Proverbs 24
1 Be not thou envious against evil men, neither desire to be with them.
Huwag kang mainggit sa mga masasama, ni hangarin na makisama sa kanila,
2 For their heart studieth oppression, and their lips talk of mischief.
dahil ang kanilang mga puso ay nagbabalak ng karahasan, at ang kanilang mga labi ay nag-uusap tungkol sa kaguluhan.
3 Through wisdom is an house builded; and by understanding it is established:
Sa pamamagitan ng karunungan ang isang bahay ay naitatayo at sa kaunawaan ito ay naitatatag.
4 And by knowledge are the chambers filled with all precious and pleasant riches.
Sa kaalaman ang mga silid ay puno ng lahat ng mga mamahalin at kaaya-ayang kayamanan.
5 A wise man is strong; yea, a man of knowledge increaseth might.
Ang isang matalinong tao ay nagpapatunay na malakas, at ang isang taong mayroong kaalaman ay mas maigi kaysa sa isang malakas,
6 For by wise guidance thou shalt make thy war: and in the multitude of counsellors there is safety.
sapagkat sa matalinong mga utos kaya mong itaguyod ang iyong digmaan, at kasama ang maraming mga tagapangaral mayroong tagumpay.
7 Wisdom is too high for a fool: he openeth not his mouth in the gate.
Ang karunungan ay masyadong mataas para sa isang mangmang; sa tarangkahan hindi niya binubuksan ang kaniyang bibig.
8 He that deviseth to do evil, men shall call him a mischievous person.
Mayroong isang nagbabalak na gumawa ng masama— tinatawag siya ng mga tao na bihasa sa mga masamang balakin.
9 The thought of the foolish is sin: and the scorner is an abomination to men.
Ang isang hangal na hangarin ay kasalanan, at ang mga tao ay hinahamak ang nangungutya.
10 If thou faint in the day of adversity, thy strength is small.
Kung ipinapakita mo ang iyong kaduwagan sa araw ng kaguluhan, kung gayon ang iyong lakas ay hindi sapat.
11 Deliver them that are carried away unto death, and those that are ready to be slain see that thou hold back.
Sagipin mo silang mga inilalayo papunta sa kamatayan, at pigilan mo silang mga nalilito papunta sa pagpatay.
12 If thou sayest, Behold, we knew not this: doth not he that weigheth the hearts consider it? and he that keepeth thy soul, doth not he know it? and shall not he render to every man according to his work?
Kung sinabi mo, “Diyan! Wala kaming alam tungkol dito.” Hindi ba't ang Siyang nagtitimbang ng puso ay naiintindihan kung ano ang sinasabi mo? At Siyang nagbabantay ng iyong buhay, hindi ba niya alam ito? At hindi ba ibibigay ng Diyos sa bawat isa kung ano ang karapat-dapat sa kaniya?
13 My son, eat thou honey, for it is good; and the honeycomb, which is sweet to thy taste:
Aking anak, kumain ng pulot dahil ito ay mabuti, dahil ang mga katas ng pulut-pukyutan ay matamis sa iyong panlasa.
14 So shalt thou know wisdom to be unto thy soul: if thou hast found it, then shall there be a reward, and thy hope shall not be cut off.
Katulad nito ang karunungan para sa iyong kaluluwa— kung nahanap mo ito, magkakaroon ng kinabukasan at ang iyong pag-asa ay hindi mapuputol.
15 Lay not wait, O wicked man, against the habitation of the righteous; spoil not his resting place:
Huwag kang mag-abang tulad ng mga masasamang tao na lumulusob sa bahay ng mga gumagawa ng mabuti. Huwag mong wasakin ang bahay niya!
16 For a righteous man falleth seven times, and riseth up again: but the wicked are overthrown by calamity.
Sapagkat kung ang isang taong gumagawa ng tama ay bumagsak ng pitong beses, siya ay tatayo muli, ngunit ang mga masasama ay ibabagsak ng kalamidad.
