Daniel 2
1 And in the second year of the reign of Nebuchadnezzar Nebuchadnezzar dreamed dreams, by which his spirit was troubled, and his sleep broke from him.
Sa ikaduha ka tuig sa paghari ni Nebucadnezar, aduna siyay mga damgo. Nahasol ang iyang hunahuna, ug dili siya makatulog.
2 Then the king commanded to call the magicians, and the astrologers, and the sorcerers, and the Chaldeans, to show the king his dreams. So they came and stood before the king.
Unya gipatawag sa hari ang mga salamangkero ug kadtong nag-angkon nga makasulti sa patay. Gipatawag usab niya ang mga salamangkero ug ang maalamon nga mga tawo. Buot niyang isulti nila ang mahitungod sa iyang mga damgo. Busa misulod sila ug mitindog sa atubangan sa hari.
3 And the king said to them, I have dreamed a dream, and my spirit was troubled to know the dream.
Miingon ang hari kanila, “Nakadamgo ako, ug wala mahimutang ang akong hunahuna kay buot kong masayran kung unsay kahulogan sa damgo.”
4 Then the Chaldeans spoke to the king in Syrian, O king, live for ever: tell thy servants the dream, and we will show the interpretation.
Unya misulti ang maalamon nga tawo sa hari sa Aramico nga pinulongan, “O Hari, mabuhi ka sa kanunay! Isulti kanamo nga imong mga sulugoon ang imong damgo, ug ipadayag namo ang kahulogan.”
5 The king answered and said to the Chaldeans, The thing is gone from me: if ye will not make known to me the dream, with the interpretation of it, ye shall be cut in pieces, and your houses shall be made a refuse heap.
Mitubag ang hari ngadto sa maalamong mga tawo, “Nahiluna na kining butanga. Kung dili ninyo mapadayag kanako ang damgo ug dili kini mahubad, pagawatastawason ang inyong mga lawas ug ang inyong puloy-anan himoong tinapok nga basura.
6 But if ye shall show the dream, and the interpretation of it, ye shall receive of me gifts and rewards and great honour: therefore show me the dream, and the interpretation of it.
Apan kung isulti ninyo kanako ang damgo ug ang kahulogan niini, makadawat kamo ug mga gasa gikan kanako, ganti, ug dakong pagpasidungog. Busa isulti kanako ang damgo ug ang kahulogan niini.”
7 They answered again and said, Let the king tell his servants the dream, and we will show the interpretation of it.
Mitubag sila pag-usab ug miingon, “Tugoti ang hari nga mosugilon kanamo, nga iyang mga sulugoon, sa damgo ug isaysay namo kanimo ang kahulogan niini.”
8 The king answered and said, I know of certainty that ye would gain the time, because ye see the thing is gone from me.
Mitubag ang hari, “Nasayod ako nga buot ninyong langanon ang panahon tungod kay nakita ninyo kung unsa ka lig-on ang akong paghukom mahitungod niini.
9 But if ye will not make known to me the dream, there is but one decree for you: for ye have prepared lying and corrupt words to speak before me, till the time be changed: therefore tell me the dream, and I shall know that ye can show me the interpretation of it.
Apan kung dili kamo makasulti sa akong damgo, aduna lamang akoy usa ka silot alang kaninyo. Nakahukom kamo sa pag-andam ug dili tinuod ug malimbongon nga mga pulong nga inyong giuyonan aron isulti kanako hangtod nga mausab ang akong hunahuna. Busa karon, isulti kanako ang damgo, ug unya masayod ako nga mahubad ninyo kini alang kanako.”
10 The Chaldeans answered before the king, and said, There is not a man upon the earth that can reveal the king’s matter: therefore there is no king, lord, nor ruler, that hath asked such things of any magician, or astrologer, or Chaldean.
Ang mga tawo nga maalamon mitubag sa hari, “Walay usa ka tawo sa kalibotan nga makahatag sa gipangayo sa hari. Wala gayoy bantogan ug gamhanan nga hari ang mimando sa sama niining butanga gikan kang bisan kinsang salamangkero, o gikan kang bisan kinsa nga nag-angkon nga makasulti sa patay, o gikan sa maalamon nga tawo.
11 And it is a rare thing that the king requireth, and there is no other that can reveal it before the king, except the gods, whose dwelling is not with flesh.
Lisod gayod ang gipangayo sa hari, ug wala gayoy bisan kinsa nga makapadayag niini sa hari gawas lamang sa mga dios, ug wala sila nagpuyo uban sa mga tawo.”
12 For this cause the king was angry and very furious, and commanded to destroy all the wise men of Babylon.
Nakapasuko ug nakapapungot gayod kini sa hari, ug nagmando siya sa paglaglag niadtong tanan nga anaa sa Babilonia nga inila pinaagi sa ilang kaalam.
