< John 6 >
1 After these things, Jesus went to the other side of the sea of Galilee or of Tiberias.
μετα ταυτα απηλθεν ο ιησους περαν της θαλασσης της γαλιλαιας της τιβεριαδος
2 And great multitudes went after him; because they had seen the signs which he wrought upon the sick.
και ηκολουθει αυτω οχλος πολυς οτι εωρων αυτου τα σημεια α εποιει επι των ασθενουντων
3 And Jesus ascended a mountain, and there he seated himself with his disciples.
ανηλθεν δε εις το ορος ο ιησους και εκει εκαθητο μετα των μαθητων αυτου
4 And the feast of the Jewish passover was near.
ην δε εγγυς το πασχα η εορτη των ιουδαιων
5 And Jesus raised his eyes, and saw a great multitude coming towards him; and he said to Philip: Whence shall we buy bread, that these may eat?
επαρας ουν ο ιησους τους οφθαλμους και θεασαμενος οτι πολυς οχλος ερχεται προς αυτον λεγει προς τον φιλιππον ποθεν αγορασωμεν αρτους ινα φαγωσιν ουτοι
6 And this he said, to try him; for he knew what he was about to do.
τουτο δε ελεγεν πειραζων αυτον αυτος γαρ ηδει τι εμελλεν ποιειν
7 Philip said to him: Two hundred denarii in bread would not suffice them, that each might take but a little.
απεκριθη αυτω φιλιππος διακοσιων δηναριων αρτοι ουκ αρκουσιν αυτοις ινα εκαστος αυτων βραχυ τι λαβη
8 One of his disciples, Andrew, the brother of Simon Cephas, said to him:
λεγει αυτω εις εκ των μαθητων αυτου ανδρεας ο αδελφος σιμωνος πετρου
9 There is a lad here, who hath with him five cakes of barley, and two fishes; but what are these for all those people?
εστιν παιδαριον εν ωδε ος εχει πεντε αρτους κριθινους και δυο οψαρια αλλα ταυτα τι εστιν εις τοσουτους
10 Jesus said to them: Make all the people recline. Now there was much grass in that place: and the people reclined, in number five thousand.
ειπεν δε ο ιησους ποιησατε τους ανθρωπους αναπεσειν ην δε χορτος πολυς εν τω τοπω ανεπεσον ουν οι ανδρες τον αριθμον ωσει πεντακισχιλιοι
11 And Jesus took the bread, and blessed, and distributed to them that reclined. And so also, with the fish; as much as they desired.
ελαβεν δε τους αρτους ο ιησους και ευχαριστησας διεδωκεν τοις μαθηταις οι δε μαθηται τοις ανακειμενοις ομοιως και εκ των οψαριων οσον ηθελον
12 And when they were satisfied, he said to his disciples: Gather up the fragments which remain, that nothing be lost.
ως δε ενεπλησθησαν λεγει τοις μαθηταις αυτου συναγαγετε τα περισσευσαντα κλασματα ινα μη τι αποληται
13 And they collected and filled twelve baskets, with fragments of what remained to them that had eaten of the five barley cakes.
συνηγαγον ουν και εγεμισαν δωδεκα κοφινους κλασματων εκ των πεντε αρτων των κριθινων α επερισσευσεν τοις βεβρωκοσιν
14 And those people, when they saw the sign which Jesus had wrought, said: Certainly, this is that prophet who was to come into the world.
οι ουν ανθρωποι ιδοντες ο εποιησεν σημειον ο ιησους ελεγον οτι ουτος εστιν αληθως ο προφητης ο ερχομενος εις τον κοσμον
15 And Jesus knew, that they were about to come and take him by force, and make him king: and he retired into a mountain alone.
ιησους ουν γνους οτι μελλουσιν ερχεσθαι και αρπαζειν αυτον ινα ποιησωσιν αυτον βασιλεα ανεχωρησεν παλιν εις το ορος αυτος μονος
16 And when it was evening, his disciples went down to the sea,
ως δε οψια εγενετο κατεβησαν οι μαθηται αυτου επι την θαλασσαν
17 and sat in a ship, and were going over to Capernaum. And darkness came on, and Jesus had not come to them.
και εμβαντες εις το πλοιον ηρχοντο περαν της θαλασσης εις καπερναουμ και σκοτια ηδη εγεγονει και ουκ εληλυθει προς αυτους ο ιησους
18 And the sea was boisterous against them, for a violent wind was blowing.
η τε θαλασσα ανεμου μεγαλου πνεοντος διηγειρετο
19 And they had gone about five and twenty or thirty furlongs, when they saw Jesus walking upon the sea: and as he drew near to the ship, they were afraid.
