Luke 1
1 Forsothe for manye men enforceden to ordeyne the tellyng of thingis, whiche ben fillid in vs,
Dostojny Teofilu! Wielu już starało się uporządkować wydarzenia z życia Chrystusa,
2 as thei that seyn atte the bigynnyng, and weren ministris of the word,
zgodnie z tym, co przekazali naoczni świadkowie i pierwsi głosiciele słowa.
3 bitaken, it is seen also to me, hauynge alle thingis diligentli bi ordre, to write to thee,
Ja również uznałem za słuszne przestudiować je, od pierwszego do ostatniego, i dokładnie opisać wszystko po kolei,
4 thou best Theofile, that thou knowe the treuthe of tho wordis, of whiche thou art lerned.
abyś był pewien tego, czego się nauczyłeś.
5 In the daies of Eroude, kyng of Judee, ther was a prest, Sakarie bi name, of the sorte of Abia, and his wijf was of the douytris of Aaron, and hir name was Elizabeth.
Zacznę od historii o pewnym kapłanie, Zachariaszu, który żył w Judei za panowania króla Heroda. Należał on do kapłańskiej grupy Abiasza. Z kapłańskiego rodu Aarona pochodziła również jego żona, Elżbieta.
6 And bothe weren iust bifor God, goynge in alle the maundementis and iustifiyngis of the Lord, withouten pleynt.
Byli to ludzie prawi w oczach Boga, żyjący w zgodzie zarówno z duchem, jak i z literą całego Bożego Prawa.
7 And thei hadden no child, for Elizabeth was bareyn, and bothe weren of grete age in her daies.
Oboje dożyli sędziwego wieku, ale nie mieli dzieci, gdyż Elżbieta była bezpłodna.
8 And it bifel, that whanne Zacarie schulde do the office of preesthod, in the ordre of his cours tofor God,
Pewnego dnia, grupa Zachariasza pełniła służbę w świątyni, jemu zaś w drodze losowania
9 aftir the custome of the preesthod, he wente forth bi lot, and entride in to the temple, to encense.
przypadł zaszczyt wejścia do miejsca świętego i złożenia Panu ofiary z kadzidła.
10 And al the multitude of the puple was with outforth, and preiede in the our of encensyng.
W tym czasie na dziedzińcu znajdowało się wielu modlących się ludzi.
11 And an aungel of the Lord apperide to hym, and stood on the riythalf of the auter of encense.
Będąc w świątyni, Zachariasz ujrzał nagle anioła Bożego stojącego po prawej stronie ołtarza kadzenia.
12 And Zacarie seynge was afraied, and drede fel vpon hym.
Ogarnęły go zdumienie i strach.
13 And the aungel seide to hym, Zacarie, drede thou not; for thi preyer is herd, and Elizabeth, thi wijf, schal bere to thee a sone, and his name schal be clepid Joon.
Lecz anioł powiedział: —Nie bój się, Zachariaszu! Przyszedłem ci oznajmić, że Bóg wysłuchał twojej modlitwy: Elżbieta, twoja żona, urodzi syna. Daj mu na imię Jan.
14 And ioye and gladyng schal be to thee; and many schulen `haue ioye in his natyuyte.
Stanie się on przyczyną radości nie tylko dla was, ale także dla wielu innych ludzi.
15 For he schal be greet bifor the Lord, and he schal not drynke wyn and sidir, and he schal be fulfillid with the Hooli Goost yit of his modir wombe.
Będzie wielki w oczach Pana. Nie będzie pił wina ani innych tego rodzaju napojów i już w łonie matki zostanie napełniony Duchem Świętym.
16 And he schal conuerte many of the children of Israel to her Lord God;
Przekona on wielu potomków Izraela, aby powrócili do Pana, swojego Boga.
17 and he schal go bifor hym in the spirit and the vertu of Helie; and he schal turne the hertis of the fadris in to the sones, and men out of bileue to the prudence of iust men, to make redi a perfit puple to the Lord.
Będzie się odznaczał nieugiętym duchem i mocą proroka Eliasza. To on poprzedzi nadejście Mesjasza i przygotuje ludzi dla Pana, nauczając ich prawości. Pogodzi również rodziców z dziećmi.
18 And Zacarie seide to the aungel, Wherof schal Y wite this? for Y am eld, and my wijf hath gon fer in to hir daies.
—To chyba niemożliwe?—odpowiedział Zachariasz aniołowi. —Jestem już przecież stary, a moja żona również jest w podeszłym wieku.
