Proverbs 23
1 When thou sittest to eat with a ruler, Thou considerest diligently that which [is] before thee,
Sa dihang molingkod ka aron mokaon uban ang magmamando, pagbantay pag-ayo kung unsa ang anaa sa imong atubangan,
2 And thou hast put a knife to thy throat, If thou [art] a man of appetite.
ug ibutang ang kutsilyo sa imong tutonlan kung ikaw ang matang sa tawo nga gusto mokaon ug daghang pagkaon.
3 Have no desire to his dainties, seeing it [is] lying food.
Ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon, kay pagkaon kini sa mga bakak.
4 Labour not to make wealth, From thine own understanding cease, Dost thou cause thine eyes to fly upon it? Then it is not.
Ayaw paghago ug maayo aron makaangkon ug bahandi; pagmaalamon aron masayod kung kanus-a moundang.
5 For wealth maketh to itself wings, As an eagle it flieth to the heavens.
Tugotan ba nimo ang imong mga mata nga masilaw niini? Mahanaw lamang kini, kay sigurado gayod nga tugkan kini ug mga pako sama sa agila ug molupad sa kawanangan.
6 Eat not the bread of an evil eye, And have no desire to his dainties,
Ayaw kan-a ang pagkaon sa tawong adunay daotan nga tinan-awan— ug ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon,
7 For as he hath thought in his soul, so [is] he, 'Eat and drink,' saith he to thee, And his heart [is] not with thee.
kay siya ang matang sa tawo nga nag-ihap sa kantidad sa pagkaon. “Kaon ug inom!” moingon siya kanimo, apan ang iyang kasingkasing wala diha kanimo.
8 Thy morsel thou hast eaten thou dost vomit up, And hast marred thy words that [are] sweet.
Isuka nimo bisan ang diyutay nga imong gikaon ug giusik-usikan lang nimo ang imong mga pagdayeg.
9 In the ears of a fool speak not, For he treadeth on the wisdom of thy words.
Ayaw pakigsulti sa igdulungog sa usa ka buangbuang, kay tamayon lamang niya ang imong maalamon nga mga pulong.
10 Remove not a border of olden times, And into fields of the fatherless enter not,
Ayaw ibalhin ang karaang bato nga utlanan o ilogon ang kaumahan sa mga ilo,
11 For their Redeemer [is] strong, He doth plead their cause with thee.
kay ang ilang Manluluwas kusgan ug molaban siya sa ilang katungod batok kanimo.
12 Bring in to instruction thy heart, And thine ear to sayings of knowledge.
Ibutang sa imong kasingkasing ang pagpanudlo ug sa imong mga dalunggan ang mga pulong sa kahibalo.
13 Withhold not from a youth chastisement, When thou smitest him with a rod he dieth not.
Ayaw pagdumili sa pagpanton sa usa ka bata, kay kung latoson nimo siya ug bunal, dili siya mamatay.
Kinahanglan nga ikaw gayod ang molatos kaniya pinaagi sa bunal ug moluwas sa iyang kalag gikan sa Seol. (Sheol h7585)
15 My son, if thy heart hath been wise, My heart rejoiceth, even mine,
Akong anak nga lalaki, kung maalamon ang imong kasingkasing, nan ang akong kasingkasing magmaya usab;
16 And my reins exult when thy lips speak uprightly.
malipay ang akong kinasuloran sa dihang ang imong mga ngabil magsulti ug husto.
17 Let not thy heart be envious at sinners, But — in the fear of Jehovah all the day.
Ayaw itugot nga masina ang imong kasingkasing sa mga makasasala, apan padayon diha sa pagkahadlok kang Yahweh sa tibuok adlaw.
18 For, is there a posterity? Then thy hope is not cut off.
Sigurado gayod nga adunay kaugmaon ug dili mahanaw ang imong paglaom.
