׃ | 40 |
୪୦ଏଚେଟିଏ ଜୀସୁ ଏମ୍ବାଆଁ ନିଚାନା କା଼ଣାଇଁ ତାନି ଦାରିତା ତାଚାଲି ଟା଼ଣ୍ତିତେସି; ଏଚେ଼ତା କା଼ଣା ଡାଗେ ୱା଼ତେସି ଇଞ୍ଜାଁ ଜୀସୁ ଏ଼ୱାଣାଇଁ ୱେଚେସି,
מה חפצך כי אעשה לך ויאמר אדני כי אראה׃ | 41 |
୪୧“ନା଼ନୁ ନିଙ୍ଗେତାକି ଏ଼ନାଆଁ କିଇଁ ଇଞ୍ଜିଁ ମ଼ନ କିହିମାଞ୍ଜି?” କା଼ଣା ଏଲେଇଚେସି, “ଏ଼ ପ୍ରବୁ ନା଼ନୁ ଏ଼ନିକିଁ ମେସାଲି ଆ଼ଡିଇଁ ।”
ויאמר אליו ראה אמונתך הושיעה לך׃ | 42 |
୪୨ଜୀସୁ ୱେସ୍ତେସି, “ନୀନୁ ମେହ୍ମୁ, ନୀ ନାମୁ ନିଙ୍ଗେ ନେହିଁ କିୟାତେ ।”
ופתאם ראה וילך אחריו הלך ושבח את האלהים וכל העם בראותם זאת נתנו תודה לאלהים׃ | 43 |
୪୩ଏ଼ ଦେବୁଣିଏ ଏ଼ୱାସି ମେସାଲି ଆ଼ଡିତେସି ଇଞ୍ଜାଁ ମାହାପୂରୁତି ଜହରା କିହିଁ କିହିଁ ଜୀସୁ ଜେ଼ଚ ହାଚେସି, ଅ଼ଡ଼େ ଲ଼କୁ ଏ଼ଦାଆଁ ମେସାନା ମାହାପୂରୁଇଁ ଜହରା କିତେରି ।