19 And the aungel answeride, and seide to hym, For Y am Gabriel, that stonde niy bifor God; and Y am sent to thee to speke, and to euangelize to thee these thingis.
—Ja jestem Gabriel—rzekł wtedy anioł. —Przebywam w najbliższym otoczeniu Boga. To On posłał mnie do ciebie z tą dobrą nowiną.
20 And lo! thou schalt be doumbe, and thou schalt not mow speke til in to the dai, in which these thingis schulen be don; for thou hast not bileued to my wordis, whiche schulen be fulfillid in her tyme.
Ponieważ mi jednak nie uwierzyłeś, staniesz się niemy aż do czasu spełnienia się wszystkiego, co zapowiedziałem.
21 And the puple was abidynge Zacarie, and thei wondriden, that he tariede in the temple.
Tymczasem ludzie na dziedzińcu czekali na Zachariasza i dziwili się, dlaczego jeszcze nie wychodzi.
22 And he yede out, and myyte not speke to hem, and thei knewen that he hadde seyn a visioun in the temple. And he bikenyde to hem, and he dwellide stille doumbe.
Gdy się wreszcie ukazał, nie był w stanie wypowiedzieć ani słowa. Po jego gestach zebrani zorientowali się, że właśnie widział anioła.
23 And it was don, whanne the daies of his office weren fulfillid, he wente in to his hous.
Zachariasz pozostał w świątyni jeszcze kilka dni i dopiero po zakończeniu swojej kapłańskiej służby powrócił do domu.
24 And aftir these daies Elizabeth, his wijf, conseyuede, and hidde hir fyue monethis, and seide,
Wkrótce jego żona zaszła w ciążę i przez pięć następnych miesięcy żyła w odosobnieniu.
25 For so the Lord dide to me in the daies, in whiche he bihelde, to take awei my repreef among men.
—Jakże dobry jest Pan!—cieszyła się. —Zdjął ze mnie hańbę bezdzietności.
26 But in the sixte moneth the aungel Gabriel was sent fro God in to a citee of Galilee, whos name was Nazareth,
Gdy Elżbieta była w szóstym miesiącu ciąży, Bóg posłał anioła Gabriela do galilejskiego miasteczka Nazaret,
27 to a maidyn, weddid to a man, whos name was Joseph, of the hous of Dauid; and the name of the maidun was Marie.
do pewnej panny o imieniu Maria, która była narzeczoną Józefa, potomka króla Dawida.
28 And the aungel entride to hir, and seide, Heil, ful of grace; the Lord be with thee; blessid be thou among wymmen.
Gabriel, stanąwszy przed nią, powiedział: —Witaj! Pan jest z tobą i obdarzył cię szczególną łaską!
29 And whanne sche hadde herd, sche was troublid in his word, and thouyte what maner salutacioun this was.
Oszołomiona Maria zastanawiała się, co miałoby oznaczać takie powitanie.
30 And the aungel seide to hir, Ne drede thou not, Marie, for thou hast foundun grace anentis God.
—Nie bój się, Mario!—rzekł wtedy anioł. —Bóg zechciał ci okazać wyjątkową łaskę!
31 Lo! thou schalt conceyue in wombe, and schalt bere a sone, and thou schalt clepe his name Jhesus.
Wkrótce poczniesz i urodzisz syna, któremu dasz na imię Jezus.
32 This schal be greet, and he schal be clepid the sone of the Hiyeste; and the Lord God schal yeue to hym the seete of Dauid, his fadir,
Będzie On wielki i nazwą Go Synem Najwyższego. Bóg da Mu tron Jego przodka, króla Dawida.
33 and he schal regne in the hous of Jacob with outen ende, and of his rewme schal be noon ende. (aiōn g165)
Będzie wiecznie panował nad Izraelem, a Jego królestwo nie będzie miało końca! (aiōn g165)
34 And Marie seide to the aungel, On what maner schal this thing be doon, for Y knowe not man?
—Ale jak to się stanie?—zapytała Maria. —Jestem jeszcze dziewicą!
35 And the aungel answeride, and seide to hir, The Hooly Goost schal come fro aboue in to thee, and the vertu of the Hiyeste schal ouerschadewe thee; and therfor that hooli thing that schal be borun of thee, schal be clepid the sone of God.
—Zstąpi na ciebie Duch Święty i osłoni cię moc Boga. Dlatego dziecko, które urodzisz, będzie świętym Synem Boga.
