Acts 7
1 Then the High Priest asked: “Is this true?”
Тунчи англуно рашай пхучля Стефаностар: — Када чячимо?
2 And, upon that, Stephen spoke as follows: “Brothers and Fathers, hear what I have to say. God, who manifests himself in the Glory, appeared to our ancestor Abraham when he was in Mesopotamia, and before he settled in Haran, and said to him —
Стефано пхэнда: — Пхралалэ тай дада! Пошунэн ман! Пативакоро Дэвэл авиля амарэстэ пропапостэ Авраамостэ, кала вов инте джювда дэ Месопотамия — ды кодэлэ, сар вов ачиля тэ джювэ дэ Харрано.
3 ‘Leave your country and your kindred, and come into the country that I will show you.’
«Ачяв кадэва тхан тай пэхкоро родо, — пхэнда лэсти Дэвэл, — тай джя дэ пхув, сави Мэ сикавава тути».
4 On this, Abraham left the country of the Chaldaeans and settled in Haran; and from there, after his father’s death, God caused him to migrate into this very country, in which you are now living.
Авраамо ачявда пхув халдеенгири тай пэрэлагля дэ Харрано. Котарь, сар муля Авраамохкоро дад, Дэвэл пэрэлиджялда Авраамо дэ кодыя пхув, дэ сави тумэ екхатар джювэн.
5 God did not at that time give him any part of it, not even a foot of ground. But he promised to ‘give him possession of it and his descendants after him, though at that time he had no child.
Дэвэл на дэня лэсти катэ нисави пхув, и которици пхуякоро на дэня. Нэ Дэвэл пхэнда, со дэла кадыя пхув лэсти тай лэхкэрэ родости, кала Авраамостэ инте на сля чяворэн.
6 God’s words were these — ‘Abraham’s descendants shall live in a foreign country, where they will be enslaved and ill-treated for four hundred years.
Дэвэл пхэнэлас лэсти: «Тирэ чявэ на авэна хулая котэ, тев джювэна; вонэ авэна котэ копыля и лиджяна грыжа штаршэл бэрша.
7 But I myself will judge the nation, to which they will be enslaved,’ God said, ‘and after that they shall leave the country and worship me in this place.’
Нэ Мэ марава кодэлэн манушэн, ко терэла лэн копыленца, — пхэнда Дэвэл, — и тунчи вонэ выджяна котарь тай авэна тэ тэлё Манди пэ кадэва тхан».
8 Then God made with Abraham the Covenant of Circumcision; and under it Abraham became the father of Isaac, and circumcised him when he was eight days old; and Isaac became the father of Jacob; and Jacob of the Twelve Patriarchs.
Тунчи Дэвэл дэня Авраамости завето тэ обчинэпэ. Авраамо ачиля дадэґа Исаакости и обчинда лэ пэ охтанго диво. Исаако ачиля дадэґа Иаковости, а Иаково — дэшудуенди патриархонэнди.
9 The Patriarchs, out of jealousy, sold Joseph into slavery in Egypt; but God was with him,
Патриархуля калэ їлэґа дыкхэнас пэ Иосифо и битиндэ лэ дэ Египто. Нэ Дэвэл сля Иосифоґа
10 and delivered him out of all his troubles, and enabled him to win favour and show wisdom before Pharaoh, King of Egypt, who appointed him Governor of Egypt and of his whole household.
тай фирисарда лэ всавиря бидатар. Вов дэня Иосифости годи тай терда кади, тэ авэл вов дэ патива фараоностэ, саво сля тхагари дэ Египто. Кодэва терда Иосифо прыбэшлэґа дэ всаворо Египто тай дэ всаворо лэхкоро цэр.
11 Then a famine spread over the whole of Egypt and Canaan, causing great distress, and our ancestors could find no food.
Тунчи дэ всаворо Египто тай Ханаано ачиля бокх тай сля бари грыжа. Тай амарэ пропапуря нитев на аракхэнас хамо.
12 Hearing, however, that there was corn in Egypt, Jacob sent our ancestors there on their first visit.
Кала Иаково шунда, со дэ Египто исин ворзо, вов бичалда пордэ амарэн пропапонэн пэрво моло.
13 In the course of their second visit, Joseph revealed himself to his brothers, and his family became known to Pharaoh.
Кала вонэ авиле авэр моло, Иосифо оттердапэ пэхкэрэ пхралэнди, тай фараоно уджянгля пала родо Иосифохкоро.
14 Then Joseph sent an urgent invitation to his father Jacob and to his relations, seventy-five persons in all;
Тунчи Иосифо бичалда тэ акхарэ пэхкэрэ дадэ Иаково тай всаворо пэхкоро родо, савэн сля эфтадэша панч манушэн.
