Proverbs 30
1 Words of Agur, son of Jakeh, the burden, a declaration of the man to Ithiel—to Ithiel and Ucal: I have wearied myself [for] God, I have wearied myself [for] God, and am consumed.
Ang mga pulong ni Agus ang anak nga lalake ni Jache; ang pagpanagna. Ang tawo miingon kang Etiel, ngadto kang Etiel ug kang Ucal:
2 For I am more brutish than anyone, And do not have the understanding of a man.
Sa pagkamatuod ako labi pang mananapon kay sa bisan kinsang tawo, Ug walay pagsabut sa usa ka tawo;
3 Nor have I learned wisdom, Yet I know the knowledge of the Holy Ones.
Ug ako wala makakat-on sa kaalam, Ni may kahibalo ako sa Usa nga Balaan.
4 Who went up to the heavens, and comes down? Who has gathered the wind in His fists? Who has bound waters in a garment? Who established all ends of the earth? What [is] His Name? And what [is] His Son’s Name? Surely you know!
Kinsa bay nakasaka ngadto sa langit, ug nanaug? Kinsa bay nagahipos sa hangin diha sa iyang mga kinomo? Kinsa bay nakahugpong sa katubigan sulod sa iyang panapton? Kinsa bay nagapahimutang sa tanang mga kinatumyan sa yuta? Kinsa ba ang iyang ngalan, ug kinsa ba ang ngalan sa iyang anak nga lalake, kong ikaw nahibalo?
5 Every saying of God [is] tried, He [is] a shield to those trusting in Him.
Ang tagsatagsa ka pulong sa Dios inulay: Siya mao ang usa ka kalasag kanila nga modangup diha kaniya.
6 Do not add to His words, lest He reason with you, And you have been found false.
Dili ka magdugang sa iyang mga pulong, Tingali unya pagabadlongon ka niya, ug ikaw hikaplagan nga usa ka bakakon.
7 Two things I have asked from You, Do not withhold from me before I die.
Duruha ka mga butang ang akong gipangayo kanimo; Ayaw pag-imakuli sila kanako sa dili pa ako mamatay:
8 Put vanity and a lying word far from me, Do not give poverty or wealth to me, Cause me to eat the bread of my portion,
Ipahilayo gikan kanako ang kabakakan ug mga bakak; Ayaw ako paghatagi ug kawaladon ni mga bahandi; Pakan-a ako sa makaon nga maoy gikinahanglan alang kanako:
9 Lest I become satiated, and have denied, And have said, “Who [is] YHWH?” And lest I am poor, and have stolen, And have laid hold of the Name of my God.
Tingali unya ako mabusog, ug magalimod kanimo, ug magaingon: Kinsa ba si Jehova? Kun tingali unya ako mahimong kabus, ug mangawat, Ug magagamit sa walay hinungdan sa ngalan sa akong Dios.
10 Do not accuse a servant to his lord, Lest he disapprove of you, and you are found guilty.
Ayaw pagbutangbutang sa usa ka sulogoon ngadto sa iyang agalon, Tingali unya siya manghimaraut kanimo, ug ikaw pagailhon nga sad-an.
11 A generation lightly esteems their father, And does not bless their mother.
Adunay usa ka kaliwatan nga nagapanghimaraut sa ilang amahan, Ug wala magbulahan sa ilang inahan.
12 A generation—pure in their own eyes, But not washed from their own filth.
Adunay usa ka kaliwatan nga ulay ilang kaugalingong mga mata, Ug bisan pa niini wala mahugasi gikan sa ilang pagkahugaw.
13 A generation—how high are their eyes, Indeed, their eyelids are lifted up.
Adunay usa ka kaliwatan, Oh pagkamapahitas-on gayud sa ilang mga mata! Ug ang ilang mga tabontabon sa mata napahitaas.
14 A generation—their teeth [are] swords, And their jaw-teeth [are] knives, To consume the poor from earth, And the needy from [among] men.
Adunay usa ka kaliwatan kansang mga ngipon ingon sa mga pinuti, ug ang ilang mga tango ingon sa mga cuchillo, Aron sa paglamoy sa mga kabus gikan sa yuta, ug sa hangul gikan sa kinataliwad-an sa mga tawo.
