Proverbs 23
1 When you sit down for a meal with a ruler, look carefully at what is placed before you,
Катта әрбаб билән һәмдәстихан болсаң, Алдиңдики ким екәнлигини убдан ойлан.
2 and cut down if you have a big appetite.
Иштийиң яман болса, Гелиңға пичақ тәңләп турғандәк өзүңни тарт.
3 Don't be greedy for his fancy food, for it's offered with deceptive motives.
Униң назу-немәтлирини тама қилма, Улар адәм алдайдиған тамақлардур.
4 Don't wear yourself out trying to get rich—be wise enough not to bother!
Бай болимән дәп өзүңни упратма; Өзүңниң зеһниңни бу ишқа қаратма.
5 It disappears in the blink of an eye, suddenly growing wings and flying off into the sky like an eagle.
[Байлиқларға] көз тикишиң биләнла, улар йоқ болиду; Пул-мал дәрвәқә өзигә қанат ясап, Худди бүркүттәк асманға учуп кетәр.
6 Don't accept meal invitations from miserly people; don't be greedy for their fancy food,
Ач көзниң ненини йемә, Униң есил назу-немәтлирини тама қилма;
7 for what they're thinking inside is what they really are. They say, “Come on, eat and drink!”—but in their minds they don't really care about you.
Чүнки униң көңли қандақ болғандәк, өзиму шундақ. У ағзида: — Қени, алсила, ичсилә! — десиму, Бирақ көңлидә сени ойлиғини йоқ.
8 You'll vomit up the little pieces you've eaten, and your kind words of appreciation will be wasted.
Йегән бир жутум таамниму қусуветисән, Униңға қилған чирайлиқ сөзлириңму бекарға кәткән болиду.
9 Don't talk to stupid people because they'll ridicule your wise words.
Ахмаққа йол көрситип салма, Чүнки у әқил сөзлириңни көзгә илмас.
10 Don't move ancient boundary markers, and don't encroach on fields belonging to orphans,
Қедимдә бекиткән йәрниң пасил ташлирини йөткимә, Житимларниң етизлириғиму аяқ басма;
11 for their Protector is powerful and he will plead their case against you.
Чүнки уларниң Һәмҗәмәт-Қутқузғучиси интайин күчлүктур; У Өзи улар үчүн үстүңдин дәва қилар.
12 Focus your mind on instruction; listen intently to words of knowledge.
Несиһәткә көңүл қой, Илим-билимләргә қулақ сал.
13 Don't keep from disciplining your children—a beating won't kill them.
Балаңға тәрбийә бериштин еринмә; Әгәр таяқ билән урсаң, у өлүп кәтмәйду;
Сән уни таяқ билән урсаң, Бәлким уни тәһтисарадин қутқузивалисән. (Sheol h7585)
15 My son, if you think wisely then I'll be happy;
И оғлум, дана болсаң, Мениң қәлбим қанчә хуш болар еди!
16 I'll be delighted when you say what's right.
Ағзиңда орунлуқ сөзләр болса, ич-ичимдин шатлинимән.
17 Don't think enviously of sinners, but always remember to honor the Lord,
Гуна садир қилғучиларға рәшк қилма, Һәрдайим Пәрвәрдигардин әймиништә турғин;
18 for there's definitely a future for you, and your hope will not be crushed.
Шундақ қилғиниңда җәзмән көридиған яхши күнүң болиду, Арзу-үмүтүң бекарға кәтмәс.
19 Pay attention, my son, and be wise; make sure your mind concentrates on following the right way.
И оғлум, сөзүмгә қулақ селип дана бол, Қәлбиңни [Худаниң] йолиға башлиғин.
20 Don't join in with people who drink too much wine or who stuff themselves with meat.
Мәйхорларға арилашма, Нәпси яман гөшхорлар билән барди-кәлди қилма;
21 For people who get drunk and overeat lose all they've got, and they spend so much time dozing that all they have left to wear is rags.
Чүнки һарақкәш билән нәпси яман ахирида йоқсуллуқта қалар, Ғәпләт уйқисиға патқанларға җәндә кийимни кийгүзәр.
22 Pay attention to your father, and don't disregard your mother when she's old.
Сени тапқан атаңниң сөзини аңла, Анаң қериғанда униңға һөрмәтсизлик қилма.
23 Invest in truth—and don't sell it! Invest in wisdom, instruction, and understanding.
Һәқиқәтни сетивал, Уни һәргиз сетивәтмә. Даналиқ, тәрбийә вә йорутулушниму ал.
24 Children who do right make their fathers very happy; a wise son brings joy to his father.
Һәққаний балиниң атиси чоң хошаллиқ тапар; Дана оғулни тапқан атиси униңдин хурсән болар.
25 Make your father and mother happy; bring joy to her who gave birth to you.
Ата-анаңни сөйүндүрүп, Сени туққан анаңни хуш қил.
26 My son, give me your undivided attention, and cheerfully follow my example.
И оғлум, қәлбиңни маңа тапшур; Көзлириңму һаятлиқ йоллиримға тикилсун!
27 A prostitute is like being trapped in a pit; an immoral woman is like getting stuck a narrow well,
Чүнки паһишә аял чоңқур оридур, Бузуқ ят аял тар зиндандур;
28 Like a robber, she lies in wait ready to ambush men and make more of them unfaithful to their wives.
Улар қарақчидәк мөкүвелип, Инсанийәт арисидики вапасизларни көпәйтәр.
29 Who's in trouble? Who's in pain? Who's arguing? Who's complaining? Who's injured for no reason? Who's got bloodshot eyes?
Кимдә азап бар? Кимдә дәрд-әләм? Ким җедәл ичидә қалар? Ким налә-пәряд көтирәр? Ким сәвәпсиз ярилинар? Кимниң көзи қизирип кетәр?
30 —those who spend a long time drinking wine, those who are always trying some new cocktail.
Дәл шарап үстидә узун олтарған, Әбҗәш шараптин тетишқа алдириған мәйхорлар!
31 Don't let the look of wine tempt you—how red it is, how it sparkles in the cup, how smooth it feels as it goes down.
Шарапниң әҗайип қизиллиғиға, униң җамдики җулалиғиға, Кишиниң гелидин шундақ силиқ өткәнлигигә мәптун болуп қалма!
32 In the end it bites like a serpent, it stings like a snake.
Ахирида у зәһәрлик иландәк чеқивалиду, Оқ иландәк нәштирини санҗийду.
33 You'll hallucinate, seeing strange things, and your confused mind will make you say all kinds of craziness.
Көз алдиңда ғәлитә мәнзириләр көрүниду, Ағзиңдин қалаймиқан сөзләр чиқиду.
34 You'll stumble around like you're on the rolling ocean, you'll be tossed about like someone lying down at the top of a ship's mast, saying,
Худди деңиз-океанларда ләйләп қалғандәк, Йәлкәнлик кеминиң мома яғичи үстидә ятқандәк болисән.
35 “People punched me, but it didn't hurt me; they beat me, but I didn't feel a thing. I've got to get up because I need another drink.”
Сән чоқум: — Бириси мени урди, лекин мән яриланмидим! Бириси мени таяқ билән урди, бирақ ағриғини сәзмидим!» — дәйсән. Бирақ сән йәнә: «Һошумға кәлсәмла, мән йәнила шарапни издәймән! — дәйсән.
