Proverbs 20
1 Wine [is] a scorner — strong drink [is] noisy, And any going astray in it is not wise.
Ang bino mao ang mabugalbugalon ug ang isog nga ilimnon mao ang sabaan; si bisan kinsa nga mahisalaag pinaagi sa ilimnon dili manggialamon.
2 The fear of a king [is] a growl as of a young lion, He who is causing him to be wroth is wronging his soul.
Ang pagkahadlok ngadto sa hari sama sa pagkahadlok sa nagngulob nga batan-ong liyon; siya nga nagpasuko kaniya makabsan sa iyang kinabuhi.
3 An honour to a man is cessation from strife, And every fool intermeddleth.
Dungog gayod kini alang ni bisan kinsa nga makalikay sa panagbingkil, apan ang matag kabuang mosangko sa pagpakiglalis.
4 Because of winter the slothful plougheth not, He asketh in harvest, and there is nothing.
Dili magdaro ang tawong tapolan sa panahon sa tingtugnaw; mangita siya ug abot panahon sa ting-ani apan wala gayod siyay makuha.
5 Counsel in the heart of a man [is] deep water, And a man of understanding draweth it up.
Ang mga katuyoan sa kasingkasing sa tawo sama sa lalom nga tubig, apan makasag-ob niini ang tawo nga may panabot.
6 A multitude of men proclaim each his kindness, And a man of stedfastness who doth find?
Daghang mga tawo ang magpahayag nga matinud-anon siya, apan kinsa man ang makakaplag kaniya nga matinumanon?
7 The righteous is walking habitually in his integrity, O the happiness of his sons after him!
Ang tawo nga nagbuhat ug maayo nagalakaw diha sa iyang katarong ug magmalipayon ang iyang mga anak nga lalaki nga magsunod kaniya.
8 A king sitting on a throne of judgment, Is scattering with his eyes all evil,
Ang hari nga maglingkod diha sa trono nga magabuhat sa buluhaton sa maghuhukom magapatibulaag sa tanang daotan pinaagi sa iyang mata.
9 Who saith, 'I have purified my heart, I have been cleansed from my sin?'
Kinsa man ang makaingon, “Hinlo ang akong kasingkasing; gawasnon ako sa akong sala”?
10 A stone and a stone, an ephah and an ephah, Even both of them [are] an abomination to Jehovah.
Ang nagkalainlain nga timbangan ug ang dili insakto nga mga sukdanan, kasilagan kini ni Yahweh.
11 Even by his actions a youth maketh himself known, Whether his work be pure or upright.
Bisan pa ang batan-on maila pinaagi sa iyang mga buhat, kung putli ug matarong ba ang iyang binuhatan.
12 A hearing ear, and a seeing eye, Jehovah hath made even both of them.
Ang mga dalunggan nga makadungog ang mga mata nga makakita, gibuhat kini ni Yahweh.
13 Love not sleep, lest thou become poor, Open thine eyes — be satisfied [with] bread.
Ayaw higugmaa ang pagkatulog o mahiagom ka sa pagkakabos; bukha ang imong mga mata ug aduna kay daghan nga makaon.
14 'Bad, bad,' saith the buyer, And going his way then he boasteth himself.
“Dili maayo! Dili maayo!” miingon ang tigpamalit, apan sa dihang makalakaw na siya magpagarbo na siya.
15 Substance, gold, and a multitude of rubies, Yea, a precious vessel, [are] lips of knowledge.
Adunay bulawan ug daghan nga mga mahalon nga mga bato, apan ang mga ngabil sa kahibalo mao ang bililhon nga alahas.
16 Take his garment when a stranger hath been surety, And for strangers pledge it.
Kuhaa ang bisti sa tag-iya nga naghulam ug salapi ingon nga garantiya sa utang sa usa ka langyaw, ug kuhaa kini kung siya garantiya alang sa mga babaye nga mananapaw.
17 Sweet to a man [is] the bread of falsehood, And afterwards is his mouth filled [with] gravel.
Tam-is ang tinapay nga nakuha pinaagi sa pagpanlimbong, apan sa kinaulahian mapuno sa balas ang iyang baba.
18 Purposes by counsel thou dost establish, And with plans make thou war.
Natukod ang mga laraw pinaagi sa tambag ug uban lamang sa maalamong giya nga makiggubat ka.
19 A revealer of secret counsels is the busybody, And for a deceiver [with] his lips make not thyself surety.
Ang pagtabi makabutyag sa mga tinago ug busa kinahanglan nga dili ka makig-uban sa mga tawo nga tabian.
20 Whoso is vilifying his father and his mother, Extinguished is his lamp in blackness of darkness.
Kung tunglohon sa tawo ang iyang amahan o ang iyang inahan, mapalong ang iyang lampara taliwala sa kangitngit.
21 An inheritance gotten wrongly at first, Even its latter end is not blessed.
Ang panulondon nga gidalidali lamang sa pagkuha sa sinugdanan walay maayong mahimo sa kaulahian.
22 Do not say, 'I recompense evil,' Wait for Jehovah, and He delivereth thee.
Ayaw pagsulti, “Mobalos ako sa imong sayop nga gihimo!” Paghulat kang Yahweh kay siya ang moluwas kanimo.
23 An abomination to Jehovah [are] a stone and a stone, And balances of deceit [are] not good.
Gikasilagan ni Yahweh ang dili insakto nga mga timbangan ug dili gayod maayo ang mga limbongan nga taksanan.
24 From Jehovah [are] the steps of a man, And man — how understandeth he his way?
Gigiyahan ni Yahweh ang mga lakang sa tawo; unsaon man niya pagsabot sa iyang paagi?
25 A snare to a man [is] he hath swallowed a holy thing, And after vows to make inquiry.
Lit-ag alang sa tawo ang pagdalidali ug ingon nga, “Balaan kini nga butang,” ug magsugod lang ug hunahuna sa buot ipasabot niini human sa iyang panaad.
26 A wise king is scattering the wicked, And turneth back on them the wheel.
Lainon sa maalamon nga hari ang mga daotan ug patuyokon ang galingan alang kanila.
27 The breath of man [is] a lamp of Jehovah, Searching all the inner parts of the heart.
Ang espiritu sa tawo mao ang lampara ni Yahweh, nga magsusi sa kinahiladman niya nga mga bahin.
28 Kindness and truth keep a king, And he hath supported by kindness his throne.
Ang matinud-anon nga kasabotan ug pagkamasaligan maoy makapanalipod sa hari; nahimong luwas ang iyang trono pinaagi sa gugma.
29 The beauty of young men is their strength, And the honour of old men is grey hairs.
Ang himaya sa batan-ong mga lalaki mao ang ilang kusog, ug ang dungog sa mga tigulang mao ang ilang puti nga buhok.
30 The bandages of a wound thou removest with the evil, Also the plagues of the inner parts of the heart!
Ang mga paghuyop makahimo paghinlo sa samad sa daotan ug ang mga pagbunal makapahinlo sa kinauyokan nga mga bahin.
