Proverbs 1
1 These are the (proverbs/wise sayings) that come from Solomon, the King of Israel, who was the son of [King] David.
Przypowieści Salomona, syna Dawidowego, króla Izraelskiego,
2 (These proverbs [PRS] can teach people/By studying these proverbs, people can learn) how to be wise and how to obey what these proverbs teach them. They will [also] help people to understand which teachings are wise.
Dla poznania mądrości i ćwiczenia, ku wyrozumieniu powieści roztropnych;
3 These proverbs [PRS] will teach you how to discipline/control yourselves, how to conduct your lives, and how to do what is right and just [DOU].
Dla pojęcia ćwiczenia w rozumie, w sprawiedliwości, w sądzie i w prawości;
4 They will show [people] who do not [yet] know much how to do things that are smart. They will show young people how to become wise and how to make good plans/decisions.
Dla podania prostakom ostrożności, młodemu umiejętności, i opatrzności.
5 Those who are wise should also pay attention [to these proverbs], in order to become more wise, and those who understand [these teachings] will receive good advice/guidance.
Tych gdy mądry słuchać będzie, przybędzie mu nauki, a roztropny w radach opatrzniejszy będzie,
6 Then they will be able to understand the meaning of proverbs and parables/metaphors, these wise sayings and (riddles/sayings that are difficult to understand).
Aby zrozumiał przypowieści, i wykłady ich, słowa mądrych i zagadki ich.
7 If [you want to be] wise, you must begin by revering Yahweh. [Only] foolish people despise wisdom and good advice/discipline.
Bojaźń Pańska jest początkiem umiejętności; ale głupi mądrością i ćwiczeniem gardzą.
8 My son, pay attention to what [I], your father, am teaching you. And do not reject what your mother teaches you.
Słuchaj, synu mój! ćwiczenia ojca twego, a nie opuszczaj nauki matki twojej.
9 What we teach you [will make you respected like having] a lovely turban around your head and [like] a [beautiful] necklace to put around your neck.
Bo to przyda wdzięczności głowie twojej, i będzie łańcuchem kosztownym szyi twojej.
10 My son, if sinners tempt/entice you [to do what is wrong], say “No” to them.
Synu mój! jeżliby cię namawiali grzesznicy, nie przyzwalaj.
11 They may say, “Come with us! Join us! We will hide and then kill [MTY] someone [who passes by]. We will ambush some helpless/innocent people.
Jeźlićby rzekli: Pójdź z nami, czyhajmy na krew, zasadźmy się na niewinnego bez przyczyny;
12 We will kill them [HYP] and get rid of them completely, [just] like [people who are buried in] graves are gone forever. While they are in good health, we will send them to the place where dead people are. (Sheol h7585)
Pożremyż ich żywo, jako grób, a całkiem, jako zstępujących w dół; (Sheol h7585)
13 And we will seize all the things that they own. We will fill our houses with these things!
Wszelkiej majętności kosztownej nabędziemy, napełnimy domy nasze korzyścią;
14 [So], come with us! Join our group! We will share with you the things that we steal.”
Rzuć między nas los twój; mieszek jeden wszyscy mieć będziemy.
15 My son, do not accompany them! Do not walk on the roads with them!
Synu mójâ nie chodźże z nimi w drogę; zawściągnij nogi twojej od ścieżek ich.
16 They rush to do evil deeds! They hurry to murder [MTY] people.
Albowiem nogi ich ku złemu bieżą, i spieszą się na wylanie krwi.
17 It is useless to put out a (trap/net to catch a bird) because when a bird sees it, [it stays away from it].
Bo jako próżno zastawiają sieci przed oczyma wszelkiego ptaka skrzydlastego:
18 But those wicked people are not like the birds, [because they do not realize] that when they prepare to ambush someone to kill him, they will be killed themselves!
Tak i ci na krew swoję czyhają, a zasadzają się na duszę swoję.
19 That is what happens to people who eagerly try to get things [by violently attacking others]. They will only destroy themselves!
Takieć są ścieszki każdego czyhającego na zysk, który duszę pana swego odbiera.
20 Wisdom [PRS] shouts to people in the streets, and calls out to people in the (plazas/town squares).
Mądrość na dworzu woła, głos swój na ulicach wydaje.
21 Wisdom calls out in noisy places, and at the entrances to cities.
W największym zgiełku woła, u wrót bram, w miastach powieści swoje opowiada, mówiąc:
22 [Wisdom says], “How long will you stupid people continue to enjoy doing foolish things [RHQ]? How long will you people who ridicule God enjoy doing that [RHQ]? How long will you foolish people refuse to know [what things are right] [RHQ]?
Prostacy! dokądże się kochać będziecie w prostocie? a naśmiewcy pośmiewisko miłować będziecie? a głupi nienawidzieć umiejętności będziecie?
23 If you pay attention to me when I rebuke you, I will tell you what I am thinking in my inner being; I will give you some good advice.
Nawróćcież się na karanie moje; oto wam wydam ducha mojego, a podam wam do znajomości słowa moje.
24 But when I called to you, you refused to listen. I beckoned to you to come to me, but you ignored me.
Ponieważem wołała, a nie chcieliście; wyciągałam rękę moję, a nie był, ktoby uważał;
25 I tried to advise you, but you refused to listen to me. I tried to correct you, but you rejected what I told you.
Owszem odrzuciliście wszystkę radę moję, a karności mojej nie chcieliście przyjąć;
26 So [now], when you are experiencing troubles/disasters, I will laugh at you. When things happen that cause you to be afraid, I will make fun of you.
Przetoż ja w zginieniu waszem śmiać się będę, będę z was szydziła, gdy przyjdzie, czego się strachacie.
27 When calamities strike you like a big storm, when disasters hit you like a violent wind, when [all kinds of things] distress you and give you trouble, [I will ridicule you!]
Gdy przyjdzie jako spustoszenie, czego się strachacie, i gdy zginienie wasze przypadnie jako wicher, gdy przyjdzie na was ucisk i utrapienie;
28 [Wisdom also says], “When foolish people call to me [to help them], I will not answer them. They will search for me diligently/everywhere, but they will not find me.
Tedy mię wzywać będą, a nie nie wysłucham; szukać mię będą z poranku, a nie znajdą mię.
29 They refused to know [what things are right], and they decided not to revere Yahweh.
Przeto, iż mieli w nienawiści umiejętność, a bojaźni Pańskiej nie obrali sobie,
30 They would not accept my advice, and they did not pay attention when I tried to correct them.
Ani przestawali na radzie mijej, ale gardzili wszelką karnością moją:
31 So they will endure what will result [MET, DOU] from the evil way they have lived/behaved and the evil things they have planned to do.
Przetoż będą używać owocu dróg swoich, a radami swemi nasyceni będą.
32 Those who turn away from me are stupid/foolish; they will die because of doing that.
Bo odwrócenie prostaków pozabija ich, a szczęście głupich wytraci ich.
33 But those who pay attention to me will live peacefully and safely, and they will not be afraid that something will harm them.”
Ale kto mię słucha, bezpiecznie mieszkać będzie, a będzie wolny od strachu złych rzeczy.