15 To the leech [are] two daughters—Give! Give! Behold, three things are not satisfied, Four have not said “Sufficiency”;
Ang alimatok may duruha ka anak nga baye, nga nagasinggit: Hatagi, hatagi. Adunay totolo ka butang nga dili gayud matagbaw, Oo, upat nga dili moingon: Igo na:
16 Sheol, and a restrained womb, Earth—it [is] not satisfied [with] water, And fire—it has not said, “Sufficiency,” (Sheol h7585)
Ang Sheol; ug ang tiyan nga apuli; Ang yuta nga wala matagbaw sa tubig; Ug ang kalayo nga wala magaingon: Igo na. (Sheol h7585)
17 An eye that mocks at a father, And despises to obey a mother, Ravens of the valley dig it out, And young eagles eat it.
Ang mata nga nagayubit sa iyang amahan, Ug nagatamay sa pagsugot sa iyang inahan, Ang mga uwak sa walog maoy modagit niini, Ug ang mga gagmayng agila magakaon niini.
18 Three things have been too wonderful for me, Indeed, four that I have not known:
Adunay totolo ka butang nga mga katilingad-an kaayo alang kanako, Oo, upat nga wala nako hibaloi:
19 The way of the eagle in the heavens, The way of a serpent on a rock, The way of a ship in the heart of the sea, And the way of a man in youth.
Ang dalan sa usa ka agila diha sa hangin; Ang dalan sa usa ka halas ibabaw sa usa ka bato; Ang dalan sa usa ka sakayan diha sa kinataliwad-an sa dagat; Ug ang dalan sa usa ka tawo uban sa usa ka dalaga.
20 So—the way of an adulterous woman, She has eaten and has wiped her mouth, And has said, “I have not done iniquity.”
Mao man usab ang dalan sa usa ka mananapaw nga babaye; Siya nagakaon ug nagapamahid sa iyang baba, Ug nagaingon: Ako wala makabuhat ug pagkadautan.
21 For three things has earth been troubled, And for four—it is not able to bear:
Kay alang sa totolo ka butang ang yuta mokurog, Ug alang sa upat, nga kini dili na niya maantus:
22 For a servant when he reigns, And a fool when he is satisfied with bread,
Alang sa usa ka sulogoon kong siya mao ang hari; Ug sa usa ka buang kong siya mabusog sa makaon;
23 For a hated one when she rules, And a maidservant when she succeeds her mistress.
Alang sa usa ka dulumtanan nga babaye kong siya maminyo; Ug sa usa ka sulogoon nga babaye nga maoy manununod sa iyang agalon nga babaye.
24 Four [are] little ones of earth, And they are made wiser than the wise:
Adunay upat ka butang nga mga gagmay sa ibabaw sa yuta, Apan sila maalamon gayud kaayo:
25 The ants [are] a people not strong, And they prepare their food in summer,
Ang olmigas maoy usa ka katawohan nga dili kusgan, Bisan pa niini sila nagaandam sa ilang makaon sa ting-init;
26 hyraxes [are] a people not strong, And they place their house in a rock,
Ang mga conejo maoy usa ka maluyahon nga kaubanan, Bisan pa niini nagabuhat sa ilang mga balay sulod sa mga bato;
27 There is no king to the locust, And it goes out—each one shouting,
Ang mga dulon wala may hari, bisan pa niini silang tanan mopanaw pinaagi sa mga panon;
28 A spider with two hands takes hold, And is in the palaces of a king.
Ang lawa-lawa nagapangapyot pinaagi sa iyang mga kamot, Bisan pa niini siya anaa sa mga palacio sa mga hari.
29 There are three going well, Indeed, four are good in going:
Adunay totolo ka butang nga sa ilang pagpanlakat mga matahum man, Oo, upat nga mga matahum sa ilang mga pagpanaw:
30 An old lion—mighty among beasts, That does not turn back from the face of any,
Ang leon, nga maoy labing gamhanan taliwala sa tanang mga mananap, Ug dili motalikod tungod sa bisan unsa man;
31 A girt one of the loins, Also a male goat, And a king—troops with him.
Ang iro sa pangayam; ang kanding nga lake usab; Ug ang hari diin batok kaniya nga walay mga pag-alsa.
32 If you have been foolish in lifting yourself up, And if you have devised evil—hand to mouth!
Kong ikaw nakabuhat sa binuang sa pagpatuboy sa imong kaugalingon, O kong ikaw naghunahuna ug dautan, Isap-ong ang imong kamot ibabaw sa imong baba.
33 For the churning of milk brings out butter, And the wringing of the nose brings out blood, And the forcing of anger brings out strife!
Kay ang pagbatil sa gatas nagadala ug mantekilya, Ug ang paglubag sa ilong nagapagula sa dugo; Busa ang pagpugos sa kaligutgut nagadala ug pakig-away.