13 And the decree went forth that the wise men should be slain; and they sought Daniel and his companions to be slain.
Busa mikaylap ang kasugoan nga patyon kadtong tanan nga inila tungod sa ilang kaalam. Tungod niini nga kasugoan, gipangita nila si Daniel ug ang iyang mga higala aron ilang patyon.
14 Then Daniel answered with counsel and wisdom to Arioch the captain of the king’s guard, who had gone forth to slay the wise men of Babylon:
Unya mitubag si Daniel uban ang pagkamaalamon ug pagkamasinubtanon kang Arioc nga kapitan sa tigpanalipod sa hari, nga miabot aron sa pagpatay niadtong tanan nga anaa sa Babilonia nga inila tungod sa ilang kaalam.
15 He answered and said to Arioch the king’s captain, Why is the decree so hasty from the king? Then Arioch made the thing known to Daniel.
Gipangutana ni Daniel ang kapitan nga tigpanalipod sa hari, “Nganong dinalian man kaayo ang sugo sa hari?” Busa gisultihan ni Arioc si Daniel kung unsay nahitabo.
16 Then Daniel went in, and desired of the king that he would give him time, and that he would show the king the interpretation.
Unya miadto si Daniel ug nangayo ug pagtugot nga makigsulti siya sa hari aron maipakita niya ang kahulogan ngadto sa hari.
17 Then Daniel went to his house, and made the thing known to Hananiah, Mishael, and Azariah, his companions:
Unya mipauli si Daniel sa iyang puloy-anan ug gisugilon niya kang Hanania, kang Mishael, ug kang Azaria, kung unsay nahitabo.
18 That they would desire mercies of the God of heaven concerning this secret; that Daniel and his companions should not perish with the rest of the wise men of Babylon.
Gihangyo dayon niya sila aron mangamuyo sa kalooy nga gikan sa Dios sa langit bahin niining tinago aron dili patyon si Daniel ug ang iyang mga kauban lakip na ang uban pang mga tawo sa Babilonia nga inila sa ilang kaalam.
19 Then was the secret revealed to Daniel in a night vision. Then Daniel blessed the God of heaven.
Nianang gabhiona gipadayag sa Dios ang tinago kang Daniel pinaagi sa usa ka panan-awon. Unya gidayeg ni Daniel ang Dios sa langit
20 Daniel answered and said, Blessed be the name of God for ever and ever: for wisdom and might are his:
ug miingon,”Dalaygon ang ngalan sa Dios hangtod sa kahangtoran; tungod kay iya man ang kaalam ug ang gahom.
21 And he changeth the times and the seasons: he removeth kings, and setteth up kings: he giveth wisdom to the wise, and knowledge to them that know understanding:
Giusab-usab niya ang mga panahon ug mga katuigan; gipanaog niya ug gipalingkod ang mga hari sa ilang mga trono. Nagahatag siya ug kaalam niadtong maalamon ug kahibalo niadtong adunay panabot.
22 He revealeth the deep and secret things: he knoweth what is in the darkness, and the light dwelleth with him.
Gipadayag niya ang halawom ug tinago nga mga butang tungod kay nasayod siya kung unsay anaa sa kangitngit, ug ang kahayag nagpuyo uban kaniya.
23 I thank thee, and praise thee, O thou God of my fathers, who hast given me wisdom and might, and hast made known to me now what we desired of thee: for thou hast now made known to us the king’s matter.
O Dios sa akong mga katigulangan, nagapasalamat ug nagadayeg ako kanimo alang sa kaalam ug gahom nga gihatag mo kanako. Karon gipadayag mo kanako ang among gihangyo kanimo; gipadayag mo kanamo ang butang mahitungod sa hari.”
24 Therefore Daniel went in to Arioch, whom the king had ordained to destroy the wise men of Babylon: he went and said thus to him; Destroy not the wise men of Babylon: bring me in before the king, and I will reveal to the king the interpretation.
Unya miadto si Daniel aron makigkita kang Arioc (ang usa nga pinili sa hari nga maoy mopatay niadtong tanang maalamong tawo sa Babilonia). Miadto siya ug miingon kaniya, “Ayaw patya ang mga maalamong tawo sa Babilonia, dad-a ako sa hari aron ipakita ko sa hari kung unsay buot ipasabot sa iyang damgo.”
25 Then Arioch brought in Daniel before the king in haste, and said thus to him, I have found a man of the captives of Judah, that will make known to the king the interpretation.
Unya gidala dayon ni Arioc si Daniel sa atubangan sa hari ug miingon, “Nakita ko ang usa ka tawo nga binihag gikan sa Juda nga makahubad sa damgo sa hari.”
26 The king answered and said to Daniel, whose name was Belteshazzar, Art thou able to make known to me the dream which I have seen, and the interpretation of it?
