Proverbs 30
1 These are sayings/messages that God gave to Agur, the son of Jakeh. [Agur wrote them] for Ithiel and Ucal.
Te są słowa Agóra, syna Jakiego, i zebranie mów tegoż męża do Ityjela, do Ityjela i Uchala.
2 It seems that I am very stupid; I do not deserve to be considered to be a human; I do not have the good sense that humans should have.
Zaistem jest głupszy nad innych, a rozumu człowieczego nie mam.
3 I have not learned [how to become] wise and I do not know [much] about God.
I nie nauczyłem się mądrości, a umiejętności świętych nie umiem.
4 [But let me say this]: No one [RHQ] has ascended to heaven [to find out what God is like] and returned [to tell us]. No one [RHQ] has gathered/held the wind in his hand. No one [RHQ] has wrapped the water [in the ocean] in [a piece of] cloth, and no one [RHQ] has established the boundaries of the earth. [If you know who has done those things, tell me] [RHQ] his name, and the names of his children [SAR]! [But you do not know who has done those things, so you cannot speak with authority about what God is like].
Któż wstąpił na niebo, i zasię zstąpił? któż zgromadził wiatr do garści swych? Któż zagarnął wody do szaty swej? któż utwierdził wszystkie kończyny ziemi? Cóż za imię jego? i co za imię syna jego? Wieszże?
5 Everything that God has said is true; he is [like] a shield [MET] for all those who request him to protect them.
Wszelka mowa Boża jest czysta; on jest tarczą tym, którzy ufają w nim.
6 Do not add to (OR, change) what God has said; if you do that, he will rebuke you and show that you are lying.
Nie przydawaj do słów jego, aby cię nie karał, a byłbyś znaleziony w kłamstwie.
7 [God], I ask you to do two things for me; [please] do them before I die:
Dwóch rzecz żądam od ciebie, nie odmawiajże mi pierwej niż umrę.
8 Help me never to lie or deceive [people] and do not cause me to become poor or to become rich. [Just] give me the food that I need;
Marność i słowo kłamliwe oddal odemnie; ubóstwa i bogactwa nie dawaj mi; żyw mię tylko pokarmem według potrzeby mojej;
9 because if I become rich, I might say that I do not [RHQ] know you and that I do not need you; and if I become poor, I might dishonor you by stealing things.
Abym snać nasyconym będąc nie zaprzał się ciebie, i nie rzekł: Któż jest Pan? Albo zubożawszy żebym nie kradł, i nie brał nadaremno imienia Boga mego.
10 Do not (slander/say bad things about) a worker to his boss; if you do that, the worker will curse you, and cause you to have trouble.
Nie podwodź na sługę przed Panem jego, być snać nie złorzeczył, a ty abyś nie zgrzeszył.
11 [I will list four kinds of evil things that people do]: Some people curse their fathers and do not [ask God to] bless their mothers.
Jest rodzaj, który ojcu swemu złorzeczy, a matce swojej nie błogosławi.
12 Some people think that they are perfect, but [really] they have never been cleansed from their guilt for committing disgusting sins.
Jest rodzaj, który się zda sobie być czystym, choć od plugastwa swego nie jest omyty.
13 Some people are very proud; they think that they are very good and they despise others.
Jest rodzaj, którego są wyniosłe oczy, i powieki jego wywyższone są.
14 Some people [act very cruelly toward others]; [it is as though] [MET] they have teeth that are [like] sharp knives; they severely oppress poor [people] and try to cause them to disappear from the land.
Jest rodzaj, którego zęby są jako miecze, a trzonowe zęby jego jako noże na pożarcie ubogich na ziemi, a nędzników między ludźmi.
15 Leeches [are always wanting more blood to suck]; [similarly, greedy people are always] saying “Give [me some]!” or “Give [me more]!” [MET] There are four things that are never (satisfied/content with what they have); they always want more [LIT]:
Pijawka ma dwie córki, które mówią: Przynieś, przynieś. Trzy rzeczy są, które nie bywają nasycone, owszem cztery, które nie mówią: Dosyć.
