Proverbs 30

1 The wordis of hym that gaderith, of the sone spuynge. The prophesie which a man spak, with whom God was, and which man was coumfortid bi God dwellyng with hym,

سخنان آگور پسر یاکه، شامل این پیام است: خدایا، خسته‌ام؛ ای خدا، خسته و درمانده‌ام.

2 and seide, Y am the moost fool of men; and the wisdom of men is not with me.

من نادان‌ترینِ آدمیان هستم و عاری از شعور بشری.

3 Y lernede not wisdom; and Y knew not the kunnyng of hooli men.

حکمتی در من نیست و شناختی از خدا ندارم.

4 Who stiede in to heuene, and cam doun? Who helde togidere the spirit in hise hondis? who bonde togidere watris as in a cloth? Who reiside alle the endis of erthe? What is name of hym? and what is the name of his sone, if thou knowist?

آن کیست که آسمان و زمین را زیر پا می‌گذارد؟ آن کیست که باد را در دست خود نگه می‌دارد و آبها را در ردای خود می‌پیچد؟ آن کیست که حدود زمین را برقرار کرده است؟ نامش چیست و پسرش چه نام دارد؟ اگر می‌دانی بگو!

5 Ech word of God is a scheld set a fiere, to alle that hopen in hym.

سخنان خدا تمام پاک و مبراست. او مانند یک سپر از تمام کسانی که به او پناه می‌برند محافظت می‌کند.

6 Adde thou not ony thing to the wordis of hym, and thou be repreued, and be foundun a liere.

به سخنان او چیزی اضافه نکن، مبادا تو را توبیخ نماید و تو دروغگو قلمداد شوی.

7 I preiede thee twei thingis; denye not thou to me, bifor that Y die.

ای خدا، قبل از آنکه بمیرم دو چیز از تو می‌طلبم:

8 Make thou fer fro me vanyte and wordis of leesyng; yyue thou not to me beggery and richessis; yyue thou oneli necessaries to my lijflode;

مرا از دروغ گفتن حفظ کن و مرا نه تهیدست بگردان و نه ثروتمند، بلکه روزی مرا به من بده؛

9 lest perauenture Y be fillid, and be drawun to denye, and seie, Who is the Lord? and lest Y compellid bi nedynesse, stele, and forswere the name of my God.

چون اگر ثروتمند شوم ممکن است تو را انکار کنم و بگویم: «خداوند کیست؟» و اگر تهیدست گردم امکان دارد دزدی کنم و نام تو را بی‌حرمت نمایم.

10 Accuse thou not a seruaunt to his lord, lest perauenture he curse thee, and thou falle doun.

هرگز از کسی نزد کارفرمایش بدگویی نکن، مبادا به نفرین او گرفتار شوی.

11 A generacioun that cursith his fadir, and that blessith not his modir.

هستند کسانی که پدر و مادر خود را نفرین می‌کنند.

12 A generacioun that semeth cleene to it silf, and netheles is not waischun fro hise filthis.

هستند کسانی که خود را پاک می‌دانند در حالی که به گناه آلوده‌اند.

13 A generacioun whose iyen ben hiy, and the iye liddis therof ben reisid in to hiy thingis.

هستند کسانی که از نگاهشان کبر و غرور می‌بارد،

14 A generacioun that hath swerdis for teeth, and etith with hise wank teeth; that it ete nedi men of erthe, and the porails of men.

هستند کسانی که دندانهای خود را تیز می‌کنند تا به جان مردم فقیر بیفتند و آنها را ببلعند.

15 The watir leche hath twei douytris, seiynge, Brynge, bringe. Thre thingis ben vnable to be fillid, and the fourthe, that seith neuere, It suffisith;

زالو را دو دختر است که فریاد می‌کشند: «بده! بده!» سه چیز هست که هرگز سیر نمی‌شوند، بلکه چهار چیز، که نمی‌گویند: «بس است!»:

16 helle, and the mouth of the wombe, and the erthe which is neuere fillid with water; but fier seith neuere, It suffisith. (Sheol h7585)

دنیای مردگان، رحم نازا، زمین بی‌آب، آتش مشتعل. (Sheol h7585)

17 Crowis of the stronde picke out thilke iye, that scorneth the fadir, and that dispisith the child beryng of his modir; and the briddis of an egle ete that iye.