36 And lo! Elizabeth, thi cosyn, and sche also hath conceyued a sone in hir eelde, and this moneth is the sixte to hir that is clepid bareyn;
Sześć miesięcy temu twoja krewna Elżbieta, uważana za bezpłodną, również zaszła w ciążę, mimo podeszłego wieku.
37 for euery word schal not be inpossible anentis God.
Dla Boga bowiem wszystko jest możliwe.
38 And Marie seide, Lo! the handmaydyn of the Lord; be it don to me aftir thi word. And the aungel departide fro hir.
—Chcę służyć mojemu Panu—rzekła Maria—i jestem gotowa na wszystko, co się Jemu podoba. Niech się stanie tak, jak powiedziałeś. Wtedy anioł odszedł.
39 And Marie roos vp in tho daies, and wente with haaste in to the mounteyns, in to a citee of Judee.
Maria szybko udała się do rodzinnego miasta Zachariasza, położonego w górzystej krainie Judei,
40 And sche entride in to the hous of Zacarie, and grette Elizabeth.
aby odwiedzić Elżbietę.
41 And it was don, as Elizabeth herde the salutacioun of Marie, the yong child in hir wombe gladide. And Elizabeth was fulfillid with the Hooli Goost,
Gdy tylko wypowiedziała słowa pozdrowienia, na dźwięk jej głosu poruszyło się w łonie Elżbiety dziecko, a ona sama została napełniona Duchem Świętym.
42 and criede with a greet vois, and seide, Blessid be thou among wymmen, and blessid be the fruyt of thi wombe.
Zawołała z radości i powiedziała do Marii: —Jak bardzo Bóg wyróżnił cię spośród wszystkich kobiet i jak szczęśliwe jest twoje dziecko!
43 And whereof is this thing to me, that the modir of my Lord come to me?
To dla mnie zaszczyt, że odwiedziła mnie matka mojego Pana!
44 For lo! as the voice of thi salutacioun was maad in myn eeris, the yong child gladide in ioye in my wombe.
Gdy tylko usłyszałam twoje pozdrowienie, z radości poruszyło się we mnie dzieciątko!
45 And blessid be thou, that hast bileued, for thilke thingis that ben seid of the Lord to thee, schulen be parfitli don.
Naprawdę Bóg obdarzył cię wyjątkowym szczęściem, bo uwierzyłaś, że spełnią się Jego słowa. Maria powiedziała wtedy:
46 And Marie seide, Mi soule magnyfieth the Lord,
—Z całej duszy wielbię Pana,
47 and my spirit hath gladid in God, myn helthe.
mojego Boga i Zbawiciela! Obdarzył mnie bowiem wielką radością
48 For he hath biholdun the mekenesse of his handmaidun.
i dostrzegł swoją pokorną służebnicę! Dlatego od tej pory wszystkie pokolenia będą mnie nazywać szczęśliwą.
49 For lo! of this alle generaciouns schulen seie that Y am blessid. For he that is myyti hath don to me grete thingis, and his name is hooli.
Wszechmocny i Święty dokonał bowiem w moim życiu wspaniałych rzeczy.
50 And his mercy is fro kynrede in to kynredes, to men that dreden hym.
On w każdym pokoleniu okazuje miłość tym, którzy są Mu posłuszni.
51 He made myyt in his arme, he scaterede proude men with the thouyte of his herte.
Jego moc jest niezwyciężona! Rozproszył ludzi dumnych i wyniosłych.
52 He sette doun myyti men fro sete, and enhaunside meke men.
Zrzucił z tronu władców, a wywyższył pokornych.
53 He hath fulfillid hungri men with goodis, and he hath left riche men voide.
Nakarmił głodnych, a bogatych odesłał z pustymi rękami.
54 He, hauynge mynde of his mercy, took Israel, his child;
Pomógł swojemu słudze, Izraelowi i nie zapomniał o miłości,
którą na zawsze przyrzekł Abrahamowi oraz jego dzieciom, naszym przodkom. (aiōn g165)
56 And Marie dwellide with hir, as it were thre monethis, and turnede ayen in to hir hous.
Maria przebywała u Elżbiety około trzech miesięcy, po czym wróciła do domu.
57 But the tyme of beryng child was fulfillid to Elizabeth, and sche bare a sone.
Gdy nadszedł czas, Elżbieta urodziła syna.
58 And the neiyboris and cosyns of hir herden, that the Lord hadde magnyfied his mercy with hir; and thei thankiden hym.
Wiadomość o łasce, okazanej jej przez Pana, dotarła wkrótce do krewnych i znajomych i wszyscy bardzo się ucieszyli.