16 The place where the dead people are; women who do not have any children; ground that needs water/rain; and a fire that always needs more wood. (Sheol h7585)
Grób, i żywot niepłodny, ziemia też nie bywa nasycona wodą, a ogień nie mówi: Dosyć. (Sheol h7585)
17 Those who [SYN] make fun of their fathers or refuse to obey their mothers (OR, despise their aged mothers) should [die and] have their eyes pecked out by crows, and the [rest of their corpses should be] fed to the vultures.
Oko, które się naśmiewa z ojca, i wzgardza posłuszeństwem macierzyńskiem, wykłują kruki u potoków, i orlęta je wyjedzą.
18 There are four things that are wonderful to me, [but] I do not understand any of them:
Te trzy rzeczy są ukryte przedemną, owszem cztery, których nie wiem:
19 How eagles fly in the sky, how snakes [are able to] move/crawl across a big rock, how ships sail on the seas, and how a man falls in love with a woman.
Drogi orlej na powietrzu, drogi wężowej na skale, drogi okrętowej w pośród morza, i drogi mężowej z panną.
20 This is what a woman who (is not faithful to/does not have sex only with) her husband does: She commits adultery [EUP], and [then] bathes and says, “I have not done anything that is wrong!”
Takać jest droga niewiasty cudzołożącej: je, a uciera usta swoje, i mówi: Nie popełniłam złego uczynku.
21 There are four things that no [one in] the world can tolerate:
Dla trzech rzeczy porusza się ziemia, owszem dla czterech, których znieść nie może:
22 [What] a slave [does who] becomes a king, a foolish person eating [too much] food,
Dla sługi, kiedy panuje, i dla głupiego, kiedy się nasyci chleba;
23 [what] a woman who is hated [does when she] gets married, and [what] a female servant [does when she] becomes the boss instead of her mistress.
Dla przemierzłej niewiasty, kiedy za mąż idzie, i dla dziewki, kiedy dziedziczy po pani swojej.
24 [There are] four animals on the earth that are small, but they are very wise:
Teć są cztery rzeczy najmniejsze na ziemi, wszakże są mędrsze nad mędrców:
25 Ants are not strong, but they store up food during the summer [in order to have it during the winter].
Mrówki, huf słaby, które sobie jednak w lecie gotują pokarm swój;
26 Rock badgers [also] are not strong, but they make their homes among the rocks [where they will be safe].
Króliki, twór słaby, którzy jednak budują w skale dom swój;
27 Locusts do not have a king, but they march like [the soldiers in] an army.
Szarańcze króla nie mają, a wszakże wszystkie hufami wychodzą;
28 Lizards/Geckos [are very small and] you can hold them in your hand, but they are [cleverly able to get] inside kings’ palaces.
Pająk rękoma robi, a bywa w pałacach królewskich.
29 [There are] four animals that strut around and look very impressive while they walk [DOU]:
Te trzy rzeczy są, które wspaniale chodzą, owszem cztery, które zmężyle chodzą:
30 Lions, which are stronger than all other animals and are not afraid of any of them;
Lew najmocniejszy między zwierzętami, który przed nikim nie ustępuje:
31 male goats, strutting roosters, and kings who (parade/walk proudly back and forth) in front of the people whom they rule.
Koń na biodrach przepasany, i kozieł, i król, przeciw któremu żaden nie powstaje.
32 If you have acted foolishly, exalting yourself, or if you been planning [to do something] evil, stop it immediately [IDM]!
Jeźliś głupio uczynił, gdyś się wynosił, albo jeźliś źle myślił, połóżże rękę na usta.
33 If you churn milk, it produces butter/curds, and if you hit [someone hard on his] nose, [his nose] bleeds; similarly, if you do something to cause [people to become] angry, strife [usually] results.
Kto tłucze śmietanę, wybija masło; a kto bardzo nos wyciera, wyciska krew; tak kto wzbudza gniew, wszczyna zwadę.
