Oihana 19
1 I KA wa a Apolo i noho ai ma Korineto, kaahele o Paulo i na aina mauka, a hele aku la i Epeso; a loaa ia ia kekahi mau haumana,
Meðan Apollós var í Korintu, var Páll á ferðalagi um Litlu-Asíu. Hann kom til Efesus, hitti þar nokkra lærisveina
2 I mai la ia lakou, Ua loaa anei ia oukou ka Uhane Hemolele i ko oukou manaoio ana? I aku la lakou ia ia, Aole makou i lohe no ka Uhane Hemolele.
og spurði: „Fenguð þið heilagan anda þegar þið tókuð trú?“„Nei, “svöruðu þeir, „Hvað áttu við? Hvað er heilagur andi?“
3 I mai la kela ia lakou, I ke aha la oukou i bapetizoia'i? I aku la hoi lakou ia ia, I ka bapetizo a Ioane.
„Hvaða skírn eruð þið skírðir?“spurði hann. „Skírn Jóhannesar, “svöruðu þeir.
4 I mai la o Paulo, Bapetizo mai la o Ioane i ka bapetizo ana o ka mihi, i ka i ana mai i kanaka, e manaoio aku lakou i ka mea e hiki mai ana mahope ona, o ka Mesia no ia, o Iesu no.
Benti Páll þeim á að skírn Jóhannesar hefði verið iðrunarskírn fyrir þá sem vildu snúa sér frá syndinni og til Guðs, en að henni lokinni yrðu menn að taka trú á Jesú, þann sem Jóhannes hafði sagt að kæmi á eftir sér.
5 A lohe lakou, bapetizoia iho la lakou ma ka inoa o ka Haku, o Iesu.
Þegar þeir heyrðu þetta, létu þeir skírast í nafni Drottins Jesú.
6 A kau aku la o Paulo i na lima maluna iho o lakou, hiki mai la ka Uhane Hemolele maluna o lakou; a olelo ae la lakou ma ka olelo e, a wanana mai la.
Og síðan, er Páll lagði hendur á höfuð þeirra, kom heilagur andi yfir þá og þeir töluðu tungum og spáðu – fluttu boðskap frá Guði.
7 A oia mau kanaka a pau, he umikumamalua lakou.
Menn þessir voru um tólf talsins.
8 Hele mai la ia iloko o ka halehalawai, olelo wiwo ole mai la, ekolu malama ana i hooakaka ai, a i hoohuli mai ma na mea o ke aupuni o ke Akua.
Eftir þetta fór Páll til samkomuhúss Gyðinganna og þar predikaði hann djarflega á hverjum helgidegi í þrjá mánuði. Hann gerði grein fyrir hverju hann trúði og hvers vegna. Margir sannfærðust og tóku trú á Jesú.
9 A paakiki kekahi poe, a hoomaloka no hoi, olelo ino no lakou i keia aoao imua i ke alo o kanaka; alaila haalele oia ia lakou a hookaawale iho la i na haumana, a hoakaka mai la ia i kela la i keia la, maloko o ke kula o kahi Turano.
Sumir mótmæltu þó boðskap hans og höfnuðu Kristi opinberlega. Hann greindi á milli þessara tveggja hópa og tók með sér hina trúuðu, hóf nýjar samkomur í skóla Týrannusar og predikaði þar daglega.
10 Ua hana mau ia keia mea i na makahiki elua; no ia mea, lohe ka poe a pau i noho ma Asia i ka olelo a ka Haku, a Iesu, o ka poe Iudaio a me ka poe Helene.
Þannig hélt hann áfram í tvö ár og árangurinn var sá að allir íbúar héraðsins Asíu – bæði Gyðingar og Grikkir – fengu að heyra boðskap Drottins.
11 Na ke Akua no i hana i na mea mana ano e, ma na lima o Paulo.
Guð gaf Páli kraft til að gera óvenjuleg kraftaverk.