εληλακοτες ουν ως σταδιους εικοσι πεντε η τριακοντα θεωρουσιν τον ιησουν περιπατουντα επι της θαλασσης και εγγυς του πλοιου γινομενον και εφοβηθησαν
20 But Jesus said to them: It is I; be not afraid.
ο δε λεγει αυτοις εγω ειμι μη φοβεισθε
21 And they were glad to receive him into the ship. And, directly, the ship was at the land to which they were going.
ηθελον ουν λαβειν αυτον εις το πλοιον και ευθεως το πλοιον εγενετο επι της γης εις ην υπηγον
22 And the next day, the multitude, who had remained on the other side of the sea, saw that there was no other ship there, except that in which the disciples embarked, and that Jesus did not embark in that ship with his disciples;
τη επαυριον ο οχλος ο εστηκως περαν της θαλασσης ιδων οτι πλοιαριον αλλο ουκ ην εκει ει μη εν εκεινο εις ο ενεβησαν οι μαθηται αυτου και οτι ου συνεισηλθεν τοις μαθηταις αυτου ο ιησους εις το πλοιαριον αλλα μονοι οι μαθηται αυτου απηλθον
23 yet that other ships had come from Tiberias, near to the place where they ate the bread when Jesus blessed it.
αλλα δε ηλθεν πλοιαρια εκ τιβεριαδος εγγυς του τοπου οπου εφαγον τον αρτον ευχαριστησαντος του κυριου
24 And when the multitude saw, that Jesus was not there, nor his disciples; they embarked in ships, and came to Capernaum, and sought for Jesus.
οτε ουν ειδεν ο οχλος οτι ιησους ουκ εστιν εκει ουδε οι μαθηται αυτου ενεβησαν αυτοι εις τα πλοια και ηλθον εις καπερναουμ ζητουντες τον ιησουν
25 And when they found him on the other side of the sea, they said to him: Our Rabbi, when camest thou hither?
και ευροντες αυτον περαν της θαλασσης ειπον αυτω ραββι ποτε ωδε γεγονας
26 Jesus replied and said to them: Verily, verily, I say to you, Ye seek me, not because ye saw the signs, but because ye ate the bread and were satisfied.
απεκριθη αυτοις ο ιησους και ειπεν αμην αμην λεγω υμιν ζητειτε με ουχ οτι ειδετε σημεια αλλ οτι εφαγετε εκ των αρτων και εχορτασθητε
27 Labor not for the food that perisheth, but for the food that abideth unto life eternal, which the Son of man will give to you; for him hath God the Father sealed. (aiōnios )
εργαζεσθε μη την βρωσιν την απολλυμενην αλλα την βρωσιν την μενουσαν εις ζωην αιωνιον ην ο υιος του ανθρωπου υμιν δωσει τουτον γαρ ο πατηρ εσφραγισεν ο θεος (aiōnios )
28 They said to him: What shall we do, in order to work the works of God?
ειπον ουν προς αυτον τι ποιωμεν ινα εργαζωμεθα τα εργα του θεου
29 Jesus replied and said to them: This is the work of God, that ye believe on him whom he hath sent.
απεκριθη ιησους και ειπεν αυτοις τουτο εστιν το εργον του θεου ινα πιστευσητε εις ον απεστειλεν εκεινος
30 They say to him: What sign doest thou, that we may see and believe in thee? What workest thou?
ειπον ουν αυτω τι ουν ποιεις συ σημειον ινα ιδωμεν και πιστευσωμεν σοι τι εργαζη
31 Our fathers ate the manna, in the wilderness; as it is written, He gave them bread from heaven to eat.
οι πατερες ημων το μαννα εφαγον εν τη ερημω καθως εστιν γεγραμμενον αρτον εκ του ουρανου εδωκεν αυτοις φαγειν
32 Jesus said to them: Verily, verily, I say to you, Moses gave you not the bread from heaven; but my Father giveth you the real bread from heaven.
ειπεν ουν αυτοις ο ιησους αμην αμην λεγω υμιν ου μωυσης δεδωκεν υμιν τον αρτον εκ του ουρανου αλλ ο πατηρ μου διδωσιν υμιν τον αρτον εκ του ουρανου τον αληθινον
33 For the bread of God is, he that came down from heaven, and giveth life to the world.
ο γαρ αρτος του θεου εστιν ο καταβαινων εκ του ουρανου και ζωην διδους τω κοσμω
34 They say to him: Our Lord, give us at all times this bread.
ειπον ουν προς αυτον κυριε παντοτε δος ημιν τον αρτον τουτον
35 Jesus said to them: I am the bread of life: he that cometh to me, shall not hunger; and he that believeth on me, shall not thirst, for ever.
