Proverbs 20
1 Wine is a mocker, strong drink is riotous; and whosoever reeleth thereby is not wise.
Ang bino mao ang mabugalbugalon ug ang isog nga ilimnon mao ang sabaan; si bisan kinsa nga mahisalaag pinaagi sa ilimnon dili manggialamon.
2 The terror of a king is as the roaring of a lion: he that provoketh him to anger forfeiteth his life.
Ang pagkahadlok ngadto sa hari sama sa pagkahadlok sa nagngulob nga batan-ong liyon; siya nga nagpasuko kaniya makabsan sa iyang kinabuhi.
3 It is an honour for a man to keep aloof from strife; but every fool will be snarling.
Dungog gayod kini alang ni bisan kinsa nga makalikay sa panagbingkil, apan ang matag kabuang mosangko sa pagpakiglalis.
4 The sluggard will not plow when winter setteth in; therefore he shall beg in harvest, and have nothing.
Dili magdaro ang tawong tapolan sa panahon sa tingtugnaw; mangita siya ug abot panahon sa ting-ani apan wala gayod siyay makuha.
5 Counsel in the heart of man is like deep water; but a man of understanding will draw it out.
Ang mga katuyoan sa kasingkasing sa tawo sama sa lalom nga tubig, apan makasag-ob niini ang tawo nga may panabot.
6 Most men will proclaim every one his own goodness; but a faithful man who can find?
Daghang mga tawo ang magpahayag nga matinud-anon siya, apan kinsa man ang makakaplag kaniya nga matinumanon?
7 He that walketh in his integrity as a just man, happy are his children after him.
Ang tawo nga nagbuhat ug maayo nagalakaw diha sa iyang katarong ug magmalipayon ang iyang mga anak nga lalaki nga magsunod kaniya.
8 A king that sitteth on the throne of judgment scattereth away all evil with his eyes.
Ang hari nga maglingkod diha sa trono nga magabuhat sa buluhaton sa maghuhukom magapatibulaag sa tanang daotan pinaagi sa iyang mata.
9 Who can say: 'I have made my heart clean, I am pure from my sin'?
Kinsa man ang makaingon, “Hinlo ang akong kasingkasing; gawasnon ako sa akong sala”?
10 Divers weights, and divers measures, both of them alike are an abomination to the LORD.
Ang nagkalainlain nga timbangan ug ang dili insakto nga mga sukdanan, kasilagan kini ni Yahweh.
11 Even a child is known by his doings, whether his work be pure, and whether it be right.
Bisan pa ang batan-on maila pinaagi sa iyang mga buhat, kung putli ug matarong ba ang iyang binuhatan.
12 The hearing ear, and the seeing eye, the LORD hath made even both of them.
Ang mga dalunggan nga makadungog ang mga mata nga makakita, gibuhat kini ni Yahweh.
13 Love not sleep, lest thou come to poverty; open thine eyes, and thou shalt have bread in plenty.
Ayaw higugmaa ang pagkatulog o mahiagom ka sa pagkakabos; bukha ang imong mga mata ug aduna kay daghan nga makaon.
14 'It is bad, it is bad', saith the buyer; but when he is gone his way, then he boasteth.
“Dili maayo! Dili maayo!” miingon ang tigpamalit, apan sa dihang makalakaw na siya magpagarbo na siya.
15 There is gold, and a multitude of rubies; but the lips of knowledge are a precious jewel.
Adunay bulawan ug daghan nga mga mahalon nga mga bato, apan ang mga ngabil sa kahibalo mao ang bililhon nga alahas.
16 Take his garment that is surety for a stranger; and hold him in pledge that is surety for an alien woman.
Kuhaa ang bisti sa tag-iya nga naghulam ug salapi ingon nga garantiya sa utang sa usa ka langyaw, ug kuhaa kini kung siya garantiya alang sa mga babaye nga mananapaw.
17 Bread of falsehood is sweet to a man; but afterwards his mouth shall be filled with gravel.
Tam-is ang tinapay nga nakuha pinaagi sa pagpanlimbong, apan sa kinaulahian mapuno sa balas ang iyang baba.
18 Every purpose is established by counsel; and with good advice carry on war.
Natukod ang mga laraw pinaagi sa tambag ug uban lamang sa maalamong giya nga makiggubat ka.
19 He that goeth about as a talebearer revealeth secrets; therefore meddle not with him that openeth wide his lips.
Ang pagtabi makabutyag sa mga tinago ug busa kinahanglan nga dili ka makig-uban sa mga tawo nga tabian.
20 Whoso curseth his father or his mother, his lamp shall be put out in the blackest darkness.
Kung tunglohon sa tawo ang iyang amahan o ang iyang inahan, mapalong ang iyang lampara taliwala sa kangitngit.
21 An estate may be gotten hastily at the beginning; but the end thereof shall not be blessed.
Ang panulondon nga gidalidali lamang sa pagkuha sa sinugdanan walay maayong mahimo sa kaulahian.
22 Say not thou: 'I will requite evil'; wait for the LORD, and He will save thee.
Ayaw pagsulti, “Mobalos ako sa imong sayop nga gihimo!” Paghulat kang Yahweh kay siya ang moluwas kanimo.
23 Divers weights are an abomination to the LORD; and a false balance is not good.
Gikasilagan ni Yahweh ang dili insakto nga mga timbangan ug dili gayod maayo ang mga limbongan nga taksanan.
24 A man's goings are of the LORD; how then can man look to his way?
Gigiyahan ni Yahweh ang mga lakang sa tawo; unsaon man niya pagsabot sa iyang paagi?
25 It is a snare to a man rashly to say: 'Holy', and after vows to make inquiry.
Lit-ag alang sa tawo ang pagdalidali ug ingon nga, “Balaan kini nga butang,” ug magsugod lang ug hunahuna sa buot ipasabot niini human sa iyang panaad.
26 A wise king sifteth the wicked, and turneth the wheel over them.
Lainon sa maalamon nga hari ang mga daotan ug patuyokon ang galingan alang kanila.
27 The spirit of man is the lamp of the LORD, searching all the inward parts.
Ang espiritu sa tawo mao ang lampara ni Yahweh, nga magsusi sa kinahiladman niya nga mga bahin.
28 Mercy and truth preserve the king; and his throne is upheld by mercy.
Ang matinud-anon nga kasabotan ug pagkamasaligan maoy makapanalipod sa hari; nahimong luwas ang iyang trono pinaagi sa gugma.
29 The glory of young men is their strength; and the beauty of old men is the hoary head.
Ang himaya sa batan-ong mga lalaki mao ang ilang kusog, ug ang dungog sa mga tigulang mao ang ilang puti nga buhok.
30 Sharp wounds cleanse away evil; so do stripes that reach the inward parts.
Ang mga paghuyop makahimo paghinlo sa samad sa daotan ug ang mga pagbunal makapahinlo sa kinauyokan nga mga bahin.
