Proverbs 24
1 Don't be jealous of evil people; don't long to spend time with them,
Huwag kang mananaghili sa mga masamang tao, ni magnasa ka man na masama sa kanila:
2 for they think up cruel plans and discuss how to cause trouble.
Sapagka't ang kanilang puso ay nagaaral ng pagpighati, at ang kanilang mga labi ay nagsasalita ng kalikuan.
3 A house is built by wisdom; its foundation is made secure through understanding.
Sa karunungan ay natatayo ang bahay; at sa pamamagitan ng unawa ay natatatag.
4 Its rooms are filled by knowledge with all kinds of valuable and beautiful objects.
At sa pamamagitan ng kaalaman ay napupuno ang mga silid, ng lahat na mahalaga at maligayang mga kayamanan.
5 If you have wisdom, you are strong; if you have knowledge, your power increases,
Ang pantas na tao ay malakas; Oo, ang taong maalam ay lumalago ang kapangyarihan.
6 for with wise guidance you can go to war; you will be victorious by having many good advisors.
Sapagka't sa pamamagitan ng pantas na pamamatnubay ay makikipagdigma ka: at sa karamihan ng mga tagapayo ay may kaligtasan.
7 Wisdom goes over the heads of stupid people; they have nothing to contribute when important matters are discussed.
Karunungan ay totoong mataas sa ganang mangmang: hindi niya ibinubuka ang kaniyang bibig sa pintuang-bayan.
8 Anyone who plans to do evil will be seen as a troublemaker.
Siyang kumakatha ng paggawa ng kasamaan, tatawagin siya ng mga tao na masamang tao.
9 Plans thought up by stupid people are sinful. Everyone hates those who are scornful of others.
Ang pagiisip ng kamangmangan ay kasalanan: at ang mangduduwahagi ay karumaldumal sa mga tao.
10 If you give up in times of trouble, it shows how weak you are.
Kung ikaw ay manglupaypay sa kaarawan ng kasakunaan, ang iyong kalakasan ay munti.
11 Rescue those who are being led away to be executed; save those who are stumbling on their way to be slaughtered.
Iligtas mo silang nangadala sa kamatayan, at ang mga handang papatayin, ay tingnan mo na iyong ibalik.
12 If you say, “Look, we didn't know anything about this,” don't you think the God who judges your motives will see what's happening? He who watches over you knows, and he will pay people back for what they've done.
Kung iyong sinasabi, narito, hindi kami nakakaalam nito: hindi ba niya binubulay na tumitimbang ng mga puso? At siyang nagiingat ng iyong kaluluwa, hindi ba niya nalalaman? At hindi ba niya gagantihin ang bawa't tao ayon sa gawa niya?
13 My son, eating honey is good for you; the honeycomb tastes sweet.
Anak ko, kumain ka ng pulot, sapagka't mabuti; at ng pulot-pukyutan na matamis sa iyong lasa:
14 In the same way, you should know that wisdom is good for you; if you find it, there will be a future for you, and your hope will not be crushed.
Sa gayo'y matututo ka ng karunungan na malalagay sa iyong kaluluwa: kung iyong nasumpungan ito, sa gayo'y magkakaroon ka nga ng kagantihan, at ang iyong pagasa ay hindi mahihiwalay.
15 Don't be like a criminal waiting to ambush the home of good people; don't attack the place where they live.
Huwag kang bumakay, Oh masamang tao, sa tahanan ng matuwid; huwag mong sirain ang kaniyang dakong pahingahan:
16 Those who do right may fall down seven times, and still get up again; but the wicked are brought down by disaster.
Sapagka't ang matuwid ay nabubuwal na makapito, at bumabangon uli: nguni't ang masama ay nabubuwal sa kasakunaan.
17 Don't celebrate when your enemies fall; don't be glad when they trip up,
Huwag kang magalak pagka ang iyong kaaway ay nabubuwal, at huwag matuwa ang iyong puso pagka siya'y nabubuwal:
18 otherwise when the Lord sees it, he'll be unhappy with you and won't punish your enemies as he planned.
Baka makita ng Panginoon, at ipagdamdam ng loob siya, at kaniyang ihiwalay ang poot niya sa kaniya.
19 Don't get all upset over the wicked, or be jealous of those who do wrong,
Huwag kang mabalisa dahil sa mga manggagawa ng masama; ni maging mapanaghiliin ka man sa masama:
20 for evil people have no future—the lamp of the wicked will be snuffed out.
Sapagka't hindi magkakaroon ng kagantihan sa masamang tao; ang ilawan ng masama ay papatayin.
21 My son, honor the Lord and the king, and don't join those who are rebellious,
Anak ko, matakot ka sa Panginoon at sa hari: at huwag kang makisalamuha sa kanila na mapagbago:
22 for disaster will suddenly fall on them. Who knows how the Lord and king will punish them?
Sapagka't ang kanilang kasakunaan ay darating na bigla; at sinong nakakaalam ng kasiraan nila kapuwa?
23 These are more sayings of the wise: Showing favoritism when passing judgment is wrong.
Ang mga ito man ay sabi rin ng pantas. Magkaroon ng pagtangi ng mga pagkatao sa kahatulan, ay hindi mabuti.
24 Those who tell the guilty, “You're innocent,” will be cursed by the people and hated by the nation,
Siyang nagsasabi sa masama, Ikaw ay matuwid; susumpain siya ng mga bayan, kayayamutan siya ng mga bansa:
25 while those who convict the guilty will be appreciated, and will receive a rich blessing.
Nguni't silang nagsisisaway sa kaniya ay magkakaroon ng kaluguran, at ang mabuting pagpapala ay darating sa kanila.
26 An honest answer is a kiss on the lips.
Siya'y humahalik sa mga labi niyaong nagbibigay ng matuwid na sagot.
27 Do the work you need to do outside first, then prepare and sow your fields, and only after that start building your house.
Ihanda mo ang iyong gawa sa labas, at ihanda mo sa iyo sa parang; at pagkatapos ay itayo mo ang iyong bahay.
28 Don't testify against your neighbors without having a good reason, and don't tell lies.
Huwag kang sumaksi laban sa iyong kapuwa ng walang kadahilanan; at huwag kang magdaya ng iyong mga labi.
29 Don't say to yourself, “I'm going to do to him what he did to me! I'll pay him back for what he's done!”
Huwag mong sabihin, gagawin kong gayon sa kaniya na gaya ng ginawa niya sa akin: aking ibibigay sa tao ang ayon sa kaniyang gawa.
30 I walked past the field of a lazy man, past a vineyard of someone with no sense.
Ako'y nagdaan sa tabi ng bukid ng tamad, at sa tabi ng ubasan ng taong salat sa unawa;
31 It was all overgrown with thorns, the ground was covered with weeds, and the stone wall had fallen down.
At, narito, tinubuang lahat ng mga tinik, ang ibabaw niyaon ay natakpan ng mga dawag, at ang bakod na bato ay nabagsak.
32 As I looked I thought about it, and what I saw taught me a lesson:
Ako nga'y tumingin, at aking binulay na mabuti: aking nakita, at tumanggap ako ng turo.
33 You may say, “Please, just a little more sleep, a little longer snooze, a little more folding of the arms to rest”—
Kaunti pang tulog, kaunti pang idlip, kaunti pang paghahalukipkip ng mga kamay upang matulog:
34 and poverty will attack you like a robber, destitution like an armed warrior.
Gayon darating ang iyong karalitaan na parang magnanakaw; at ang iyong kasalatan na parang nasasandatahang tao.