ειπεν δε αυτοις ο ιησους εγω ειμι ο αρτος της ζωης ο ερχομενος προς με ου μη πειναση και ο πιστευων εις εμε ου μη διψηση πωποτε
36 But I said to you, That ye have seen me, and do not believe.
αλλ ειπον υμιν οτι και εωρακατε με και ου πιστευετε
37 All that my Father gave me, will come to me: and him, that cometh to me, I will not cast out.
παν ο διδωσιν μοι ο πατηρ προς εμε ηξει και τον ερχομενον προς με ου μη εκβαλω εξω
38 For I came down from heaven, not to do my own pleasure, but the pleasure of him that sent me.
οτι καταβεβηκα εκ του ουρανου ουχ ινα ποιω το θελημα το εμον αλλα το θελημα του πεμψαντος με
39 And this is the pleasure of him that sent me, that whatever he hath given me, I should lose nothing of it, but should raise it up at the last day.
τουτο δε εστιν το θελημα του πεμψαντος με πατρος ινα παν ο δεδωκεν μοι μη απολεσω εξ αυτου αλλα αναστησω αυτο εν τη εσχατη ημερα
40 For this is the pleasure of my Father, that every one who seeth the Son, and believeth on him, should have life eternal; and I will raise him up at the last day. (aiōnios )
τουτο δε εστιν το θελημα του πεμψαντος με ινα πας ο θεωρων τον υιον και πιστευων εις αυτον εχη ζωην αιωνιον και αναστησω αυτον εγω τη εσχατη ημερα (aiōnios )
41 Then the Jews murmured at him, because he said: I am the bread, who have descended from heaven.
εγογγυζον ουν οι ιουδαιοι περι αυτου οτι ειπεν εγω ειμι ο αρτος ο καταβας εκ του ουρανου
42 And they said: Is not this Jesus the son of Joseph, whose father and mother we know? And how doth he say: I came down from heaven?
και ελεγον ουχ ουτος εστιν ιησους ο υιος ιωσηφ ου ημεις οιδαμεν τον πατερα και την μητερα πως ουν λεγει ουτος οτι εκ του ουρανου καταβεβηκα
43 Jesus replied and said to them: Murmur not, one with another.
απεκριθη ουν ο ιησους και ειπεν αυτοις μη γογγυζετε μετ αλληλων
44 No man can come to me, unless the Father who sent me, shall draw him; and I will raise him up at the last day.
ουδεις δυναται ελθειν προς με εαν μη ο πατηρ ο πεμψας με ελκυση αυτον και εγω αναστησω αυτον τη εσχατη ημερα
45 For it is written, in the prophet: And they shall all be taught of God. Whoever, therefore, heareth from the Father, and learneth from him, cometh to me.
εστιν γεγραμμενον εν τοις προφηταις και εσονται παντες διδακτοι θεου πας ο ακουων παρα του πατρος και μαθων ερχεται προς με
46 Not that any one hath seen the Father, except him who hath come from God; he it is, hath seen the Father.
ουχ οτι τον πατερα τις εωρακεν ει μη ο ων παρα του θεου ουτος εωρακεν τον πατερα
47 Verily, verily, I say to you: That, to him who believeth in me, there is life eternal. (aiōnios )
αμην αμην λεγω υμιν ο πιστευων εις εμε εχει ζωην αιωνιον (aiōnios )
48 I am the bread of life.
εγω ειμι ο αρτος της ζωης
49 Your fathers ate the manna, in the wilderness, and they died.
οι πατερες υμων εφαγον το μαννα εν τη ερημω και απεθανον
50 But this is the bread which cometh from heaven, that a man may eat of it, and not die.
ουτος εστιν ο αρτος ο εκ του ουρανου καταβαινων ινα τις εξ αυτου φαγη και μη αποθανη
51 I am the bread of life, who have come down from heaven: and if a man shall eat of this bread, he will live for ever. And the bread which I shall give, is my body, which I give for the life of the world. (aiōn )
εγω ειμι ο αρτος ο ζων ο εκ του ουρανου καταβας εαν τις φαγη εκ τουτου του αρτου ζησεται εις τον αιωνα και ο αρτος δε ον εγω δωσω η σαρξ μου εστιν ην εγω δωσω υπερ της του κοσμου ζωης (aiōn )
52 Then the Jews contended one with another, and said: How can he give us his body to eat?
εμαχοντο ουν προς αλληλους οι ιουδαιοι λεγοντες πως δυναται ουτος ημιν δουναι την σαρκα φαγειν
53 And Jesus said to them: Verily, verily, I say to you, That, unless ye eat the body of the Son of man, and drink his blood, ye have no life within you.