17 Rejoice not when thine enemy falleth, and let not thine heart be glad when he is overthrown:
Huwag magdiwang kapag ang iyong kaaway ay bumagsak at huwag hayaan ang iyong puso ay magalak kapag siya ay nadapa,
18 Lest the LORD see it, and it displease him, and he turn away his wrath from him.
o si Yahweh ay makikita at tututulan at tatalikuran ang kaniyang galit mula sa kaniya.
19 Fret not thyself because of evil-doers; neither be thou envious at the wicked:
Huwag kang mag-alala dahil sa kanila na gumagawa ng mga masasamang bagay, at huwag kang mainggit sa mga masasamang tao,
20 For there will be no reward to the evil man; the lamp of the wicked shall be put out.
sapagkat ang masamang tao ay walang kinabukasan, at ang ilawan ng masama ay mamamatay.
21 My son, fear thou the LORD and the king: [and] meddle not with them that are given to change:
Matakot kay Yahweh, at matakot sa hari, aking anak; huwag makisama sa mga naghihimagsik laban sa kanila,
22 For their calamity shall rise suddenly; and who knoweth the destruction of them both?
sapagkat darating nang biglaan ang kanilang kapamahakan at sino ang nakakaalam nang lawak ng pagkawasak na parehong darating mula sa kanila?
23 These also are [sayings] of the wise. To have respect of persons in judgment is not good.
Ito rin ang mga kasabihan ng matalino. Ang pagkiling sa paghahatol ng isang kaso sa batas ay hindi mabuti.
24 He that saith unto the wicked, Thou art righteous; peoples shall curse him, nations shall abhor him:
Sinuman ang nagsasabi sa may kasalanan, “Ikaw ay nasa tama,” ay susumpain ng mga tao at kapopootan ng mga bansa.
25 But to them that rebuke [him] shall be delight, and a good blessing shall come upon them.
Pero sila na pinagsasabihan ang masama ay magkakaroon ng galak, at ang mga kaloob nang kabutihan ay darating sa kanila.
26 He kisseth the lips that giveth a right answer.
Ang isang nagbibigay ng tapat na sagot ay nagbibigay ng halik sa mga labi.
27 Prepare thy work without, and make it ready for thee in the field; and afterwards build thine house.
Ihanda mo ang iyong panlabas na gawain, at gawin mong handa ang lahat para sa iyong sarili sa bukirin; pagkatapos noon, itayo mo ang iyong bahay.
28 Be not a witness against thy neighbour without cause; and deceive not with thy lips.
Huwag kang sumaksi laban sa iyong kapwa nang walang dahilan at huwag kang manlinlang gamit ang iyong mga labi.
29 Say not, I will do so to him as he hath done to me; I will render to the man according to his work.
Huwag mong sabihing, “Gagawin ko sa kaniya kung ano ang ginawa niya sa akin; babalikan ko siya dahil sa kaniyang ginawa.”
30 I went by the field of the slothful, and by the vineyard of the man void of understanding;
Dumaan ako sa bukirin ng isang tamad na tao, lagpas sa ubasan ng taong walang isip.
31 And, lo, it was all grown over with thorns, the face thereof was covered with nettles, and the stone wall thereof was broken down.
Ang mga tinik ay tumubo sa lahat ng dako, ang lupa ay nababalot ng halamang matinik at ang batong pader nito ay sira.
32 Then I beheld, and considered well: I saw, and received instruction.
Pagkatapos ay nakita ko at pinag-isipan ito; tumingin ako at nakatanggap ng katuruan.
33 [Yet] a little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to sleep:
Kaunting tulog, kaunting idlip, kaunting pagtitiklop ng mga kamay para magpahinga—
34 So shall thy poverty come as a robber; and thy want as an armed man.
at ang kahirapan ay pupunta sa iyo tulad ng isang magnanakaw at ang iyong mga pangangailangan ay pupunta sa iyo tulad ng isang armadong sundalo.
