Proverbs 23
1 When you sit to eat with a ruler, observe carefully what is before you,
Sa dihang molingkod ka aron mokaon uban ang magmamando, pagbantay pag-ayo kung unsa ang anaa sa imong atubangan,
2 and put a knife to your throat if you are a person who likes to eat a lot of food.
ug ibutang ang kutsilyo sa imong tutonlan kung ikaw ang matang sa tawo nga gusto mokaon ug daghang pagkaon.
3 Do not crave his delicacies, for it is the food of lies.
Ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon, kay pagkaon kini sa mga bakak.
4 Do not work too hard to gain wealth; be wise enough to know when to stop.
Ayaw paghago ug maayo aron makaangkon ug bahandi; pagmaalamon aron masayod kung kanus-a moundang.
5 Will you let your eyes light upon it? It will be gone, for it will surely take up wings like an eagle and fly off to the sky.
Tugotan ba nimo ang imong mga mata nga masilaw niini? Mahanaw lamang kini, kay sigurado gayod nga tugkan kini ug mga pako sama sa agila ug molupad sa kawanangan.
6 Do not eat the food of one with an evil eye— and do not crave his delicacies,
Ayaw kan-a ang pagkaon sa tawong adunay daotan nga tinan-awan— ug ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon,
7 for he is the kind of man who counts the price of the food. “Eat and drink!” he says to you, but his heart is not with you.
kay siya ang matang sa tawo nga nag-ihap sa kantidad sa pagkaon. “Kaon ug inom!” moingon siya kanimo, apan ang iyang kasingkasing wala diha kanimo.
8 You will vomit up the little you have eaten and you will have wasted your compliments.
Isuka nimo bisan ang diyutay nga imong gikaon ug giusik-usikan lang nimo ang imong mga pagdayeg.
9 Do not speak in the hearing of a fool, for he will despise the wisdom of your words.
Ayaw pakigsulti sa igdulungog sa usa ka buangbuang, kay tamayon lamang niya ang imong maalamon nga mga pulong.
10 Do not move an ancient boundary stone or encroach on the fields of orphans,
Ayaw ibalhin ang karaang bato nga utlanan o ilogon ang kaumahan sa mga ilo,
11 for their Redeemer is strong and he will plead their case against you.
kay ang ilang Manluluwas kusgan ug molaban siya sa ilang katungod batok kanimo.
12 Apply your heart to instruction and your ears to words of knowledge.
Ibutang sa imong kasingkasing ang pagpanudlo ug sa imong mga dalunggan ang mga pulong sa kahibalo.
13 Do not withhold instruction from a child, for if you discipline him, he will not die.
Ayaw pagdumili sa pagpanton sa usa ka bata, kay kung latoson nimo siya ug bunal, dili siya mamatay.
Kinahanglan nga ikaw gayod ang molatos kaniya pinaagi sa bunal ug moluwas sa iyang kalag gikan sa Seol. (Sheol h7585)
15 My son, if your heart is wise, then my heart also will be glad;
Akong anak nga lalaki, kung maalamon ang imong kasingkasing, nan ang akong kasingkasing magmaya usab;
16 my inmost being will rejoice when your lips speak what is right.
malipay ang akong kinasuloran sa dihang ang imong mga ngabil magsulti ug husto.
17 Do not let your heart envy sinners, but continue in the fear of Yahweh all the day.
Ayaw itugot nga masina ang imong kasingkasing sa mga makasasala, apan padayon diha sa pagkahadlok kang Yahweh sa tibuok adlaw.
18 Surely there is a future and your hope will not be cut off.
Sigurado gayod nga adunay kaugmaon ug dili mahanaw ang imong paglaom.
19 Hear—you!—my son, and be wise and direct your heart in the way.
Paminaw- ikaw! - akong anak nga lalaki, ug pagmaalamon ug giyahi ang imong kasingkasing ngadto sa dalan.
20 Do not associate with drunkards, or with gluttonous eaters of meat,
Ayaw pakig-uban sa mga palahubog ug sa kusog mokaon ug karne,
21 for the drunkard and the glutton become poor and slumber will clothe them with rags.
kay ang palahubog ug ang kusog mokaon mahimong kabos ug mahinanok nga magbisti na lamang sila ug mga trapo.
22 Listen to your father who begot you and do not despise your mother when she is old.
Paminawa ang imong amahan nga maoy nagpakatawo kanimo ug ayaw tamaya ang imong inahan sa dihang matigulang na siya.
23 Buy the truth, but do not sell it; buy wisdom, instruction, and understanding.
Palita ang kamatuoran, apan ayaw kini ibaligya; pagpalit ug kaalam, pagpanton, ug panabot.
24 The father of the righteous person will greatly rejoice, and he who begets a wise child will be glad in him.
Ang amahan sa matarong maglipay gayod, ug siya nga magpakatawo ug maalamon nga bata magmaya diha kaniya.
25 Let your father and your mother be glad and let her who bore you rejoice.
Tugoti nga magmaya ang imong amahan ug imong inahan ug tugoti nga maglipay siya nga maoy nagpakatawo kanimo.
26 My son, give me your heart and let your eyes observe my ways.
Akong anak nga lalaki, ihatag kanako ang imong kasingkasing ug ipaniid ang imong mga mata sa akong mga dalan.
27 For a prostitute is a deep pit, and an immoral woman is a narrow well.
Kay ang babaye nga nagbaligya sa iyang dungog usa ka lalom nga bung-aw, ug ang asawa sa laing lalaki usa ka masigpit nga atabay.
28 She lies in wait like a robber and she increases the number of the treacherous among humanity.
Nagpauraray siya nga nag-atang sama sa kawatan ug padaghanon niya ang mga maluibon taliwala sa katawhan.
29 Who has woe? Who has sorrow? Who has fights? Who has complaining? Who has wounds for no reason? Who has bloodshot eyes?
Kinsa man ang adunay kaalaot? Kinsa man ang adunay kasubo? Kinsa man ang adunay mga kaaway? Kinsa man ang adunay pagbagulbol? Kinsa man ang adunay mga samad nga walay hinungdan? Kinsa man ang adunay mapula nga mga mata?
30 Those who linger over wine, those who try the mixed wine.
Kadtong magpabilin sa pag-inom ug bino, kadtong misulay sa sinagolan nga bino.
31 Do not look at the wine when it is red, when it sparkles in the cup and goes down smoothly.
Ayaw tan-awa ang bino sa dihang pula na kini, sa dihang mangidlap kini diha sa baso ug hamloy nga lad-okon.
32 In the last it bites like a serpent and it stings like an adder.
Sa kataposan mamaak kini sama sa bitin ug molikos kini sama sa udto-udto nga bitin.
33 Your eyes will see strange things and your heart will utter perverse things.
Makita sa imong mga mata ang katingalahang mga butang ug ang imong kasingkasing magapamulong sa sukwahi nga mga butang.
34 You will be as one who sleeps on the high seas or lies on the top of a mast.
Mahisama ka sa natulog ngadto sa kinahiladman sa kadagatan o naghigda tumoy sa tukon sa layag.
35 “They hit me,” you will say, “but I was not hurt. They beat me, but I did not feel it. When will I wake up? I will seek another drink.”
“Gibunalan nila ako,” moingon ka, “apan wala ako nasakitan. Gikulata nila ako, apan wala ko kini mabati. Kanus-a ba ako makamata? Mangita ako ug laing ilimnon.”