12 No ia mea, laweia'ku la, mai kona kino aku, na hainaka a me na pale, no ka poe mai, a haalele iho la ka mai ia lakou, a puka aku la na uhane ino mailoko aku o lakou.
Það gerðist jafnvel er klútar eða flíkur af honum voru lögð á sjúka að þeir læknuðust og illir andar fóru út af þeim.
13 Hoao nae kekahi poe Iudaio, he poe kuewa mahiki daimonio, a hea aku la lakou i ka inoa o ka Haku o Iesu maluna o ka poe i loohia e na uhane ino, i aku la, Ma o Iesu la, ka mea a Paulo e hai mai nei, ke hookikina aku nei makou ia oukou.
Flokkur særingamanna, allt Gyðingar, hafði það að starfi að ferðast um og reka út illa anda. Nú ákváðu þeir að gera tilraun með að nota nafn Drottins Jesú. Orðin sem nota átti til að særa út illu andana voru þessi: „Ég særi þig við Jesú, sem Páll predikar – út með þig!“
14 Aia malaila kekahi mau keiki na Sekena, he Iudaio, a he kahuna nui, ehiku lakou i hana pela.
Þeir voru allir synir Skeva, æðsta prests, sjö talsins.
15 Olelo mai la ka uhane ino, i mai, Ua ike no wau ia Iesu, a ua ike no hoi au ia Paulo, aka hoi, owai oukou?
En þegar þeir gerðu tilraun með þetta á manni, sem hafði illan anda, svaraði illi andinn: „Jesú þekki ég og líka Pál, en hverjir eruð þið?“
16 A o ke kanaka maloko ona ua uhane ino la, lele mai la ia maluna o lakou, a lanakila iho la maluna o lakou, a hana ino mai la, a holo kohana aku la lakou mawaho o ia hale, ua eha hoi.
Það skipti engum togum, hann réðist á tvo þeirra og barði þá svo að þeir flýðu naktir og illa meiddir út úr húsinu.
17 Ua ikea iho la keia e na Iudaio a pau, a me ua Helene, e noho ana ma Epeso. A kau mai ka makau maluna o lakou a pau, a ua hoonuiia ka inoa o ka Haku o Iesu.
Fréttin af þessu barst fljótt um alla Efesus, jafnt til Gyðinga sem Grikkja. Urðu borgarbúar óttaslegnir og nafn Jesú óx mjög í augum fólksins.
18 He nui na mea o ka poe manaoio i hele mai, a hai mai, a hoike mai i ka lakou mau hana.
Margir hinna trúuðu, sem farið höfðu með kukl og galdra, játuðu gjörðir sínar og söfnuðu saman öllum galdrabókunum og verndargripum og brenndu opinberlega. Álitið var að verðmæti bókanna næmi fimmtíu þúsund silfurpeningum!
19 A he nui na mea o ka poe i hana kilokilo, i lawe mai i ka lakou mau buke, a puhi iho la i ke ahi imua o kanaka a pau; a helu lakou i ke kumukuai o ua mau buke la ke kuaiia, he kanalima tausani hapalua.
20 Pela i ulu ai me ka mana ka olelo a ka Haku, a lanakila iho la.
Þetta sýnir glöggt hve boðskapur Guðs hafði sterk áhrif á þessu svæði.
21 A pau keia mau mea i ka hanaia, manao iho la o Paulo ma ka uhane, e kaahele ma Makedonia a me Akaia, alaila, e hele i Ierusalema, i ae la, A hiki au ilaila, ma ia hope aku, pono ia'u ke ike ia Roma.
Eftir þetta fannst Páli heilagur andi ætlast til að hann færi yfir til Grikklands, áður en hann sneri aftur til Jerúsalem. „Og þegar ég hef verið þar, “sagði hann, „ber mér að fara til Rómar.“
22 Hoouna aku la ia ma Makedonia i kekahi mau hoalawehana ona elua, o Timoteo laua me Eraseto; a noho iho la ia ma Asia a liuliu.