15 and so Jacob went down into Egypt. There he died, and our ancestors also,
Иаково авиля дэ Египто, тев муля и вов, и амарэ пропапуря.
16 and their bodies were removed to Shechem, and laid in the tomb which Abraham had bought for a sum of money from the sons of Hamor in Shechem.
Лэнгэрэ трупуля пэрэлиджялдэ дэ Шэхемо и тховдэ дэ склепо, саво Авраамо тинда пала рупь Хаморохкэрэ чявэндэ дэ Шэхемо.
17 As the time drew near for the fulfilment of the promise which God had made to Abraham, the people increased largely in numbers in Egypt,
Кала поджиля пашэ вряма, соб тэ терэлпэ пав лавэ, саво дэня Дэвэл Авраамости, амарэн манушэн дэ Египто ачеласпэ будэр.
18 until a new king, who knew nothing of Joseph, came to the throne.
Кади сля ды колэ, сар ваздэняпэ дэ Египто авэр тхагари, саво на джянгля пала Иосифо.
19 This king acted deceitfully towards our race and ill-treated our ancestors, making them abandon their own infants, so that they should not be reared.
Вов прытасавэлас амарэн пропапунэн тай хрантимаґа выджялас пэ амарэн манушэн: вов заачявэлас тэ вычувэ чяворэн, савэ бэяндепэ, соб вонэ тэ мэрэн.
20 It was just at this time that Moses was born. He was an exceedingly beautiful child, and for three months was brought up in his own father’s house;
Дэ кадыя вряма бэяндяпэ Моисеи и сля фартэ шукар англа Дэвэл. Трин чён лэ парварэнас дэ дадэхкоро цэр,
21 and, when he was abandoned, the daughter of Pharaoh found him and brought him up as her own son.
а кала поджиля вряма тэ ачявэ лэ, Моисее лиля пэстэ фараонохкири чей тай выбарярда лэ, сар пэхкэрэ чявэ.
22 So Moses was educated in all the learning of the Egyptians, and proved his ability both by his words and actions.
Моисеи сля сиклярдо дэ всавири Египтохкири годи; вов сля зорало и дэ лав, и дэ рындонэн.
23 When he was in his fortieth year, he resolved to visit his brother Israelites;
Кала лэсти сля саранда бэрш, вов задумисарда тэ дыкхэ, сар джювэн лэхкэрэ пхрала израильтянуря.
24 and, seeing an Israelite ill-treated, he defended him, and avenged the man, who was being wronged, by striking down the Egyptian.
Тунчи вов удыкхля, со екхэ лэндар марэл египтянино. Лэсти ачиля дор кадэлэ манушэ, тай вов умарда египтянино.
25 He thought his brothers would understand that God was using him to save them; but they failed to do so.
Моисеи думисарэлас, со лэхкэрэ пхрала полэна: чэрэз лэ Дэвэл отмукэл лэн пэ воля, нэ вонэ када на полиле.
26 The next day he again appeared upon the scene, when some of them were fighting, and tried to make peace between them. ‘Men,’ he said, ‘you are brothers; how is it that you are ill-treating one another?’
Пэ авэр диво Моисеи удыкхля, сар марэнпэ дуй израильтянуря. Вов камля тэ слиджя лэн, соб тэ на марэнпэ. «Чявалэ, тумэ ж пхрала, — пхэнда вов, — пэ со ж тумэ задэн холи екх екхэсти?»
27 But the man who was ill-treating his fellow workman pushed Moses aside saying — ‘Who made you a ruler and judge over us?
Тунчи кодэва, саво марэлас аврэ, отчута пэстар Моисее тай пхэнда: «Ко тховда тут, соб ту тэ авэх пхурэдэрэґа тай сундисарэґа понад амэн?
28 Do you mean to make away with me as you did yesterday with that Egyptian?’
Чи ту камэх и ман тэ умарэ, сар арати умардан египтянино?»
29 At these words Moses took to flight, and became an exile in Midian; and there he had two sons born to him.
Кала Моисеи шунда кадэла лава, вов нашля тай ачиля тэ джювэ дэ Мадианохкири пхув, сар мануш авря пхувятар. Котэ лэстэ дэ ире бэяндепэ дуй чявэ.
30 Forty years had passed when there appeared to him, in the Desert of Mount Sinai, an angel in a flame of fire in a bush.
Проджиля саранда бэрш, тай Моисеести авиля ангело дэ шуки пхув, надур плаестар Синаи, дэ яга, савяґа пхаболас терново рандь.
31 When Moses saw it, he was astonished at the vision; but on his going nearer to look at it more closely, the voice of the Lord was heard to say —
Моисеи дэласпэ дыво, кала када дыкхля. Вов поджиля пашэ, соб фэдэр тэ роздыкхэ, и шунда ґласо Раехкоро:
32 ‘I am the God of your ancestors, the God of Abraham, Isaac, and Jacob.’ Moses trembled, and did not dare to look.
