Acts 7
1 The high priest said, "Are these things so?"
Тунчи баро рашай пушля Стэфанос: — Када чячес кадя?
2 He said, "Brothers and fathers, listen. The God of glory appeared to our father Abraham, when he was in Mesopotamia, before he lived in Haran,
Вов пхэндя: — Пхрала и дада, выашунэнтэ! Кала амаро дад Авраамо инке на пэрэтрадя андо Харано и жувэлас андэ Месопотамия, Дэл славако авиля лэстэ
3 and said to him, 'Go out from your land and from your relatives, and come into a land which I will show you.'
и пхэндя: «Ужа пай пхув тири и лэ родостар тирэстар и жа кай пхув, сави Мэ тути сикавава».
4 Then he came out of the land of the Kasdim, and lived in Haran. From there, after his father died, he moved him into this land, where you are now living.
Тунчи вов жыля пай пхув халдеёндири и авиля андо Харано. Ай котар, кала муля лэско дад, о Дэл пэрэандярдя лэс андэ кадья пхув, андэ сави тумэ икхатар жувэн.
5 He gave him no inheritance in it, no, not so much as to set his foot on. He promised that he would give it to him for a possession, and to his descendants after him, when he still had no child.
И на дя лэсти пэр латэ нисаво котор пхув, а пхэндя, со отдэла кадья пхув лэсти и лэстирэ бэяцэнди тунчи, кала вов инке сас бибэяцэнго.
6 But God spoke in this way, 'His descendants will live as strangers in a foreign land, and that they will be slaves and mistreated, for four hundred years.
И пхэндя лэсти о Дэл: «Тирэ бэяцэ авэна найчяченца андэ найпэстири пхув, и лэн терэна бутярнэнца, и онэ андярэна грыжа штаршэл бэрша.
7 But I will judge the nation to which they will be in bondage,' said God, 'and after that will they come out, and serve me in this place.'
Нэ Мэ, — пхэндя о Дэл, — авава тэ сындосарав кодва народо, кастэ онэ авэна бутярнэнца, и тунчи онэ выжана и авэна тэ тэлён Манди пэ кадва тхан».
8 He gave him the covenant of circumcision. So Abraham became the father of Isaac, and circumcised him the eighth day. Isaac became the father of Jacob, and Jacob became the father of the twelve patriarchs.
Тунчи Вов дя лэсти завето тэ обшынэлпэ. Авраамо, кала бэяндиля Исаако, обшындя лэс андо охто дес. Кав Исаако бэяндиля Иаково, ай кав Иаково — дэшудуй патриархоря.
9 "The patriarchs, moved with jealousy against Joseph, sold him into Egypt; and God was with him,
Патриархоря завистятар битиндэ Иосифос андо Египто. Нэ Дэл сас лэса
10 and delivered him out of all his afflictions, and gave him favor and wisdom before Pharaoh, king of Egypt. He made him governor over Egypt and all his house.
и фэрисардя лэс всаворя грыжатар. Вов дя Иосифости годи и мищимос англав фараоно, тхагар египтонэнго. Ай кодва тердя лэс пхурэдэрэса андо Египто и андо всаворо пэско чер.
11 Now a famine came over all Egypt and Canaan, and great affliction, and our fathers found no food.
Тунчи авиле бокхалимос и бари грыжа пэ всаворэ пхувья Египто и Ханаано. Амарэ дада никай на аракхэнас хамос.
12 But when Jacob heard that there was grain in Egypt, he sent out our fathers the first time.
Кала Иаково ашундя, кай андо Египто исин марно, вов бишалдя кордэ амарэ дадэн екх моло.
13 On the second time Joseph was made known to his brothers, and Joseph's family became known to Pharaoh.
Ай сар онэ авиле авэр моло, Иосифо отпхэрнадяпэ пэстирэ пхралэнди, и фараоно ужангля пала Иосифоско родо.
14 Then Joseph sent, and summoned Jacob, his father, and all his relatives, seventy-five souls.
Тунчи Иосифо бишалдя и акхардя пэстирэс дадэс Иаковос и всаворо пэско родо, савэс сас эхтадэш панч манушэн.
15 Jacob went down into Egypt, and he died, himself and our fathers,
Иаково авиля андо Египто. Котэ муле вов и дада амарэ.