59 And it was don in the eiyte dai, thei camen to circumcide the child; and thei clepiden hym Zacarie, bi the name of his fadir.
Ósmego dnia po urodzeniu zeszli się na uroczystość obrzezania. Chcieli, aby dziecko otrzymało imię ojca—Zachariasza,
60 And his moder answeride, and seide, Nay, but he schal be clepid Joon.
ale Elżbieta sprzeciwiła się temu: —Nie! Damy mu na imię Jan—rzekła.
61 And thei seiden to hir, For no man is in thi kynrede, that is clepid this name.
—Dlaczego? Przecież w całej twojej rodzinie nie ma ani jednej osoby o takim imieniu!
62 And thei bikeneden to his fadir, what he wolde that he were clepid.
Zwrócili się więc do Zachariasza, ojca dziecka.
63 And he axynge a poyntil, wroot, seiynge, Joon is his name.
On zaś gestem poprosił, aby mu podano tabliczkę, i ku zdziwieniu obecnych napisał: „Niech się nazywa Jan”.
64 And alle men wondriden. And anoon his mouth was openyd, and his tunge, and he spak, and blesside God.
W tej samej chwili odzyskał mowę i zaczął wielbić Boga.
65 And drede was maad on alle her neiyboris, and alle these wordis weren pupplischid on alle the mounteyns of Judee.
Wszystkich zebranych ogarnął lęk i podziw, a wiadomość o tym zdarzeniu szybko rozeszła się po całej okolicy
66 And alle men that herden puttiden in her herte, and seiden, What maner child schal this be? For the hoond of the Lord was with hym.
i zastanawiano się: —Kim będzie to dziecko? Widać, że Bóg naprawdę nad nim czuwa.
67 And Zacarie, his fadir, was fulfillid with the Hooli Goost, and prophesiede,
Wielbiąc Boga, Zachariasz został napełniony Duchem Świętym i zaczął prorokować:
68 and seide, Blessid be the Lord God of Israel, for he hath visitid, and maad redempcioun of his puple.
—Chwała Panu, Bogu Izraela! Przyszedł bowiem, aby uratować swój lud.
69 And he hath rerid to vs an horn of heelthe in the hous of Dauid, his child.
Tak, jak niegdyś obiecał przez swoich świętych proroków, posłał potężnego Zbawiciela z rodu króla Dawida, swojego sługi. (aiōn g165)
71 Helthe fro oure enemyes, and fro the hoond of alle men that hatiden vs.
On nas wybawi z rąk naszych wrogów i tych, którzy nas nienawidzą.
72 To do merci with oure fadris, and to haue mynde of his hooli testament.
Bóg zmiłował się nad naszymi przodkami, pamiętając o swoim świętym przymierzu.
73 The greet ooth that he swoor to Abraham, oure fadir, to yyue hym silf to vs.
I dotrzymał przysięgi, którą złożył Abrahamowi, naszemu przodkowi,
74 That we with out drede delyuered fro the hoond of oure enemyes,
że uwolni nas od wrogów i pozwoli, abyśmy bez lęku, w świętości i prawości, mogli służyć Mu aż do końca naszych dni.
75 serue to hym, in hoolynesse and riytwisnesse bifor hym in alle oure daies.
76 And thou, child, schalt be clepid the prophete of the Hiyest; for thou schalt go bifor the face of the Lord, to make redi hise weies.
A ty, synku, zostaniesz prorokiem Najwyższego. Pójdziesz przed Panem i przygotujesz Mu drogę.
77 To yyue scyence of helthe to his puple, in to remyssioun of her synnes;
I pokażesz ludziom Boże zbawienie, dokonujące się przez odpuszczenie grzechów,
78 bi the inwardnesse of the merci of oure God, in the whiche he spryngynge vp fro an hiy hath visitid vs.
dzięki łasce naszego Boga. Ona to zabłyśnie jak niebiańska światłość,
79 To yyue liyt to hem that sitten in derknessis and in schadewe of deeth; to dresse oure feet in to the weie of pees.
i oświeci pogrążonych w ciemności i mroku śmierci. Ona też wprowadzi nas na drogę pokoju!
80 And the child wexide, and was coumfortid in spirit, and was in desert placis `til to the dai of his schewing to Israel.
Czas upływał, a chłopiec rozwijał się i wzmacniał duchowo. Gdy dorósł, zamieszkał samotnie na pustyni i przebywał tam aż do chwili rozpoczęcia swojej publicznej działalności w Izraelu.