«Мэ Дэвэл тирэн пропапонэн, Дэвэл Авраамохкоро, Исаакохкоро тай Иаковохкоро». Моисеи ж тинисявэлас даратар и даралас тэ подыкхэ.
33 Then the Lord said to him — ‘Take your sandals off your feet, for the spot where you are standing is holy ground.
Рай пхэнда лэсти: «Злэ пэхкэрэ цуруля, колэсти со тхан, пэ саво ту ачех — свэнто пхув.
34 I have seen the oppression of my people who are in Egypt, and heard their groans, and I have come down to deliver them. Come now and I will send you into Egypt.’
Мэ удыкхлём, дэ савэ бибахталима джювэн Мурэ мануша дэ Египто и ушундом лэнгоро ровимо. Мэ сджилём, соб тэ дэ лэнди воля. А кана джя, Мэ бичалав тут дэ Египто».
35 This same Moses, whom they had disowned with the words — ‘Who made you a ruler and a judge?’ was the very man whom God sent to be both a ruler and a deliverer, under the guidance of the angel that had appeared to him in the bush.
Кодэлэ Моисее, ка вонэ отчутэ пэстар тай пала ка дэдумане: «Ко тховда тут, соб ту тэ авэх пхурэдэрэґа тай сундисарэґа понад амэн?» — Дэвэл бичалда кана сар пхурэдэрэ и фирисаре чэрэз ангело, саво сикавдапэ лэсти дэ терново рандь.
36 He it was who led them out, after he had shown wonders and signs in Egypt, in the Red Sea, and in the Desert during forty years.
Моисеи вылиджялда лэн Египтостар, терэлас дывуря тай допхэнимо дэ Египто, паша Лоло море и дэ шуки пхув, тев сле вонэ саранда бэрш.
37 This was the Moses who said to the people of Israel — ‘God will raise up for you, from among your brothers, a Prophet, as he raised up me.’
Кадэва ж Моисеи пхэнда израильтянонэнди: «Тумарэ пхралэндар Дэвэл ваздэла тумэнди Англунаре, сар ман».
38 He, too, it was who was present at the assembly in the Desert, with the angel who talked to him on Mount Sinai, and with our ancestors, and who received living truths to impart to you.
Кала вов їтханэ Израилёхкэрэ манушэнца стидэняпэ дэ шуки пхув, ангело пхэнэлас лэґа тай амарэ пропапунэнца пэ плай Синаи. Тунчи Моисеи прылиля джювдо лав и пэрэдэня лэ амэнди.
39 Yet our ancestors refused him obedience; more than that, they rejected him, and in their hearts turned back to Egypt,
Нэ амарэ дада отпхэндэпэ тэ кандэ лэ, отчутэ лэ тай скамле тэ рисявэ дэ Египто.
40 while they said to Aaron — ‘Make us Gods who will lead the way for us, since, as for this Moses who has brought us out of Egypt, we do not know what has become of him.’
Вонэ пхэндэ Аароности: «Стер амэнди дэвлэн, савэ англа амэн джяна. Колэсти со амэ на джянах, со тердапэ кадэлэ Моисееґа, саво вылиджялда амэн Египтостар».
41 That was the time when they made the Calf and offered sacrifice to their idol, and held festivities in honour of their own handiwork!
Дэ кодэлэ дивэ вонэ тердэ совнакунэ гуруворэ, андэ кадэлэ дэвлорэсти жэртва тай сле лошалэ рындостар, саво тердэ пэхкэрэ вастэнца.
42 So God turned from them and left them to the worship of the Starry Host, as is written in the Book of the Prophets — ‘Did you offer victims and sacrifices to me, O House of Israel, All those forty years in the Desert?
Дэвэл же отрисардапэ лэндар и ачявда лэн тэ тэлён болыбнахкэрэ чэргэнэнди, сар искриисардо пала када дэ лилэн англунаренгэрэн: «Цэр Израилёхкоро! Чи важ Ман тумэ чинэнас тай анэнас жэртвы дэ шуки пхув, сар саранда бэрш котэ сле?
43 You took with you the tabernacle of Moloch And the Star of the god Rephan — The images which you had made to worship. Therefore I will exile you beyond Babylon.’
Тумэ лиле пэґа дэвлорэ Молохохкири катуна, чэргэнь тумарэ дэвлорэстар Ремфаностар, и кода, со тердэ тумарэ васта, соб кадэлэсти тэ тэлё. Пала кода Мэ бичалава тумэн дэ копылен дурэдэр Вавилоностар».
44 Our ancestors had the Tabernacle of Revelation in the Desert, constructed, just as he who spoke to Moses had directed him to make it, after the model which he had seen.