16 and they were brought back to Shechem, and placed in the tomb that Abraham bought for a price in silver from the children of Hamor in Shechem.
Лэндирэ тилоря сас пэрэандярдэ андо Шэхемо и тховдэ андо склэпо, саво тиндя Авраамо палай рупунэ кай шавэ Хаморостирэ андо Шэхемо.
17 "But as the time of the promise came close which God had made to Abraham, the people grew and multiplied in Egypt,
И сар майпашэ сас вряма, кала тердяпэ кода, пала со Дэл солахалас лэ Авраамости, амарэн манушэн ашэлас майбут андо Египто,
18 until 'there arose a different king over Egypt, who did not know Joseph.'
жыкай кодья вряма, сар андо Египто вазгляпэ авэр тхагар, саво на жанэлас Иосифос.
19 The same took advantage of our race, and mistreated our fathers, and forced them to throw out their babies, so that they would not stay alive.
Кадва хрантимаса обжаласпэ амарэ народоса, стасавэлас дадэн амарэн, терэлас кадя, соб онэ тэ вышон пэстирэн бэяцэн, савэ найдэлмут бэяндиле, кай кола тэ мэрэн.
20 At that time Moses was born, and was exceedingly handsome. He was nourished three months in his father's house.
Андэ кадья вряма бэяндиля Моисеё, вов сас шукар англав Дэл. Трин шон лэс праварэнас андо чер лэстирэ дадэстэ.
21 When he was thrown out, Pharaoh's daughter took him up, and reared him as her own son.
А сар сас шуто, лэс ля щей фараоностири и барярдя лэс, сар пэстирэс шавэс.
22 Moses was instructed in all the wisdom of the Egyptians. He was mighty in his words and works.
Моисеё сас сытярдо всаворя египтостиряти годяти и сас зорало андэ лава и рындоря.
23 But when he was forty years old, it came into his heart to visit his brothers, the children of Israel.
Сар лэсти ашыля саранда бэрш, авиля лэсти по води тэ авэл кай пэстирэ пхрала, шавэ Израилёстирэ.
24 Seeing one of them suffer wrong, he defended him, and avenged him who was oppressed, striking the Egyptian.
И удикхля, сар екхэсти лэндар египтянино терэлас бида. Вов тэрдиля пала лэстэ, отпотиндя вражымарести и умардя египтянинос.
25 He supposed that his brothers understood that God, by his hand, was giving them deliverance; but they did not understand.
Вов гындолас, лэстирэ пхрала полэна, со Дэл лэстирэса вастэса дэл лэнди фэрисаримос, нэ онэ на полинэ.
26 "The day following, he appeared to them as they fought, and urged them to be at peace again, saying, 'Men, you are brothers. Why do you wrong one another?'
Пэ авэр дес, кала коисавэ андай лэндэ марэнаспэ, вов авиля и закамля тэ андярэл лэн кав миро, пхэндя: «Муршалэ, тумэ ж пхрала! Пэр со терэн бида екх екхэсти?»
27 But he who did his neighbor wrong pushed him away, saying, 'Who made you a ruler and a judge over us?
Нэ кодва, ко терэлас бида лэ пашутнэсти, отшутя лэс пэстар тай пхэндя: «Ко тут тховдя пхурэдэрэса и сындомареса паша амэндэ?
28 Do you want to kill me, as you killed the Egyptian yesterday?'
Чи на камэс ту и ман тэ умарэс, сар арати умардян египтянинос?»
29 Moses fled at this saying, and became a stranger in the land of Midian, where he became the father of two sons.
Кала Моисеё ашундя кала лава, вов нашля тай ашыляпэ тэ жувэл андэ пхув Мадиамо, котэ андэ лэстэ бэяндиле дуй шавэ.
30 "When forty years were fulfilled, an angel appeared to him in the wilderness of Mount Sinai, in a flame of fire in a bush.
Кала прожыля саранда бэрша, андэ мал, пашав плай Синаё кав Моисеё авиля ангело андэ яг, сави пхаболас андо пусаимаско кустарнико.
31 When Moses saw it, he wondered at the sight. As he came close to see, a voice of the Lord came,
Моисеё дивосайля, кала удикхля када. Вов поджыля тэ подикхэл пэ када и ашундя котар гласо лэ Раеско:
32 'I am the God of your fathers, the God of Abraham, and of Isaac, and of Jacob.' Moses trembled, and dared not look.