Síðan sendi hann tvo aðstoðarmenn sína, Tímóteus og Erastus, á undan sér til Grikklands, en dvaldist sjálfur enn um stund í Litlu-Asíu.
23 Ia manawa, aole okana mai ka pioloke no keia aoao.
Um þessar mundir kom upp mikil ólga í Efesus vegna hinna kristnu.
24 No ka mea, he kanaka, o Demeterio ka inoa, he kahuna hana kala e hana ana i na luakini kala no Diana, a nui loa iho la ka waiwai i loaa mai i ka poe paahana.
Upphafið átti Demetríus, silfursmiður, en hann hafði marga menn í vinnu við að smíða silfurskrín, tileinkuð grísku veiðigyðjunni Artemis.
25 Hoakoakoa ae la oia ia lakou, a me ka poe paahana ma ua mea me ia, i aku la, E na kanaka, ua ike no oukou, no keia hana i loaa mai ai ka kakou waiwai.
Hann kallaði menn sína, og aðra sem unnu við skyldan iðnað, á ráðstefnu og sagði: „Herrar mínir, við höfum allar okkar tekjur af þessum viðskiptum.
26 Ua ike no hoi oukou, a ua lohe, aole ma Epeso wale no, aka, ma Asia a pau, o Paulo nei i hooikaika aku ai a i hoohuli i kanaka, he nui loa, me ka i ana ae, aohe akua na mea i hanaia e na lima.
Ykkur er ljóst að þessi Páll hefur talið fjölmörgum trú um að guðir, sem búnir eru til af mannahöndum, séu alls engir guðir. Afleiðingin er sú að salan hjá okkur hefur stórlega dregist saman. Þetta hefur ekki aðeins gerst hér í Efesus, heldur í öllu héraðinu.
27 No ia mea, aole ka kakou oihana wale no ke aneane lilo i mea ole; aka, o ka heiau o keia akua nui o Diana kekahi, e hoowahawahaia, a kokoke e pau i ke kahuliia ka nani o ka mea i hoomanaia'i e ko Asia a pau, a me ko ke ao nei.
Vitanlega hugsa ég ekki aðeins um viðskiptalegu hliðina á þessu máli – okkar fjárhagslega tap – heldur einnig þann möguleika að áhrif hinnar miklu gyðju, Artemisar fari minnkandi og að hún, sem ekki aðeins er tilbeðin í þessum hluta Litlu-Asíu heldur um allan heim – muni gleymast!“
28 A lohe ae la lakou, piha iho la lakou i ka huhu, wawa aku la, i ae la, Nani ka mana o Diana o ko Epeso.
Þegar fundarmenn heyrðu þetta urðu þeir ævareiðir og hrópuðu í sífellu: „Mikil er Artemis Efesusmanna!“
29 Piha iho la ke kulanakauhale a pau i ka haunaele. Hopu aku la lakou ia Gaio, a me Arisetareko no Makedonia, he mau hoahele no Paulo, a holo lokahi aku la lakou i ka hale kiaka.
Af þessum sökum safnaðist mikill mannfjöldi saman og öll borgin komst í uppnám. Múgurinn ruddist á leikvanginn, dró með sér þá Gajus og Aristarkus, fylgdarmenn Páls, til að yfirheyra þá.
30 Makemake iho la o Paulo e komo pu aku mawaena o na kanaka, aole nae na haumana i ae aku ia ia.
Páll vildi reyna að komast inn í mannþröngina, en lærisveinarnir hindruðu það.
31 A o kekahi poe luna ma Asia, he poe makamaka nona, hoouna aku la lakou, kauoha ae la ia ia, aole hoike ia ia iho maloko o ka hale kiaka.
Sumir hinna rómversku embættismanna héraðsins voru vinir Páls. Þeir sendu honum boð og báðu hann að hætta ekki lífi sínu með því að fara þangað inn.