Тумарэ дадэндэ дэ шуки пхув сля Катуна Допхэнимахкири, стерди пав прыпхэнимо, саво Дэвэл дэня Моисеести, и пав кодэва рындо, саво дыкхля Моисеи.
45 This Tabernacle, which was handed down to them, was brought into this country by our ancestors who accompanied Joshua (at the conquest of the nations that God drove out before their advance), and remained here until the time of David.
Кала амарэ дада прылиле кадыя Катуна, вонэ тай лэнгоро пхурэдэр Исусо Навиёхкоро влиджялдэ ла дэ пхувен, тев джювдэ манушэнгэрэ родуля, савэн Дэвэл розтрадэня англа лэн. И кади сля ды колэ, кала ачиля тхагареґа Давидо,
46 David found favour with God, and prayed that he might find a dwelling for the God of Jacob.
савэ Дэвэл камэлас и саво мангля Дэвлэстар тэ аракхэ цэр, тев тэлён, важ родо Иаковохкоро.
47 But it was Solomon who built a House for God.
Нэ цэр Дэвлэсти стерда Соломоно.
48 Yet it is not in buildings made by hands that the Most High dwells. As the Prophet says —
Барэдэрэхкоро же на джювэл дэ цэрэн, савэ стердэ мануша. Англунари дэдумэл пала када:
49 ‘The heavens are a throne for me, And the earth a stool for my feet. What manner of House will you build me, saith the Lord, Or what place is there where I may rest?
«Болыбэн — троно Муро, тай пхув исин тхан, тев ачен Мурэ пурэ. Саво тумэ камэн тэ терэ Манди цэр? — пхэнэл Рай. — Тев тхан, соб Манди тэ отцинявэ?
50 Was it not my hand that made all these things?’
Чи на Мурэ вастэґа вса откада стердо?»
51 O! stubborn race, heathen in heart and ears, you are for ever resisting the Holy Spirit; your ancestors did it, and you are doing it still.
Тумэ — накандинэ, тумэ — мануша барунэ їлэнца и кашукэ канэнца! Тумэ, сар тумарэ пропапуря, всавири вряма на уштавэн Свэнтонэ Фаности!
52 Which of the Prophets escaped persecution at their hands? They killed those who foretold the coming of the Righteous One; of whom you, in your turn, have now become the betrayers and murderers —
Ка англунарендар на камле тэ вытрадэ тумарэ пропапуря? Вонэ умардэ кодэлэн, ко пхэнэнас пэ англал, со авэла Чячюно. А кана тумэ прэдэне тай умардэ Лэ!
53 You who received the Law as transmitted by angels and yet failed to keep it.”
Тумэ прылиле Упхэнимо, саво пэрэдэне тумэнди ангелуря, нэ на тердэ пав лэ.
54 As they listened to this, the Council grew frantic with rage, and gnashed their teeth at Stephen.
Кала вонэ шундэ када, вонэ мижыле и ачиле тэ стасавэ пэхкэрэ данда.
55 He, filled as he was with the Holy Spirit, fixed his eyes intently on the heavens, and saw the Glory of God and Jesus standing at God’s right hand.
Стефано же пхэрдиля Свэнтонэ Фаноґа и ваздэня якха дэ болыбэн, и удыкхля патив Дэвлэхкири тай Исусо, Саво ачелас пав чячи риг Дэвлэстар.
56 “Look,” he exclaimed, “I see Heaven open and the Son of Man standing at God’s right hand!”
— Дыкхэн, — пхэнда вов, — мэ дыкхав оттердо болыбэн и Чявэ Манушыканэ, Саво ачел пав чячё васт Дэвлэстар.
57 At this, with a loud shout, they stopped their ears and all rushed upon him, forced him outside the city,
Тунчи вонэ всавэрэ затердэ пэхкэрэ кана, фартэ типисиле и чутэпэ пэр лэстэ.
58 and began to stone him, the witnesses laying their clothes at the feet of a young man named Saul.
Вонэ выцырдэне Стефано пала форо тай ачиле тэ чувэ дэ лэ бара. Кодэла, ко дыкхле сар лэ дошарэнас, тховдэ пэхкири їда паша пурэн тэрнэ чявэстэ, савэ акхарэнас Савло.
59 And they stoned Stephen, while he cried to the Lord: “Lord Jesus! receive my spirit!”
Кала вонэ чувэнас пэр лэстэ барэнца, Стефано мангляпэ: — Рае Исусо! Прылэ муро фано!
60 Falling on his knees, he called out loudly: “Lord! do not charge them with this sin;” and with these words he fell asleep.
Тунчи вов тэлэдэня пэ чянгэн и фартэ затиписиля: — Рае, отмук лэнди кадэва бэзимо! Кадэлэ лавэнца вов муля.