«Мэ Дэл тирэ дадэнго, Дэл Авраамоско, Исаакоско и Иаковоско». Моисеё тиноласпэ даратар и на ваздэлас пэстирэ якха.
33 The Lord said to him, 'Take your sandals off of your feet, for the place where you stand is holy ground.
Рай пхэндя лэсти: «Злэ пэрналэ пай тирэ пэрнэ, колэсти со пхув, пэ сави ту тэрдёс — свэнто.
34 I have surely seen the affliction of my people that is in Egypt, and have heard their groaning. I have come down to deliver them. Now come, I will send you to Egypt.'
Мэ дикхлем, сар стасавэн Мэрно народо андо Египто, и ашундэм лэско ровимос, и авилем тэ фэрисарав лэс. Ай икхатар жа, Мэ бишалав тут андо Египто».
35 "This Moses, whom they refused, saying, 'Who made you a ruler and a judge?'—God has sent him as both a ruler and a deliverer by the hand of the angel who appeared to him in the bush.
Калэс Моисеёс, савэстар онэ отпхэндэпэ лавэнца: «Ко тховдя тут пхурэдэрэса и сындомареса?» — Дэл бишалэл сар пхурэдэрэс и фэрисаримарес черэз ангелос, саво сикадиля лэсти андав пусаимаско кустарнико.
36 This man led them out, having worked wonders and signs in Egypt, in the Red Sea, and in the wilderness for forty years.
Кадва выандярдя лэн тай тердя диворя и шпэры андэ пхув Египто, и андо Лоло море, и андэ мал саранда бэрш.
37 This is that Moses, who said to the children of Israel, 'God will raise up a prophet for you from among your brothers, like me.'
Када кодва Моисеё, саво пхэндя шавэнди Израилёстирэнди: «Андай тумарэ пхрала о Дэл тховэла тумэнди пророкос, сар тховдя ман».
38 This is he who was in the assembly in the wilderness with the angel that spoke to him on Mount Sinai, and with our fathers, who received words of life to give to us,
Када кодва, саво стидяпэ андэ мал лэ амарэнца дадэнца и лэ ангелоса, саво дэлас дума лэса по плай Синаё. Када вов приля жундэ лава, кай тэ пэрэдэл амэнди.
39 to whom our fathers would not be obedient, but rejected him, and turned back in their hearts to Egypt,
Амарэ дада на закамле тэ кандэн Моисеёс, нэ отшутэ лэс тай тходэ андо води тэ рисавэн андо Египто.
40 saying to Aaron, 'Make us gods that will go before us, for as for this Moses, who led us out of the land of Egypt, we do not know what has become of him.'
Онэ пхэндэ Аароности: «Стер амэнди дэвлэн, савэ жана англай амэндэ, пала кода со амэ на жанас, со тердяпэ лэ Моисеёса, саво выандярдя амэн андай Египтостири пхув».
41 They made a calf in those days, and brought a sacrifice to the idol, and rejoiced in the works of their hands.
Ай андэ кола деса онэ стердэ гурувэс тай андэ жэртва идолости и лошавэнас колэсти, со стердэ пэстирэ вастэнца.
42 But God turned, and gave them over to worship the host of heaven, as it is written in the book of the prophets, 'Did you offer to me sacrifices and offerings forty years in the wilderness, O house of Israel?
Дэл отрисайля лэндар и ашадя лэн тэ тэлён чергаенди пав болыбэн, сар пистросардо андэ лила пророкондирэ: «Чер Израилёско! Чи зашынэнас тумэ, чи анэнас жэртворя всаворэ саранда бэрш андэ мал?
43 You took up the tabernacle of Moloch, and the star of your god Rephan, the images that you made to worship them. Therefore I will exile you beyond Babylon.'
Тумэ линэ пэса катуна Молохостири, чиргай тумарэс дэвлэс Ремфанос тай образоря, савэ тумэ стердэ, кай тэ тэлён лэнди. Пала када Мэ пэрэандярава тумэн майдур Вавилоностар».
44 "Our fathers had the tabernacle of the testimony in the wilderness, even as he who spoke to Moses commanded him to make it according to the pattern that he had seen;
Амарэ дадэндэ андэ мал сас Катуна Допхэнимастири. Кодва, Ко дэлас дума Моисеёса, припхэндя лэсти тэ терэл ла пав образо, саво кодва дикхля.
