Proverbs 14
1 Every wise woman has built her house, And the foolish breaks it down with her hands.
Mądra kobieta buduje swój dom, a głupia burzy go własnymi rękami.
2 Whoever is walking in his uprightness is fearing YHWH, And the perverted is despising Him [in] his ways.
Kto postępuje w sposób prawy, boi się PANA, a przewrotny na swoich drogach gardzi nim.
3 A rod of pride [is] in the mouth of a fool, And the lips of the wise preserve them.
W ustach głupiego jest rózga pychy, a mądrych strzegą ich wargi.
4 Without oxen a stall [is] clean, And great [is] the increase by the power of the ox.
Gdzie nie ma wołów, żłób jest pusty, lecz dzięki sile wołów mnoży się obfitość zboża.
5 A faithful witness does not lie, And a false witness breathes out lies.
Wierny świadek nie kłamie, a fałszywy świadek mówi kłamstwa.
6 A scorner has sought wisdom, and it is not, And knowledge [is] easy to the intelligent.
Szyderca szuka mądrości, a nie [znajduje], lecz rozumnemu wiedza [przychodzi] łatwo.
7 Go from before a foolish man, Or you have not known the lips of knowledge.
Odsuń się od głupiego, gdyż nie znajdziesz [u niego] warg rozumnych.
8 The wisdom of the prudent [is] to understand his way, And the folly of fools [is] deceit.
Mądrość roztropnego [to] poznanie swojej drogi, a głupotą głupich [jest] oszustwo.
9 Fools mock at a guilt-offering, And among the upright—a pleasing thing.
Głupcy szydzą z grzechu, a u prawych [jest] przychylność.
10 The heart knows its own bitterness, And a stranger does not interfere with its joy.
Serce zna własną gorycz, a obcy nie wtrąca się w jego radość.
11 The house of the wicked is destroyed, And the tent of the upright flourishes.
Dom niegodziwych będzie zgładzony, a mieszkanie prawych zakwitnie.
12 There is a way—right before a man, And its latter end [are] ways of death.
Jest droga, która człowiekowi wydaje się słuszna, lecz końcem jej jest droga do śmierci.
13 Even in laughter is the heart pained, And the latter end of joy [is] affliction.
Nawet w śmiechu serce boleje, a końcem [takiej] wesołości [jest] smutek.
14 The backslider in heart is filled from his ways, And a good man—from his fruits.
Serce odstępcy nasyci się jego drogami, a dobry człowiek – swoimi.
15 The simple gives credence to everything, And the prudent attends to his step.
Prosty wierzy każdemu słowu, a roztropny zważa na swoje kroki.
16 The wise is fearing and turning from evil, And a fool is transgressing and is confident.
Mądry boi się i odwraca się od zła, ale głupi w swym szaleństwie jest pewny siebie.
17 Whoever is short of temper does folly, And a man of wicked schemes is hated.
[Człowiek] porywczy popełnia głupstwa, a podstępny jest znienawidzony.
18 The simple have inherited folly, And the prudent are crowned [with] knowledge.
Prości ludzie dziedziczą głupotę, a roztropni są koronowani wiedzą.
19 The evil have bowed down before the good, And the wicked at the gates of the righteous.
Źli kłaniają się przed dobrymi, a niegodziwi u bram sprawiedliwego.
20 The poor is hated even of his neighbor, And those loving the rich [are] many.
Ubogi jest znienawidzony nawet przez swego bliźniego, a bogaty ma wielu przyjaciół.
21 Whoever is despising his neighbor sins, Whoever is favoring the humble, O his blessedness.
Kto gardzi swym bliźnim, ten grzeszy, a kto lituje się nad ubogimi, jest błogosławiony.
22 Do they who are devising evil not err? And kindness and truth [are] to those devising good,
Czyż nie błądzą ci, którzy obmyślają zło? Ale miłosierdzie i prawda są z tymi, którzy obmyślają dobro.
23 In all labor there is advantage, And a thing of the lips [is] only to want.
Każda praca [przynosi] pożytek, a [puste] słowa [prowadzą] do nędzy.
24 The crown of the wise is their wealth, The folly of fools [is] folly.
Koroną mądrych [jest ich] bogactwo, ale głupota głupich [pozostaje] głupotą.
25 A true witness is delivering souls, And a deceitful one breathes out lies.
Prawdomówny świadek ocala dusze, a fałszywy mówi kłamstwa.
26 Strong confidence [is] in the fear of YHWH, And there is a refuge to His sons.
W bojaźni PANA jest mocne zaufanie, a jego synowie będą mieć ucieczkę.
27 The fear of YHWH [is] a fountain of life, To turn aside from snares of death.
Bojaźń PANA jest źródłem życia, by uniknąć sideł śmierci.
28 The honor of a king [is] in the multitude of a people, And the ruin of a prince in lack of people.
Liczny lud to chwała króla, a brak ludu to zguba władcy.
29 Whoever is slow to anger [is] of great understanding, And whoever is short in temper is exalting folly.
Nieskory do gniewu jest bardzo roztropny, lecz porywczy wywyższa głupotę.
30 A healed heart [is] life to the flesh, And rottenness to the bones [is] envy.
Zdrowe serce jest życiem ciała, a zazdrość jest zgnilizną kości.
31 An oppressor of the poor reproaches his Maker, And whoever is honoring Him Is favoring the needy.
Kto gnębi ubogiego, uwłacza jego Stwórcy, a czci go ten, kto lituje się nad ubogim.
32 The wicked is driven away in his wickedness, And the righteous [is] trustful in his death.
Niegodziwy zostaje wygnany z powodu swojego zła, a sprawiedliwy ma nadzieję [nawet] w [czasie] swojej śmierci.
33 Wisdom rests in the heart of the intelligent. And it is known in the midst of fools.
Mądrość spoczywa w sercu rozumnego, a [co jest] w sercu głupich, wychodzi na jaw.
34 Righteousness exalts a nation, And the righteousness of peoples [is] a sin-offering.
Sprawiedliwość wywyższa naród, a grzech jest hańbą narodów.
35 The favor of a king [is] to a wise servant, And one causing shame is an object of his wrath!
Król jest przychylny dla roztropnego sługi, lecz gniewa się [na tego], który [przynosi] hańbę.
