Proverbs 24
1 Be thou not envious of bad men, and do not long to be with them.
Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
2 For their heart meditateth destruction, and of mischief do their lips speak.
tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
3 Through wisdom is a house built; and through understanding is it firmly established;
Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
4 And through knowledge are chambers filled with all manner of precious and pleasant wealth.
Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
5 A wise man is [always] in power; and a man of knowledge fortifieth [his] strength.
Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
6 For by wise counsel canst thou conduct thy war; and there is help in a multitude of counsellors.
kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
7 Wisdom is too high for a fool: in the gate can he not open his mouth.
Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
8 Him that deviseth to do evil, men call a master of wicked devices.
Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
9 The counsel of folly is sin; and an abomination to men is the scorner.
Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
10 If thou despond on the day of distress, thy strength is small.
Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
11 Deliver those that are taken unto death, and those that are moved away to the slaughter hold back.
Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
12 If thou shouldst say, Behold, we know not this man: lo, he that weigheth hearts will truly regard it, and he that keepeth thy soul will surely know it; and he will give a recompense to man according to his doing.
Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
13 Eat honey, my son, because it is good; and the fine honey, which is sweet to thy palate:
Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
14 So obtain the knowledge of wisdom for thy soul: when thou hast found her, then shall there be a [happy] future, and thy hope shall not be cut off.
Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
15 Lie not in wait, O wicked man! against the dwelling of the righteous; waste not his resting-place;
Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
16 For though the righteous were to fall seven times, he will rise up again; but the wicked shall stumble into misfortune.
Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
17 At the fall of thy enemy do not rejoice; and at his stumbling let not thy heart be glad:
Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
18 Lest the Lord see it and it be displeasing in his eyes, and he turn away from him his wrath.
o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
19 Fret not thyself because of evil-doers, neither be thou envious of the wicked;
Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
20 For there will be no [happy] future for the bad man: the lamp of the wicked will be quenched.
kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
21 My son, fear the Lord and the king: with those that are desirous to change do not mingle thyself;
Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
22 For suddenly will their calamity arise; and who knoweth the ruin of both of them!
kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
23 These things also are for the wise. To have respect of persons in judgment is not good.
Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
24 Him that saith unto the wicked, Thou art righteous, will the people denounce, him will nations hold accursed;
Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
25 But to those that punish delight shall be given, and upon them shall come the blessing of the good.
Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
26 Men will kiss the lips of him that giveth a proper answer.
Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
27 Prepare without thy work, and make it fit in the field for thyself: and afterward build thy house.
Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
28 Be not without cause a witness against thy neighbor; for wouldst thou beguile with thy lips?
Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
29 Say not, As he hath done to me so will I do to him: I will recompense every man according to his doing.
Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
30 By the field of a slothful man I once passed along, and by the vineyard of a man void of sense:
Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
31 And, lo, it was all grown over with thorns, nettles had covered its surface, and its stone-wall was broken down.
Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
32 And when I had indeed beheld [this] I took it to my heart: I saw it, and received a warning.
Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
33 “A little [more] sleep, a little slumber, a little folding of the hands in lying down;”
Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
34 But then will thy poverty come like a rover; and thy wants as a man armed with a shield.
ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
