Proverbs 16
1 The plans of the heart belong to man, but the answer of the tongue is from the LORD.
Ang mga laraw sa kasingkasing iya sa tawo, apan nagagikan kang Yahweh ang tubag sa iyang dila.
2 All the ways of a man are clean in his own eyes; but the LORD weighs the motives.
Ang tanan nga pamaagi sa tawo putli sa iyang kaugalingong panan-aw, apan sukdon ni Yahweh ang espiritu.
3 Entrust your works to the LORD, and your plans will be established.
Itugyan kang Yahweh ang imong mga buluhaton ug ang imong mga laraw magmalamposon.
4 The LORD has made everything for its own end—yes, even the wicked for the day of evil.
Gibuhat ni Yahweh ang tanang butang nga adunay katuyoan, bisan ang mga daotan sa adlaw sa kalisdanan.
5 Everyone who is proud in heart is an abomination to the LORD: they shall certainly not be unpunished.
Gidumtan ni Yahweh ang tanan nga adunay mapahitas-on nga kasingkasing, bisan tuod makabarog sila nga nagkahiusa, dili sila makalingkawas sa silot.
6 By mercy and truth iniquity is atoned for. By the fear of the LORD men depart from evil.
Pinaagi sa pagkamatinud-anon sa kasabotan ug pagkamasaligan ang sala napasaylo ug pinaagi sa pagkahadlok kang Yahweh ang mga tawo mobiya sa pagkadaotan.
7 When a man's ways please the LORD, he makes even his enemies to be at peace with him.
Kung ang pamaagi sa usa ka tawo nakapahimuot kang Yahweh, himoon niya bisan pa ang kaaway nianang tawhana nga mapasig-uli kaniya.
8 Better is a little with righteousness, than great revenues with injustice.
Mas maayo pa ang diyutay nga kinitaan uban ang pagkamatarong, kaysa dako nga uban pagkadili matarong.
9 A man's heart plans his course, but the LORD directs his steps.
Sa iyang kasingkasing, ang tawo naglaraw sa iyang dalan, apan si Yahweh ang mogiya sa iyang mga lakang.
10 Inspired judgments are on the lips of the king. He shall not betray his mouth.
Ang pagpanagna anaa sa ngabil sa hari, sa paghukom ang iyang baba dili gayod mosulti ug bakak.
11 Honest balances and scales are the LORD's; all the weights in the bag are his work.
Ang husto nga sukdanan nagagikan kang Yahweh; ang tibuok nga gibug-aton sa sudlanan mao ang iyang bulohaton.
12 It is an abomination to kings to do wickedness, for the throne is established by righteousness.
Kung ang mga hari magbuhat ug daotan nga mga butang, mao kana ang butang nga hinginlan, tungod kay ang trono gitukod sa pagbuhat ug maayo.
13 Righteous lips are the delight of kings. They value one who speaks the truth.
Ang hari malipay sa ngabil nga nagsulti sa matuod ug gihiguma niya ang nagsulti sa walay pagduhaduha.
14 The king's wrath is a messenger of death, but a wise man will pacify it.
Ang kapungot sa hari usa ka mensahero sa kamatayon apan ang tawong maalamon mosulay sa paghupay sa iyang kasuko.
15 In the light of the king's face is life. His favor is like a cloud of the spring rain.
Diha sa kahayag sa nawong sa hari mao ang kinabuhi, ug ang iyang pabor sama sa panganod nga nagdala ug ulan.
16 How much better it is to get wisdom than gold. Yes, to get understanding is to be chosen rather than silver.
Mas maayo ang pagbaton ug kaalam kaysa bulawan. Ang pagbaton ug panabot kinahanglan pilion labaw sa plata.
17 The highway of the upright is to depart from evil. He who keeps his way preserves his soul.
Ang dalan sa mga tawong matarong maglikay kanila gikan sa daotan; kadtong mopanalipod sa iyang kinabuhi mobantay sa iyang dalan.
18 Pride goes before destruction, and a haughty spirit before a fall.
Ang garbo mosangpot sa kalaglagan ug ang mapahitas-on nga espiritu sa pagkapukan.
19 It is better to be of a lowly spirit with the poor, than to divide the plunder with the proud.
Mas maayo ang pagpaubos diha sa mga kabos nga mga tawo kaysa pagbahin sa mga inilog uban sa mga mapahitas-on nga mga tawo.
20 He who heeds the word finds prosperity, and blessed is he who trusts in the LORD.
Si kinsa kadtong namalandong sa gitudlo kanila makakaplag ug maayo ug kadtong nagsalig kang Yahweh magmalipayon.
21 The wise in heart shall be called prudent. Pleasantness of the lips promotes instruction.
Siya nga maalamon sa iyang kasingkasing gitawag nga adunay panabot ug ang katam-is sa pagpanulti magdugang sa iyang katakos sa pagtudlo.
22 Understanding is a fountain of life to one who has it, but the punishment of fools is their folly.
Ang panabot mao ang tuboran sa kinabuhi alang kaniya nga nagbaton niini, apan ang silot sa mga buangbuang mao ang ilang pagkabuang-buang.
23 The heart of the wise instructs his mouth, and adds learning to his lips.
Ang kasingkasing sa maalamon nga tawo maghatag ug panabot sa iyang baba ug makadugang sa pagkamadanihon sa iyang mga ngabil.
24 Pleasant words are a honeycomb, sweet to the soul, and health to the bones.
Ang malumo nga mga pulong sama sa dugos— tam-is alang sa kalag ug kaayohan alang sa kabukogan.
25 There is a way which seems right to a man, but in the end it leads to death.
Adunay dalan nga ang hunahuna sa tawo husto, apan ang tumoy niini dalan paingon sa kamatayon.
26 The appetite of the laboring man labors for him; for his mouth urges him on.
Ang tinguha sa usa ka mamumuo ang makapakaon kaniya; ang iyang kagutom mao ang nag-aghat kaniya nga magpadayon.
27 A worthless man devises mischief. His speech is like a scorching fire.
Ang walay pulos nga tawo nangita ug kagubot ug ang iyang sinultihan sama sa makapaso nga kalayo.
28 A perverse man stirs up strife, and a gossip separates close friends.
Ang mga tawong daotan makapasamot sa panagbangi ug ang pagpanglibak makapabulag sa suod nga mga managhigala.
29 A man of violence entices his neighbor, and leads him in a way that is not good.
Ang tawo nga mangtas mamakak sa iyang silingan ug maggiya kaniya sa dalan nga dili matarong.
30 One who winks his eyes to plot perversities, one who compresses his lips, is bent on evil.
Siya nga mokidhat sa iyang mata naglaraw ug daotang mga butang; kadtong mongisi magabuhat ug daotan.
31 Gray hair is a crown of glory. It is found in the path of righteousness.
Ang puti nga buhok mao ang purongpurong sa himaya; naangkon kini tungod sa pagkinabuhi sa husto nga pamaagi.
32 One who is slow to anger is better than the mighty; one who rules his spirit, than he who takes a city.
Mas maayo nga dili daling masuko kaysa mahimong manggugubat ug ang nagdumala sa iyang espiritu mas kusgan pa sa usa ka tawo nga makalupig ug siyudad.
33 The lot is cast into the lap, but its every decision is from the LORD.
Ang ripa giitsa ngadto sa sabakan, apan ang pagbuot nagagikan kang Yahweh.