Miingon ang hari kang Daniel (nga ginganlan ug Belteshazar), “Makahimo ka ba sa pagsulti kanako sa damgo nga akong nakita ug ang kahulogan niini?”
27 Daniel answered in the presence of the king, and said, The secret which the king hath demanded the wise men, the astrologers, the magicians, the soothsayers, cannot reveal to the king;
Mitubag si Daniel sa hari ug miingon, “Ang tinago nga gipangayo sa hari nga dili maipadayag niadtong adunay mga kaalam, ni pinaagi niadtong nag-angkon nga makasulti sa patay, ni pinaagi niadtong mga salamangkero, ug pinaagi niadtong mga nagatuon sa mga bituon.
28 But there is a God in heaven that revealeth secrets, and maketh known to the king Nebuchadnezzar what shall be in the latter days. Thy dream, and the visions of thy head upon thy bed, are these;
Apan, adunay Dios nga nagpuyo sa langit, nga mopadayag sa mga tinago, ug gipadayag niya kini kanimo, Haring Nebucadnezar, kung unsay mahitabo sa umaabot nga mga adlaw. Mao kini ang imong damgo ug panan-awon sa imong hunahuna samtang naghida ka sa imong higdaanan.
29 As for thee, O king, thy thoughts came into thy mind upon thy bed, what should come to pass after this: and he that revealeth secrets maketh known to thee what shall come to pass.
Alang kanimo, hari, diha sa imong higdaanan naghunahuna ka mahitungod sa mga butang nga umaabot, ug ang usa nga makapadayag sa mga tinago nagpadayag kanimo kung unsay mahitabo.
30 But as for me, this secret is not revealed to me for any wisdom that I have more than any living, but for their sakes that shall make known the interpretation to the king, and that thou mayest know the thoughts of thy heart.
Alang kanako, kining tinago wala gipadayag kanako tungod sa bisan unsang kaalam nga anaa kanako nga labaw kay sa ubang mga tawo nga buhi. Gipadayag kanako kining tinago aron ikaw, hari, makasabot sa kahulogan, ug aron masayod ka na sa hunahuna nga anaa sa imong kasingkasing.
31 Thou, O king, sawest, and behold a great image. This great image, whose brightness was excellent, stood before thee; and its form was terrible.
O Hari, mihangad ka ug nakita mo ang usa ka dakong estatuwa. Kining estatuwa, hilabihan ka gamhanan ug masanag, nga nagbarog sa imong atubangan. Ang kasulaw niini makalilisang.
32 The head of this image was of fine gold, his breast and his arms of silver, his belly and his thighs of brass,
Hinimo sa lunsay nga bulawan ang ulo sa estatuwa. Ang dughan ug ang mga bukton niini hinimo sa plata. Ang tiyan ug ang mga paa niini hinimo sa bronse,
33 His legs of iron, his feet part of iron and part of clay.
ug ang mga batiis niini hinimo sa puthaw. Ang mga tiil niini may bahin nga hinimo sa puthaw ug hinimo sa yuta nga kolonon.
34 Thou sawest till a stone was cut out without hands, which smote the image upon his feet that were of iron and clay, and broke them to pieces.
Mihangad ka, ug ang usa ka bato nga gitumpag, apan dili kini pinaagi sa mga kamot sa tawo, ug naligid kini ngadto sa tiil sa estatuwa nga puthaw ug lapok, ug nagdugmok kini niini.
35 Then was the iron, the clay, the brass, the silver, and the gold, broken to pieces together, and became like the chaff of the summer threshingfloors; and the wind carried them away, that no place was found for them: and the stone that smote the image became a great mountain, and filled the whole earth.
Unya dungan nga nadugmok ang puthaw, ang lapok, ang bronse, ang plata, ug ang bulawan ug nahimong sama sa uhot diha sa salog nga giukanan panahon sa ting-init. Gipadpad kini sa hangin ug walay nabilin niini. Apan ang bato nga nagdugmok sa estatuwa nahimong dakong bukid ug gilukop niini ang tibuok kalibotan.
36 This is the dream; and we will tell the interpretation of it before the king.
Mao kini ang imong damgo. Karon isulti namo sa hari ang kahulogan.
37 Thou, O king, art a king of kings: for the God of heaven hath given thee a kingdom, power, and strength, and glory.
Ikaw, o hari, ang hari sa mga hari nga gihatagan sa Dios sa gingharian, sa gahom, sa kusog, ug sa kadungganan.
38 And wherever the children of men dwell, the beasts of the field and the fowls of the heaven hath he given into thy hand, and hath made thee ruler over them all. Thou art this head of gold.
Gitugyan niya sa imong mga kamot ang dapit nga puy-an sa mga tawo. Gitugyan niya sa imong mga kamot ang tanang kahayopan sa kaumahan ug kalanggaman sa kalangitan, ug gihimo ka niya nga magdumala kanilang tanan. Ikaw mao kadtong ulo sa estatuwa nga bulawan.