45 which also our fathers, in their turn, brought in with Joshua when they entered into the possession of the nations, whom God drove out before the face of our fathers, to the days of David,
Кала амарэ дада прилинэ кадья Катуна, онэ и Исусо Навиёско заандярдэ ла андэ пхув народонэн, савэн Дэл вытрадя англай лэндэ. Кадя сас кай и вряма Давидостири,
46 who found favor in the sight of God, and asked to find a habitation for the God of Jacob.
саво аракхля мищимос англав Дэл и мангэлас Лэстар, кай тэ аракхэл чер важ о родо Иаковоско.
47 But Solomon built him a house.
Ай о чер Лэсти стердя Соломоно.
48 However, the Most High does not dwell in temples made with hands, as the prophet says,
Нэ Майбаро на жувэл андэ чера, савэ тердэ манушэнца. Пророко пхэнэл пала када:
49 'Heaven is my throne, and the earth a footstool for my feet. What kind of house will you build me?' says the Lord; 'or what is the place of my rest?
«Болыбэн — Мэрно троно, и пхув — када тхан, кай Мэ тховав Пэстирэ пэрнэ! Саво чер тумэ терэна Манди? — пхэнэл о Рай. — Кай тэ авэл тхан Мэ тэ чиював?
50 Did not my hand make all these things?'
Чи най Мэрно васт вся када стердя?»
51 "You stiff-necked and uncircumcised in heart and ears, you always resist the Holy Spirit. As your fathers did, so you do.
Тумэ — найкандунэ мануша барунэ воденца и затердэ канэнца! Тумэ всавори вряма вэрицайвэн Свэнтонэ Духости, сар тумарэ дада, кадя и тумэ!
52 Which of the prophets did not your fathers persecute? They killed those who foretold the coming of the Righteous One, of whom you have now become betrayers and murderers.
Кас андай пророкоря на гонисарэнас тумарэ дада? Онэ умардэ колэн, савэ пэ англал пхэнэнас, со авэла Чячимаско, ай икхатар тумэ прэдинэ тай умардэ Лэс!
53 You received the Law as it was ordained by angels, and did not keep it."
Тумэ прилинэ о Законо, саво пэрэдинэ тумэнди ангелоря, нэ на ашыле тэ жувэн, сар вов пхэнэл.
54 Now when they heard these things, they were furious, and they ground their teeth at him.
Кала онэ ашунэнас када, холятар росшынэнас водя и стасавэнас данда.
55 But he, being full of the Holy Spirit, looked up steadfastly into heaven, and saw the glory of God, and Jesus standing on the right hand of God.
Стэфано, пхэрдярдо Свэнтонэ Духоса, вазгля якха по болыбэн тай дикхля слава Дэвлэстири и Исусос, Саво тэрдёлас пай право риг Дэвлэстар.
56 And he said, "Look, I see the heavens opened, and the Son of Man standing at the right hand of God."
— Дикхэн, — пхэндя вов, — мэ дикхав отпхэрнадо болыбэн и Шавэс Манушыканэс, Саво тэрдёл пай право риг Дэвлэстар.
57 But they shouted out with a loud voice, and stopped their ears, and rushed at him with one accord.
Нэ онэ зацыписардэ зоралэ гласоса, затердэ пэстирэ кана и екхэтанэ хукле пэр лэстэ.
58 They threw him out of the city, and stoned him. The witnesses placed their garments at the feet of a young man named Saul.
Онэ выандярдэ лэс палай форо и ашыле тэ шон андэр лэстэ бара. Допхэнимаря тховдэ пэстири йида кай пэрнэ тэрнэ манушэсти, савэс акхарэнас Савло.
59 They stoned Stephen as he called out, saying, "Lord Jesus, receive my spirit."
Кала онэ шонас андо Стэфано бара, вов приакхардя Исусос: — Рай Исусо! Прилэ духо мэрно!
60 He kneeled down, and shouted out, "Lord, do not hold this sin against them." When he had said this, he fell asleep.
Тунчи пэля пэ чянга и фартэ зацыписайля: — Рай, мэк на авэл пэр лэндэ кадва бэзэх. Вов пхэндя кала лава и муля.