19 Hear thou, my son, and be wise, And make happy in the way thy heart,
Paminaw- ikaw! - akong anak nga lalaki, ug pagmaalamon ug giyahi ang imong kasingkasing ngadto sa dalan.
20 Be not thou among quaffers of wine, Among gluttonous ones of flesh,
Ayaw pakig-uban sa mga palahubog ug sa kusog mokaon ug karne,
21 For the quaffer and glutton become poor, And drowsiness clotheth with rags.
kay ang palahubog ug ang kusog mokaon mahimong kabos ug mahinanok nga magbisti na lamang sila ug mga trapo.
22 Hearken to thy father, who begat thee, And despise not thy mother when she hath become old.
Paminawa ang imong amahan nga maoy nagpakatawo kanimo ug ayaw tamaya ang imong inahan sa dihang matigulang na siya.
23 Truth buy, and sell not, Wisdom, and instruction, and understanding,
Palita ang kamatuoran, apan ayaw kini ibaligya; pagpalit ug kaalam, pagpanton, ug panabot.
24 The father of the righteous rejoiceth greatly, The begetter of the wise rejoiceth in him.
Ang amahan sa matarong maglipay gayod, ug siya nga magpakatawo ug maalamon nga bata magmaya diha kaniya.
25 Rejoice doth thy father and thy mother, Yea, she that bare thee is joyful.
Tugoti nga magmaya ang imong amahan ug imong inahan ug tugoti nga maglipay siya nga maoy nagpakatawo kanimo.
26 Give, my son, thy heart to me, And let thine eyes watch my ways.
Akong anak nga lalaki, ihatag kanako ang imong kasingkasing ug ipaniid ang imong mga mata sa akong mga dalan.
27 For a harlot [is] a deep ditch, And a strange woman [is] a strait pit.
Kay ang babaye nga nagbaligya sa iyang dungog usa ka lalom nga bung-aw, ug ang asawa sa laing lalaki usa ka masigpit nga atabay.
28 She also, as catching prey, lieth in wait, And the treacherous among men she increaseth.
Nagpauraray siya nga nag-atang sama sa kawatan ug padaghanon niya ang mga maluibon taliwala sa katawhan.
29 Who hath woe? who hath sorrow? Who hath contentions? who hath plaint? Who hath wounds without cause? Who hath redness of eyes?
Kinsa man ang adunay kaalaot? Kinsa man ang adunay kasubo? Kinsa man ang adunay mga kaaway? Kinsa man ang adunay pagbagulbol? Kinsa man ang adunay mga samad nga walay hinungdan? Kinsa man ang adunay mapula nga mga mata?
30 Those tarrying by the wine, Those going in to search out mixed wine.
Kadtong magpabilin sa pag-inom ug bino, kadtong misulay sa sinagolan nga bino.
31 See not wine when it showeth itself red, When it giveth in the cup its colour, It goeth up and down through the upright.
Ayaw tan-awa ang bino sa dihang pula na kini, sa dihang mangidlap kini diha sa baso ug hamloy nga lad-okon.
32 Its latter end — as a serpent it biteth, And as a basilisk it stingeth.
Sa kataposan mamaak kini sama sa bitin ug molikos kini sama sa udto-udto nga bitin.
33 Thine eyes see strange women, And thy heart speaketh perverse things.
Makita sa imong mga mata ang katingalahang mga butang ug ang imong kasingkasing magapamulong sa sukwahi nga mga butang.
34 And thou hast been as one lying down in the heart of the sea, And as one lying down on the top of a mast.
Mahisama ka sa natulog ngadto sa kinahiladman sa kadagatan o naghigda tumoy sa tukon sa layag.
35 'They smote me, I have not been sick, They beat me, I have not known. When I awake — I seek it yet again!'
“Gibunalan nila ako,” moingon ka, “apan wala ako nasakitan. Gikulata nila ako, apan wala ko kini mabati. Kanus-a ba ako makamata? Mangita ako ug laing ilimnon.”
