Proverbs 24
1 Be not thou envious of wicked men, neither crave to be with them;
Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
2 For, violence, their heart muttereth, and, mischief, their lips do speak.
tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
3 In wisdom, is a house builded, and, in understanding, is it established;
Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
4 And, in knowledge, chambers are filled, with all acquisitions, costly and fair.
Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
5 A wise man, is mighty, and, a man of knowledge, becometh alert in vigour.
Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
6 Surely, with concerted measures, shalt thou make for thyself war, and, success, lieth in the greatness of the counsellor.
kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
7 Unattainable to a foolish man, are the dictates of wisdom, in the gate, he openeth not his mouth.
Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
8 He that deviseth to do mischief, him, shall men call, a master of plots.
Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
9 The purpose of folly, is sin, and, an abomination to mankind, is a buffoon.
Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
10 Thou hast been slothful in the day of straitness, Strait, is thy strength.
Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
11 Deliver thou such as are being led forth to death, and, them who are tottering to slaughter, oh that thou wouldst hold back!
Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
12 Though thou say, Lo! we knew not this, Shall not, he that proveth hearts, himself, discern? And, he that formeth thy soul, himself, know? and bring back to a son of earth according to his deed?
Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
13 My son, eat thou honey, because it is good, —and droppings from the comb [because they are] sweet to thy palate:
Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
14 Thus, take knowledge of wisdom, for thine own soul; If thou find it, then there is a future, and, thine expectation, shall not be cut off.
Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
15 Do not lie in wait, thou lawless man, against the home of the righteous, —neither destroy thou his place of rest;
Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
16 For, seven times, may the righteous fall and yet arise, but, lawless men, shall stumble into calamity.
Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
17 When thine enemy falleth, do not thou rejoice, and, when he stumbleth, let not thy heart exult:
Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
18 Lest Yahweh see it, and it be wicked in his eyes, and he turn away from him his anger.
o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
19 Burn not with vexation against evil doers, be not envious of lawless men;
Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
20 For there shall be no future for the wicked, The lamp of the lawless, shall go out.
kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
21 Revere thou Yahweh, my son, and the king, and, with the fickle, have thou no fellowship;
Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
22 For, suddenly, shall arise their calamity; and, the misfortune of their years, who knoweth?
kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
23 These things also, concern the wise, To take note of faces in judgment, is not good.
Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
24 He that saith to the lawless man, Righteous, thou art, peoples shall denounce him, populations shall curse him;
Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
25 But, to reprovers, one should be pleasant, and, upon them, should come an excellent blessing:
Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
26 Lips, should one kiss with one who answereth in right words.
Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
27 Prepare, in the open, thy work, and make ready, in the field, for thyself, Afterwards, shalt thou build thy house.
Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
28 Do not become a needless witness against thy neighbour, so mightest thou open too wide thy lips:
Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
29 Do not say—According to what he hath done to me, so, will I do to him, I will repay every one according to his work.
Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
30 By the field of the sluggard, I passed, and by the vineyard of a man lacking sense;
Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
31 And lo! there had come up all over it—thorns, there had covered the face thereof—thistles, and, the stone fence thereof, had been thrown down.
Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
32 So I observed it, for myself, I applied my heart, I looked—I accepted correction:
Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
33 A little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to rest:
Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
34 So shall come in, as a highwayman, thy poverty, and, thy want, as one armed with a shield.
ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
