Proverbs 16
1 Unto man belong the resolves of the heart; but from the Lord cometh the expression of the tongue.
Ang mga laraw sa kasingkasing iya sa tawo, apan nagagikan kang Yahweh ang tubag sa iyang dila.
2 Every one of the ways of a man is pure in his own eyes; but the Lord measureth the spirits.
Ang tanan nga pamaagi sa tawo putli sa iyang kaugalingong panan-aw, apan sukdon ni Yahweh ang espiritu.
3 Commit unto the Lord thy works, and thy plans will be firmly established.
Itugyan kang Yahweh ang imong mga buluhaton ug ang imong mga laraw magmalamposon.
4 Every thing hath the Lord wrought for its destined end; yes, even the wicked for the day of unhappiness.
Gibuhat ni Yahweh ang tanang butang nga adunay katuyoan, bisan ang mga daotan sa adlaw sa kalisdanan.
5 An abomination of the Lord is every one that is proud of heart: the hand [of God] being against [his] hand, he shall not go unpunished.
Gidumtan ni Yahweh ang tanan nga adunay mapahitas-on nga kasingkasing, bisan tuod makabarog sila nga nagkahiusa, dili sila makalingkawas sa silot.
6 Through kindness and truth is iniquity atoned for; and by the fear of the Lord [men] depart from evil.
Pinaagi sa pagkamatinud-anon sa kasabotan ug pagkamasaligan ang sala napasaylo ug pinaagi sa pagkahadlok kang Yahweh ang mga tawo mobiya sa pagkadaotan.
7 When the Lord receiveth in favor a man's ways, he maketh even his enemies to be at peace with him.
Kung ang pamaagi sa usa ka tawo nakapahimuot kang Yahweh, himoon niya bisan pa ang kaaway nianang tawhana nga mapasig-uli kaniya.
8 Better is a little with righteousness, than great incomes through injustice.
Mas maayo pa ang diyutay nga kinitaan uban ang pagkamatarong, kaysa dako nga uban pagkadili matarong.
9 A man's heart deviseth his way; but the Lord directeth firmly his steps.
Sa iyang kasingkasing, ang tawo naglaraw sa iyang dalan, apan si Yahweh ang mogiya sa iyang mga lakang.
10 There should be a wise sentence on the lips of the king: his mouth should never commit a trespass in judging.
Ang pagpanagna anaa sa ngabil sa hari, sa paghukom ang iyang baba dili gayod mosulti ug bakak.
11 A just balance and scales belong to the Lord: his work are all the weights in the bag.
Ang husto nga sukdanan nagagikan kang Yahweh; ang tibuok nga gibug-aton sa sudlanan mao ang iyang bulohaton.
12 It should be an abomination to kings to commit wickedness; for through righteousness [alone] can a throne be established.
Kung ang mga hari magbuhat ug daotan nga mga butang, mao kana ang butang nga hinginlan, tungod kay ang trono gitukod sa pagbuhat ug maayo.
13 Righteous lips [should obtain] the favor of kings; and him that speaketh uprightly should they love.
Ang hari malipay sa ngabil nga nagsulti sa matuod ug gihiguma niya ang nagsulti sa walay pagduhaduha.
14 The fury of a king is like the messengers of death; but a wise man will appease it.
Ang kapungot sa hari usa ka mensahero sa kamatayon apan ang tawong maalamon mosulay sa paghupay sa iyang kasuko.
15 In the light of the king's countenance there is life; and his favor is as a cloud of the latter rain.
Diha sa kahayag sa nawong sa hari mao ang kinabuhi, ug ang iyang pabor sama sa panganod nga nagdala ug ulan.
16 How much better is it to obtain wisdom than gold! and to obtain understanding is preferable to silver!
Mas maayo ang pagbaton ug kaalam kaysa bulawan. Ang pagbaton ug panabot kinahanglan pilion labaw sa plata.