ειπεν ουν αυτοις ο ιησους αμην αμην λεγω υμιν εαν μη φαγητε την σαρκα του υιου του ανθρωπου και πιητε αυτου το αιμα ουκ εχετε ζωην εν εαυτοις
54 But he that eateth of my body, and drinketh of my blood, to him is life eternal; and I will raise him up at the last day (aiōnios )
ο τρωγων μου την σαρκα και πινων μου το αιμα εχει ζωην αιωνιον και εγω αναστησω αυτον εν τη εσχατη ημερα (aiōnios )
55 For my body truly is food, and my blood truly is drink.
η γαρ σαρξ μου αληθως εστιν βρωσις και το αιμα μου αληθως εστιν ποσις
56 He that eateth my body, and drinketh my blood, abideth in me, and I in him
ο τρωγων μου την σαρκα και πινων μου το αιμα εν εμοι μενει καγω εν αυτω
57 As the living Father hath sent me, and I live because of the Father; so he that shall eat me, he also will live because of me.
καθως απεστειλεν με ο ζων πατηρ καγω ζω δια τον πατερα και ο τρωγων με κακεινος ζησεται δι εμε
58 This is the bread that came down from heaven: not as your fathers ate the manna, and died; whoever shall eat of this bead, will live for ever. (aiōn )
ουτος εστιν ο αρτος ο εκ του ουρανου καταβας ου καθως εφαγον οι πατερες υμων το μαννα και απεθανον ο τρωγων τουτον τον αρτον ζησεται εις τον αιωνα (aiōn )
59 These things he uttered in the synagogue, while teaching at Capernaum.
ταυτα ειπεν εν συναγωγη διδασκων εν καπερναουμ
60 And many of his disciples who heard him, said: This is a hard speech, who can hear it.
πολλοι ουν ακουσαντες εκ των μαθητων αυτου ειπον σκληρος εστιν ουτος ο λογος τις δυναται αυτου ακουειν
61 And Jesus knew in himself, that his disciples murmured at this; and he said to them, Doth this stumble you?
ειδως δε ο ιησους εν εαυτω οτι γογγυζουσιν περι τουτου οι μαθηται αυτου ειπεν αυτοις τουτο υμας σκανδαλιζει
62 If then, ye were to see the Son of man ascend, to where he was from the beginning!
εαν ουν θεωρητε τον υιον του ανθρωπου αναβαινοντα οπου ην το προτερον
63 It is the Spirit that vivifieth; the body profiteth nothing. The words which I have used with you, they are spirit, and they are life.
το πνευμα εστιν το ζωοποιουν η σαρξ ουκ ωφελει ουδεν τα ρηματα α εγω λαλω υμιν πνευμα εστιν και ζωη εστιν
64 But there are some of you, that believe not. For Jesus knew, from the beginning, who they were that believed not, and who it was that would betray him.
αλλ εισιν εξ υμων τινες οι ου πιστευουσιν ηδει γαρ εξ αρχης ο ιησους τινες εισιν οι μη πιστευοντες και τις εστιν ο παραδωσων αυτον
65 And he said to them: For this reason, I said to you, That no one can come to me, unless it be given to him by my Father.
και ελεγεν δια τουτο ειρηκα υμιν οτι ουδεις δυναται ελθειν προς με εαν μη η δεδομενον αυτω εκ του πατρος μου
66 On account of this speech, many of his disciples turned back, and walked not with him.
εκ τουτου πολλοι απηλθον [ εκ ] των μαθητων αυτου εις τα οπισω και ουκετι μετ αυτου περιεπατουν
67 And Jesus said to the twelve: Are ye also disposed to go away?
ειπεν ουν ο ιησους τοις δωδεκα μη και υμεις θελετε υπαγειν
68 Simon Cephas replied, and said: My Lord, to whom shall we go? The words of life eternal are with thee. (aiōnios )
απεκριθη ουν αυτω σιμων πετρος κυριε προς τινα απελευσομεθα ρηματα ζωης αιωνιου εχεις (aiōnios )
69 And we believe, and know, that thou art the Messiah, the Son of the living God.
και ημεις πεπιστευκαμεν και εγνωκαμεν οτι συ ει ο χριστος ο υιος του θεου του ζωντος
70 Jesus said to them: Have not I chosen you twelve? Yet one of you is a devil.
απεκριθη αυτοις ο ιησους ουκ εγω υμας τους δωδεκα εξελεξαμην και εξ υμων εις διαβολος εστιν
71 This he spoke of Judas Iscariot, the son of Simon; for he was afterwards to betray him, being one of the twelve.
ελεγεν δε τον ιουδαν σιμωνος ισκαριωτην ουτος γαρ εμελλεν αυτον παραδιδοναι εις ων εκ των δωδεκα