Proverbs 23
1 When you sit to eat with a ruler, Diligently consider that which [is] before you,
Kong ikaw magalingkod sa pagkaon uban sa usa ka punoan, Paniira sa masingkamoton siya nga anaa sa imong atubangan;
2 And you have put a knife to your throat, If you [are] a man of appetite.
Ug ibutang ang usa ka cuchillo sa imong totonlan, Kong ikaw usa ka tawo nga ulipon sa kailibgon.
3 Have no desire to his delicacies, seeing it [is] lying food.
Ayaw pagtinguhaa ang iyang mga lamiang pagkaon; Sa nakita mo nga sila maoy malimbongon nga makaon.
4 Do not labor to make wealth, Cease from your own understanding, Do you cause your eyes to fly on it? Then it is not.
Ayaw paghago sa imong kaugalingon sa pagpakadato; Hunong gikan sa imong kaugalingong kaalam.
5 For wealth makes wings to itself, It flies to the heavens as an eagle.
Ibutang mo ba ang imong mga mata ibabaw nianang dili mao? Kay sa pagkatinuod ang mga bahandi magahimo ug mga pako sa ilang kaugalingon, Sama sa usa ka agila nga nagalupad paingon ngadto sa langit.
6 Do not eat the bread of an evil eye, And have no desire to his delicacies,
Ayaw pagkan-a ang tinapay niya nga may usa ka dautan nga mata, Ni kaibgan mo ang iyang mga lamiang makaon:
7 For as he has thought in his soul, so he [is]. “Eat and drink,” he says to you, And his heart [is] not with you.
Kay maingon nga siya nagahunahuna sa sulod sa iyang kaugalingon, sa ingon niana mao man siya: Kumaon ka ug uminum, siya magaingon kanimo; Apan ang iyang kasingkasing wala iduyog kanimo.
8 You vomit up your morsel you have eaten, And have marred your words that [are] sweet.
Ang usa ka hungit nga imong nakaon imong igasuka, Ug pagulaa ang imong mga q2 matam-is nga pulong.
9 Do not speak in the ears of a fool, For he treads on the wisdom of your words.
Ayaw pagsulti diha sa pagdungog sa usa ka buang; Kay siya magatamay sa kaalam sa imong mga pulong.
10 Do not remove a border of ancient times, And do not enter into fields of the fatherless,
Ayaw pagbalhina ang karaang mohon sa yuta; Ug ayaw pagsulod sa kaumahan sa mga ilo:
11 For their Redeemer [is] strong, He pleads their cause with you.
Kay ang ilang Mamamawi kusganon man; Siya magalaban sa ilang katungod batok kanimo.
12 Bring your heart to instruction, And your ear to sayings of knowledge.
Ibutang ang imong kasingkasing sa pahamatngon, Ug ang imong mga igdulungog sa mga pulong sa kahibalo.
13 Do not withhold discipline from a youth, When you strike him with a rod he does not die.
Ayaw pagpunggi ang pagbadlong gikan sa bata; Kay kong imong hampakon siya sa bunal, siya dili mamatay.
Imong pagahampakon gayud siya uban sa bunal, Ug maluwas ang iyang kalag gikan sa Sheol. (Sheol h7585)
15 My son, if your heart has been wise, My heart rejoices, even mine,
Anak ko, kong ang imong kasingkasing magmaalamon, Ang akong kasingkasing magamalipayon, bisan ang akong kasingkasing:
16 And my reins exult when your lips speak uprightly.
Oo, ang akong kasingkasing magamalipayon, Kong ang imong mga ngabil magapamulong sa mga butang nga matarung.
17 Do not let your heart be envious at sinners, But—in the fear of YHWH all the day.
Ayaw itugot sa imong kasingkasing sa pagkasina sa mga makasasala; Apan himoa ang pagkahadlok kang Jehova sa tanang mga adlaw:
18 For is there a posterity? Then your hope is not cut off.
Kay sa pagkatinuod adunay usa ka balus; Ug ang imong paglaum dili pagaputlon.