39 And after thee shall arise another kingdom inferior to thee, and another third kingdom of brass, which shall bear rule over all the earth.
Sunod kanimo, motungha ang mas ubos kanimo nga gingharian, ug may ikatulo nga gingharian nga bronse nga magdumala sa tibuok kalibotan.
40 And the fourth kingdom shall be strong as iron: forasmuch as iron breaketh in pieces and subdueth all things: and as iron that breaketh all these, shall it break in pieces and bruise.
Adunay ikaupat nga gingharian, nga lig-on nga sama sa puthaw, tungod kay makadugmok ang puthaw sa ubang mga butang ug makagupok sa tanan. Makagupok kini sa tanang butang ug makadugmok niini.
41 And though thou sawest the feet and toes, part of potters’ clay, and part of iron, the kingdom shall be divided; but there shall be in it of the strength of the iron, forasmuch as thou sawest the iron mixed with the miry clay.
Sama sa imong nakita, ang tiil ug ang mga tudlo nga may bahin nga hinimo sa lapok ug may bahin nga hinimo sa puthaw, busa mao kini ang gingharian nga nabahinbahin; ang ubang kalig-on sa puthaw anaa niini, sama sa imong nakita nga ang puthaw nga sagol sa lapok.
42 And as the toes of the feet were part of iron, and part of clay, so the kingdom shall be partly strong, and partly broken.
Ingon nga ang tudlo sa tiil nga may bahin nga puthaw ug may bahin nga hinimo sa lapok, busa may bahin sa gingharian nga lig-on ug may bahin nga huyang.
43 And though thou sawest iron mixed with miry clay, they shall mingle themselves with the seed of men: but they shall not join one to another, even as iron is not mixed with clay.
Sama sa imong nakita ang puthaw nasagol sa lapok, busa ang katawhan sagol-sagol; dili sila magtapot sa usag-usa sama nga ang puthaw dili mosagol sa lapok.
44 And in the days of these kings shall the God of heaven set up a kingdom, which shall never be destroyed: and the kingdom shall not be left to other people, but it shall break in pieces and consume all these kingdoms, and it shall stand for ever.
Sa panahon niadtong mga hari, ang Dios sa langit magtukod ug usa ka gingharian nga dili gayod malumpag, ni mapukan sa laing katawhan. Modugmok kini sa ubang gingharian mao kadto ang kataposan sa tanan, ug magpabilin kini hangtod sa kahangtoran.
45 Forasmuch as thou sawest that the stone was cut out of the mountain without hands, and that it broke in pieces the iron, the brass, the clay, the silver, and the gold; the great God hath made known to the king what shall come to pass after this: and the dream is certain, and the interpretation of it sure.
Sama sa imong nakita, ang usa ka bato gilumpag sa bukid, apan dili pinaagi sa mga kamot sa tawo. Nakadugmok kini sa puthaw, sa bronse, sa lapok, sa plata, ug nagpino sa bulawan. Ang gamhanang Dios nagpahibalo kanimo, hari, kung unsay mahitabo human niini. Tinuod ang damgo ug kasaligan ang kahulogan niini.”
46 Then the king Nebuchadnezzar fell upon his face, and worshipped Daniel, and commanded that they should offer an oblation and sweet odours to him.
Mihapa si Haring Nebucadnezar sa atubangan ni Daniel ug gipasidunggan siya; nagsugo siya nga maghalad sila ug insenso alang kaniya.
47 The king answered to Daniel, and said, Of a truth it is, that your God is the God of gods, and the Lord of kings, and a revealer of secrets, seeing thou couldest reveal this secret.
Ang hari miingon kang Daniel, “Matuod nga ang imong Dios mao ang Dios sa mga dios, ang Ginoo sa mga hari, ug siya ang nagapadayag sa mga tinago, tungod kay ikaw ang nakapadayag niini nga tinago.”
48 Then the king made Daniel a great man, and gave him many great gifts, and made him ruler over the whole province of Babylon, and chief of the governors over all the wise men of Babylon.
Unya gihimo sa hari si Daniel nga labaw nga gipasidunggan ug gihatagan siya ug daghang maanindot nga mga gasa. Gihimo niya siya nga magmamando sa tibuok probinsya sa Babilonia. Nahimo si Daniel nga pangulong gobernador sa tanang maalamon nga mga tawo sa Babilonia.
49 Then Daniel requested of the king, and he set Shadrach, Meshach, and Abednego, over the affairs of the province of Babylon: but Daniel sat in the gate of the king.
Naghangyo si Daniel sa hari, nga himoon niya si Sadrac, si Mesac, ug si Abednego nga labaw nga tigdumala sa probinsya sa Babilonia. Apan nagpabilin si Daniel sa palasyo sa hari.