کسی که پدر خود را مسخره کند و مادرش را تحقیر نماید، کلاغها چشمانش را از کاسه در می‌آورند و لاشخورها بدنش را می‌خورند.

18 Thre thingis ben hard to me, and outirli Y knowe not the fourthe thing;

سه چیز برای من بسیار عجیبند، بلکه چهار چیز که من آنها را نمی‌فهمم:

19 the weye of an egle in heuene, the weie of a serpent on a stoon, the weie of a schip in the myddil of the see, and the weie of a man in yong wexynge age.

پرواز عقاب در آسمان، خزیدن مار روی صخره، عبور کشتی از دریا، و راهِ مرد با دختر جوان.

20 Siche is the weie of a womman auowtresse, which etith, and wipith hir mouth, and seith, Y wrouyte not yuel.

همچنین است راه زن بدکاره که می‌خورَد و دهانش را پاک می‌کند و می‌گوید: «کار بدی نکردم.»

21 The erthe is moued bi thre thingis, and the fourthe thing, which it may not susteyne;

سه چیز است که زمین را می‌لرزاند، بلکه چهار چیز که زمین تاب تحملش را ندارد:

22 bi a seruaunt, whanne he regneth; bi a fool, whanne he is fillid with mete;

برده‌ای که پادشاه شود، احمقی که سیر و توانگر گردد،

23 bi an hateful womman, whanne sche is takun in matrymonye; and bi an handmaide, whanne sche is eir of hir ladi.

زن بداخلاقی که شوهر کرده باشد، و کنیزی که جای بانوی خود را بگیرد.

24 Foure ben the leeste thingis of erthe, and tho ben wisere than wise men;

چهار چیز است بر زمین که بسیار کوچک اما بی‌اندازه دانا هستند:

25 amtis, a feble puple, that maken redi mete in heruest to hem silf;

مورچه‌ها که ضعیف هستند ولی برای زمستان خوراک ذخیره می‌کنند،

26 a hare, a puple vnmyyti, that settith his bed in a stoon;

گورکنها که ناتوانند اما در میان صخره‌ها برای خود لانه می‌سازند،

27 a locust hath no kyng, and al goith out bi cumpanyes; an euete enforsith with hondis,

ملخها که رهبری ندارند ولی در دسته‌های منظم حرکت می‌کنند،

28 and dwellith in the housis of kingis.

و مارمولکها که می‌توان آنها را در دست گرفت، اما حتی به کاخ پادشاهان نیز راه می‌یابند.

29 Thre thingis ben, that goon wel, and the fourthe thing, that goith richeli.

سه چیز است که راه رفتنشان باوقار است، بلکه چهار چیز که با متانت می‌خرامند:

30 A lioun, strongeste of beestis, schal not drede at the meetyng of ony man;

شیر که سلطان حیوانات است و از هیچ چیز نمی‌ترسد،

31 a cok gird the leendis, and a ram, and noon is that schal ayenstonde him.

طاووس، بز نر، و پادشاهی که سپاهیانش همراه او هستند.

32 He that apperith a fool, aftir that he is reisid an hiy; for if he hadde vndurstonde, he hadde sett hond on his mouth.

اگر از روی حماقت مغرور شده‌ای و اگر نقشه‌های پلید در سر پرورانده‌ای، به خود بیا و از این کارت دست بکش.

33 Forsothe he that thristith strongli teetis, to drawe out mylk, thristith out botere; and he that smytith greetli, drawith out blood; and he that stirith iris, bringith forth discordis.

از زدن شیر، کره به دست می‌آید؛ از ضربه زدن به دماغ خون جاری می‌شود؛ و از برانگیختن خشم، نزاع درمی‌گیرد.