19 Hear, my son, and be wise, And make your heart blessed in the way,
Mamati ka, anak ko, ug magmaalamon ka, Ug mandoi ang imong kasingkasing diha sa dalan.
20 Do not become drunk with wine, Among gluttonous ones of flesh,
Ayaw pagtipon taliwala sa mga palainum sa vino, Taliwala sa mga ulitan nga komakaon sa unod:
21 For the drunkard and glutton become poor, And drowsiness clothes with rags.
Kay ang palahubog ug ang ulitan modangat sa kawalad-on; Ug ang pagkahingatulog magapasaput sa usa ka tawo sa mga nuog.
22 Listen to your father, who begot you, And do not despise your mother when she has become old.
Pamati sa imong amahan nga nanganak kanimo, Ug ayaw pagtamaya ang imong inahan kong siya matigulang na.
23 Buy truth, and do not sell, Wisdom, and instruction, and understanding,
Palita ang kamatuoran, ug ayaw kini pag-ibaligya; Oo, ang kaalam, ug pahamatngon, ug ang salabutan.
24 The father of the righteous rejoices greatly, The begetter of the wise rejoices in him.
Ang amahan sa matarung malipayon sa daku uyamut; Ug kadtong manganak sa usa ka manggialamon nga bata nagamalipayon tungod kaniya.
25 Your father and your mother rejoice, Indeed, she bearing you is joyful.
Lipaya ang imong amahan ug ang imong inahan, Ug pasadyaa siya nga nanganak kanimo.
26 Give, my son, your heart to me, And let your eyes watch my ways.
Anak ko, ihatag kanako ang imong kasingkasing; Ug ipahimuot sa imong mga mata ang akong mga dalan.
27 For a harlot [is] a deep ditch, And a strange woman [is] a narrow pit.
Kay ang usa ka bigaon maoy usa ka halalum nga kanal; Ug ang usa ka babaye nga dumuloong maoy usa ka masigpit nga gahong.
28 She also, as catching prey, lies in wait, And she increases the treacherous among men.
Oo, siya magabanhig ingon sa usa ka kawatan, Ug magadugang sa mga maluibon sa taliwala sa mga tawo.
29 Who has woe? Who has sorrow? Who has contentions? Who has complaint? Who has wounds without cause? Who has redness of eyes?
Kinsa man ang may kasakit? kinsa man ang may kasubo? kinsa man ang may panagkabingkil? Kinsa man ang may pagbagulbol? kinsa man ang may mga samad sa walay gipasikaran? Kinsa man ang may kapula sa mga mata?
30 Those lingering by the wine, Those going in to search out mixed wine.
Mao kadtong magapabilin sa pag-inum-inum ug vino; Kadtong magapanggula aron sa pagpangita sa sinakot nga vino.
31 Do not see wine when it shows itself red, When it gives its color in the cup, It goes up and down through the upright.
Dili ka magtan-aw sa vino kong kini magapula, Kong kini magapangidlap sulod sa copa, Sa diha nga kini magaagay nga mahapsay:
32 Its latter end—it bites as a serpent, And it stings as a viper.
Kay sa katapusan kini magapamaak sama sa bitin, Ug moikos sama sa udto-udto.
33 Your eyes see strange women, And your heart speaks perverse things.
Ang imong mga mata makasudong sa mga butang nga katingalahan, Ug ang imong kasingkasing magapamulong sa baliko nga mga butang.
34 And you have been as one lying down in the heart of the sea, And as one lying down on the top of a mast.
Oo, ikaw maingon niadtong nagahigda sa kinataliwad-an sa dagat, Kun maingon niadtong nagahigda sa kinatumyan sa palo sa sakayan.
35 “They struck me, I have not been sick, They beat me, I have not known. When I awake—I seek it yet again!”
Sila nagbunal kanako, moingon ka, ug ako wala maunsa; Sila naglatos kanako, ug kini wala ko batia: Anus-a ba ako magamata? Pangitaon ko pa kini pag-usab.
