Proverbs 16
1 People plan what they want to do, but Yahweh is the one who decides [MTY] what really will happen.
Człowiek sporządza myśli serca swego; ale od Pana jest odpowiedź języka.
2 People may think that their actions are right, but Yahweh really knows why people do what they do.
Wszystkie drogi człowiecze zdadzą się być czyste przed oczyma jego; ale Pan jest, który waży serca.
3 (Request/Rely on) Yahweh to direct what you plan to do; [if you do that], you will succeed in what you plan.
Włóż na Pana sprawy twe, a będą utwierdzone zamysły twoje.
4 Yahweh knows why he does everything that he does; he has even prepared the wicked for the time that he will punish them.
Pan dla siebie samego wszystko sprawił, nawet i niezbożnika na dzień zły.
5 Yahweh hates/detests everyone who is proud [IDM]; you can be certain [IDM] that they will be punished [LIT].
Obrzydliwością jest Panu każdy wyniosłego serca; który choć sobie innych na pomoc weźmie, nie ujdzie pomsty.
6 Be loyal to Yahweh and faithfully [obey] him; if you do that, he will forgive you for having sinned. If we revere him, nothing evil will happen to us (OR, he will prevent evil things from happening to us).
Miłosierdziem i prawdą oczyszczona bywa nieprawość, a w bojaźni Pańskiej odstępujemy od złego.
7 When our behavior pleases Yahweh, he even causes our enemies to act peacefully toward us.
Gdy się podobają Panu drogi człowieka, i nieprzyjaciół jego do zgody z nim przywodzi.
8 It is better to have a small amount of money that is earned honestly than to have a lot of money that is acquired dishonestly.
Lepsza jest trocha z sprawiedliwością, niż wiele dochodów niesprawiedliwych.
9 People plan what they want to do, but Yahweh directs/determines what they will [really] be able to do.
Serce człowiecze rozrządza drogi swe; ale Pan sprawuje kroki jego.
10 [If] God directs what a king says, what he decides is [always] right/fair.
Sprawiedliwy rozsądek jest w wargach królewskich; w sądzie nie błądzą usta jego.
11 Yahweh wants us to use scales that are correct; the weights in his bag are correct, [because] he made them.
Waga i szale są ustawą Pańską, a wszystkie gwichty sprawiedliwe w worku są za sprawą jego.
12 Kings detest those who do evil, because [it is people doing what] is fair/right that causes their governments to be [MTY] strong.
Obrzydliwością jest królom czynić niezbożność; bo sprawiedliwością stolica umocniona bywa.
13 Kings are delighted to hear people say [MTY] what is true; they love those who say what is right/honest.
Przyjemne są królom wargi sprawiedliwe, a szczerych w mowie miłują.
14 If a king becomes angry, he [may] command that someone be executed, [so] wise people will [try to] cause him to be calm.
Gniew królewski jest posłem śmierci; ale mąż mądry ubłaga go.
15 If a king has a smile [MTY] on his face, he will enable people to have a [long] life (OR, he will not order people to be executed); his being pleased [with people] is [as delightful] as rain in the springtime [when seeds are planted].
W jasności twarzy królewskiej jest żywot, a łaska jego jest jako obłok z deszczem późnym.
16 Becoming wise is better than aquiring gold; getting good understanding/insight is better than acquiring silver.
Daleko lepiej jest nabyć mądrości, niżeli złota najczystszego; a nabyć roztropności lepiej, niż srebra.
17 Those whose behavior [MET] is good/right turn away from doing evil; those who guard their conduct [MTY] protect their lives.
Gościniec uprzejmych jest odstąpić od złego; strzeże duszy swej, kto strzeże drogi swojej.
18 Being proud will (lead to your having/cause you to have) disasters; despising others will result in your being ruined.
Przed zginieniem przychodzi pycha, a przed upadkiem wyniosłość ducha.
19 It is better to be humble and poor than [to associate with] proud [people] and [to become rich by] dividing with them (plunder/goods captured in a battle).
Lepiej jest być uniżonego ducha z pokornymi, niżeli dzielić korzyści z pysznymi.
20 Those who heed good teaching/instruction will prosper; happy are those who trust in Yahweh.
Kto ma wzgląd na słowa, znajduje dobre; a kto ufa w Panu, błogosławiony jest.
21 People say that those who are wise learn what is right/good behavior, and those who talk pleasantly [are able to] influence others [to do what is right].
Kto jest mądrego serca, słynie rozumnym, a słodkość warg przydaje nauki.
22 Being wise is [like having] a fountain that gives life [MET], but foolish people are punished as a result of their acting foolishly.
Zdrój żywota jest roztropność tym, którzy ją mają; ale umiejętność głupich jest głupstwem.
23 Those who are wise think carefully before they talk, and as a result they are able to influence/persuade others [to do what is right].
Serce mądrego roztropnie sprawuje usta swoje, a wargami swemi przydaje nauki.
24 Kind words are like honey [SIM]: We enjoy them both, and both cause our bodies to be healthy/strong.
Powieści wdzięczne są jako plastr miodu, słodkością duszy, a lekarstwem kościom.
25 There are some kinds of behavior [MET] that people think are right, but (walking on those roads [MET]/continually doing those things) causes those people to die.
Zda się podczas droga być prosta człowiekowi; wszakże dokończenie jej pewna droga na śmierć.
26 If a worker (has an appetite/is hungry), that urges him to work hard because he [SYN] wants to [earn money to buy things to] eat.
Człowiek pracowity pracuje sobie; bo go pobudzają usta jego.
27 Worthless people plan [ways to cause] trouble [for others], and [even] what they say [injures people] like a hot fire does [SIM].
Człowiek niezbożny wykopuje złe, a w wargach jego jako ogień pałający.
28 Deceitful people cause strife/quarreling among other people; those who say false things about other people cause people who are friends to become enemies.
Mąż przewrotny rozsiewa zwady, a klatecznik rozłącza przyjaciół.
29 Those who act violently entice/encourage others [to also act violently] and lead them along a road that will end in disaster.
Mąż okrutny przewabia bliźniego swego, i wprowadza go na drogę niedobrą.
30 People [sometimes] show with [one of] their eyes [to signal to their friends that they are] planning to do something to harm [others]; they smirk when they are about to do something evil.
Kto mruga oczyma swemi, zmyśla przewrotności; a kto rucha wargami swemi, broi złe.
31 Gray hair is [like] a glorious crown [MET] that is given to people who have always behaved righteously.
Koroną chwały jest sędziwość; znajduje się na drodze sprawiedliwości.
32 Those who do not become angry quickly are better than those who are powerful; it is better to (control your temper/keep yourself from becoming very angry) than to conquer a city.
Lepszy jest nierychły do gniewu, niżeli mocarz; a kto panuje sercu swemu, lepszy jest, niżeli ten, co dobył miasta.
33 People (cast lots/throw marked stones) [to decide what should be done], but God is the one who truly decides what will happen.
Los na łono rzucają; ale od Pana jest wszystko rozrządzenie jego.