17 The highway of the upright is to depart from evil: he preserveth his soul that watcheth his way.
Ang dalan sa mga tawong matarong maglikay kanila gikan sa daotan; kadtong mopanalipod sa iyang kinabuhi mobantay sa iyang dalan.
18 Before downfall [goeth] pride, and before stumbling, haughtiness of spirit.
Ang garbo mosangpot sa kalaglagan ug ang mapahitas-on nga espiritu sa pagkapukan.
19 Better is it to be of a humble spirit with the lowly, than to divide spoil with the proud.
Mas maayo ang pagpaubos diha sa mga kabos nga mga tawo kaysa pagbahin sa mga inilog uban sa mga mapahitas-on nga mga tawo.
20 He that reflecteth on a matter wisely will find happiness; and whoso trusteth in the Lord—happiness attend him!
Si kinsa kadtong namalandong sa gitudlo kanila makakaplag ug maayo ug kadtong nagsalig kang Yahweh magmalipayon.
21 The wise in heart is called a man of understanding; and the sweetness of the lips increaseth information.
Siya nga maalamon sa iyang kasingkasing gitawag nga adunay panabot ug ang katam-is sa pagpanulti magdugang sa iyang katakos sa pagtudlo.
22 Intelligence is a source of life unto its possessor; but the correction of fools is folly.
Ang panabot mao ang tuboran sa kinabuhi alang kaniya nga nagbaton niini, apan ang silot sa mga buangbuang mao ang ilang pagkabuang-buang.
23 The heart of the wise maketh his mouth intelligent, and upon his lips he increaseth information.
Ang kasingkasing sa maalamon nga tawo maghatag ug panabot sa iyang baba ug makadugang sa pagkamadanihon sa iyang mga ngabil.
24 [Like] the droppings of honey are pleasant sayings, sweet to the soul, and healing to the bones.
Ang malumo nga mga pulong sama sa dugos— tam-is alang sa kalag ug kaayohan alang sa kabukogan.
25 There is many a way which seemeth even before a man, but its end are the ways unto death.
Adunay dalan nga ang hunahuna sa tawo husto, apan ang tumoy niini dalan paingon sa kamatayon.
26 The desire of the laborer laboreth for him; for his mouth imposeth it on him.
Ang tinguha sa usa ka mamumuo ang makapakaon kaniya; ang iyang kagutom mao ang nag-aghat kaniya nga magpadayon.
27 An ungodly man diggeth up mischief, and on his lips there is as it were a scathing fire.
Ang walay pulos nga tawo nangita ug kagubot ug ang iyang sinultihan sama sa makapaso nga kalayo.
28 A perverse man scattereth strife; and a whisperer separateth confident friends.
Ang mga tawong daotan makapasamot sa panagbangi ug ang pagpanglibak makapabulag sa suod nga mga managhigala.
29 The man of violence misleadeth his neighbor, and maketh him go on a way which is not good.
Ang tawo nga mangtas mamakak sa iyang silingan ug maggiya kaniya sa dalan nga dili matarong.
30 He shutteth his eyes to devise perverse things: when he compresseth his lips then hath he fully resolved on evil.
Siya nga mokidhat sa iyang mata naglaraw ug daotang mga butang; kadtong mongisi magabuhat ug daotan.
31 An ornamental crown is the hoary head, on the way of righteousness can it be found.
Ang puti nga buhok mao ang purongpurong sa himaya; naangkon kini tungod sa pagkinabuhi sa husto nga pamaagi.
32 One that is slow to anger is better than a hero; and he that ruleth his spirit, than the conqueror of a city.
Mas maayo nga dili daling masuko kaysa mahimong manggugubat ug ang nagdumala sa iyang espiritu mas kusgan pa sa usa ka tawo nga makalupig ug siyudad.
33 In the lap the lot is cast: but from the Lord cometh the whole of its decision.
Ang ripa giitsa ngadto sa sabakan, apan ang pagbuot nagagikan kang Yahweh.