32 Nolaila uwauwa ae la kekahi poe i kekahi mea a me kela poe i kela mea; no ka mea, ua mokuahana ua ahakanaka la; a o ka nui o lakou, aole lakou i ike i ka lakou mea i hoakoakoa'i.
Á leikvanginum hrópaði hver í kapp við annan og þar var algjör upplausn. Engir tveir voru sammála og fæstir vissu reyndar hvers vegna þeir voru þar.
33 Hoeueu ae la lakou ia Alekanedero, noloko mai o ka lehulehu, na ka poe Iudaio ia i alakai mai. Peahi aku la o Alekanedero i ka lima, manao iho la ia e hoapono ia ia iho imua o na kanaka.
Þá kom einhver af Gyðingunum auga á Alexander og var hann þegar dreginn fram. Hann gaf merki um þögn og síðan reyndi hann að taka til máls.
34 A ike lakou he Iudaio ia, kahea aku la lakou me ka leo hookahi, a liuliu, elua no hora. Nani ka mana o Diana o ko Epeso.
Þegar fólkinu varð ljóst að hann var Gyðingur, æpti það og hrópaði í nærfellt tvær stundir: „Mikil er Artemis Efesusmanna! Mikil er Artemis Efesusmanna!“
35 Hoolai iho la nae ke kakaolelo i ua ahakanaka la, i aku la, E na kanaka o Epeso nei, owai ke kanaka ike ole i ke kulanakauhale o Epeso nei he poe kakou e hoomaua ana ia Diana, i ka mea i haule no Iupita mai?
Loks tókst borgarstjóranum að þagga svo niður í mannfjöldanum að hann gat tekið til máls. „Efesusmenn, “sagði hann. „Öllum er ljóst að Efesus er miðstöð tilbeiðslu hinnar miklu Artemisar og það var líkneski hennar sem féll til okkar af himni.
36 No ka hiki ole i kekahi ke hoole i keia mau mea, he pono ia oukou e hoolai, aole hoi e hana wikiwiki.
Þetta er óhrekjandi staðreynd og því ættuð þið ekki að láta þetta raska ró ykkar né gera neitt í fljótfærni.
37 Ua kai mai oukou i keia mau kanaka, aole lakou he poe hao heiau, aole hoi i olelo hoino i ko oukou akua.
Samt hafið þið nú dregið þessa menn hingað, þótt þeir hafi hvorki stolið neinu úr musteri Artemisar né lastmælt henni.
38 No ia mea, ina i loaa ia Demeterio, a me ka poe paahana me ia, ka hala o kekahi, ua maopopo na la hookolokolo, a me na lunakanawai. E hoopii lakou kekahi i kekahi.
Ef Demetríus og smiðirnir hafa einhverja ákæru á hendur þeim, þá er rétturinn reiðubúinn að taka málið fyrir undir eins, því að hann er að störfum núna. Mál þetta verður að reka á lögmætan hátt.
39 Aka, ina imi oukou ma kekahi mea e, e hooponoponoia ia mea, ma ka ahakanaka ku i ke kanawai.
Ef um önnur deilumál er að ræða, gerið þá út um þau á hinum reglubundnu fundum borgarráðsins,
40 No ka mea, e hoopiiia mai paha auanei kakou, no ka haunaele o keia la, aole hoi e hiki ia kakou ke hai aku i ka mea i akoakoa'i keia ahakanaka.
en svona megum við ekki fara að. Við eigum áreiðanlega á hættu að verða að svara til saka, hjá rómversku yfirvöldunum, fyrir þetta uppþot hér í dag, því að það var algjörlega tilefnislaust. Heimti Rómverjarnir skýringu, veit ég hreint ekki hvað segja skal.“
41 A i ka olelo ana i keia mea, hookuu aku la ia i ua ahakanaka la.
Síðan bað hann fólkið að fara og mannfjöldinn dreifðist.
