Proverbs 23
1 When you sit to eat with a ruler, Diligently consider that which [is] before you,
Kapag ikaw ay umupo para kumain kasama ang isang pinuno, magmasid ng mabuti kung ano ang nasa harap mo,
2 And you have put a knife to your throat, If you [are] a man of appetite.
at maglagay ng isang kutsilyo sa iyong lalamunan kung ikaw ay isang tao na gustong kumain ng maraming mga pagkain.
3 Have no desire to his delicacies, seeing it [is] lying food.
Huwag naisin ang kaniyang napakasarap na pagkain, dahil ito ay pagkain nang kasinungalingan.
4 Do not labor to make wealth, Cease from your own understanding, Do you cause your eyes to fly on it? Then it is not.
Huwag magtrabaho ng sobrang hirap para lang ikaw ay maging mayaman; maging marunong para malaman kung kailan titigil.
5 For wealth makes wings to itself, It flies to the heavens as an eagle.
Kapag ang iyong mga mata ay nagliliwanag sa pera, nawala na ito, at bigla itong nagkakaroon ng mga pakpak at lumilipad sa himpapawid tulad ng isang agila.
6 Do not eat the bread of an evil eye, And have no desire to his delicacies,
Huwag kakainin ang pagkain ng isang masamang tao- isang tao na nakatingin nang napakatagal sa iyong pagkain- at huwag naisin ang kaniyang masarap na mga pagkain,
7 For as he has thought in his soul, so he [is]. “Eat and drink,” he says to you, And his heart [is] not with you.
sapagkat siya ang uri ng tao na inaalam ang halaga ng pagkain. “Kumain at uminom!” sabi niya sa iyo, pero ang kaniyang puso ay wala sa iyo.
8 You vomit up your morsel you have eaten, And have marred your words that [are] sweet.
Iyong isusuka ang kakaunting kinain mo, at sasayangin mo ang iyong mga mabubuting sasabihin.
9 Do not speak in the ears of a fool, For he treads on the wisdom of your words.
Huwag magsasalita na naririnig ng isang mangmang, sapagkat kaniyang hahamakin ang karunungan ng iyong mga salita.
10 Do not remove a border of ancient times, And do not enter into fields of the fatherless,
Huwag mong aalisin ang sinaunang hangganang bato o angkinin ang mga bukirin ng mga ulila,
11 For their Redeemer [is] strong, He pleads their cause with you.
sapagkat ang kanilang Tagapagligtas ay malakas, at ipangangatuwiran niya ang kanilang kapakanan laban sa iyo.
12 Bring your heart to instruction, And your ear to sayings of knowledge.
Ilagay ang iyong puso sa pagtuturo at buksan ang iyong mga tainga sa mga salita ng karunungan.
13 Do not withhold discipline from a youth, When you strike him with a rod he does not die.
Huwag pigilin ang disiplina sa isang bata,
dahil kung siya ay iyong papaluin, siya ay hindi mamamatay. Kung siya ay iyong papaluin, iyong ililigtas ang kaniyang kaluluwa mula sa sheol. (Sheol h7585)
15 My son, if your heart has been wise, My heart rejoices, even mine,
Aking anak, kung ang iyong puso ay marunong, sa gayon ang aking puso ay magiging masaya rin;
16 And my reins exult when your lips speak uprightly.
ang aking kaloob-looban ay magagalak kapag ang iyong labi ay magsasalita ng nang matuwid.
17 Do not let your heart be envious at sinners, But—in the fear of YHWH all the day.
Huwag mong hayaang mainggit ang iyong puso sa mga makasalanan, pero magpatuloy sa takot kay Yahweh sa buong araw.
18 For is there a posterity? Then your hope is not cut off.
Siguradong may kinabukasan at ang iyong pag-asa ay hindi mapuputol.
19 Hear, my son, and be wise, And make your heart blessed in the way,
Makinig, aking anak, at maging matalino at patnubayan ang iyong puso sa daan.
20 Do not become drunk with wine, Among gluttonous ones of flesh,
Huwag makikisama sa mga lasenggero, o sa mga matatakaw na kumakain ng karne,
21 For the drunkard and glutton become poor, And drowsiness clothes with rags.
dahil ang lasenggero at ang matakaw ay nagiging mahirap, at ang naiidlip ay madadamitan ng mga basahan.
22 Listen to your father, who begot you, And do not despise your mother when she has become old.
Makinig sa iyong ama na nag-alaga sa iyo at huwag hamakin ang iyong ina kung matanda na siya.
23 Buy truth, and do not sell, Wisdom, and instruction, and understanding,
Bilhin ang katotohanan, ngunit huwag itong ipagbili; bilhin ang karunungan, disiplina at pang-unawa.
24 The father of the righteous rejoices greatly, The begetter of the wise rejoices in him.
Ang ama ng isang gumagawa ng matuwid ay labis na magagalak at siya na nag-alaga sa isang matalinong bata ay matutuwa sa kaniya.
25 Your father and your mother rejoice, Indeed, she bearing you is joyful.
Hayaang matuwa ang iyong ama at ang iyong ina at hayaang magsaya ang siyang nagsilang sa iyo.
26 Give, my son, your heart to me, And let your eyes watch my ways.
Aking anak, ituon mo sa akin ang iyong puso, at hayaan mong mamasdan ng iyong mga mata ang aking mga paraan.
27 For a harlot [is] a deep ditch, And a strange woman [is] a narrow pit.
Dahil ang isang bayarang babae ay isang malalim na hukay at ang asawa ng ibang lalaki ay isang makitid na hukay.
28 She also, as catching prey, lies in wait, And she increases the treacherous among men.
Siya ay nag-aabang katulad ng isang magnanakaw at siya ay nagdadagdag ng bilang ng mga traydor sa sangkatauhan.
29 Who has woe? Who has sorrow? Who has contentions? Who has complaint? Who has wounds without cause? Who has redness of eyes?
Sino ang may kasawian? Sino ang may kalungkutan? Sino ang may mga laban? Sino ang nagrereklamo? Sino ang may mga sugat na walang dahilan? Sino ang may matang namumula?
30 Those lingering by the wine, Those going in to search out mixed wine.
Silang sugapa sa alak, sila na sinusubukan ang pinaghalong alak.
31 Do not see wine when it shows itself red, When it gives its color in the cup, It goes up and down through the upright.
Huwag tumingin sa alak kung ito ay mapula, kung ito ay kumikinang sa tasa at bumaba nang tuloy-tuloy.
32 Its latter end—it bites as a serpent, And it stings as a viper.
Sa bandang huli ito ay tumutuklaw katulad ng isang ulupong at ito ay kumakagat tulad ng isang ahas.
33 Your eyes see strange women, And your heart speaks perverse things.
Ang iyong mga mata ay makakakita ng kakaibang mga bagay at ang iyong puso ay magsasabi ng napakasamang mga bagay.
34 And you have been as one lying down in the heart of the sea, And as one lying down on the top of a mast.
Ikaw ay magiging gaya ng isang natutulog sa mataas na karagatan o humihiga sa ibabaw ng isang duyan.
35 “They struck me, I have not been sick, They beat me, I have not known. When I awake—I seek it yet again!”
“Tinamaan nila ako!” iyong sasabihin, “pero ako ay hindi nasaktan. Binugbog nila ako, pero hindi ko ito naramdaman. Kailan ako magigising? Maghahanap ako ng isa pang maiinom.”
