Proverbs 22

1 A good reputation is a much better choice than plenty of money; respect is better than silver and gold.

ناوبانگی چاک لە دەوڵەمەندی گەورە خوازراوترە، ڕێزیش لە زێڕ و زیو باشترە.

2 The rich and the poor have this in common: the Lord created them all.

دەوڵەمەند و هەژار لەمەدا یەکدەگرنەوە، دروستکەری هەردووکیان یەزدانە.

3 If you're sensible you see danger coming and get out of the way; but stupid people just keep going and pay for it.

ژیر خراپە دەبینێت و خۆی دەشارێتەوە، بەڵام ساویلکە مل پێوەدەنێت و سزا دەدرێ.

4 The reward you receive for being humble and respecting the Lord is wealth, honor, and life.

پاداشتی بێفیزی و لەخواترسی دەوڵەمەندی و ڕێزداری و ژیانە.

5 Thorns and traps lie in the path of crooked people; those who value their lives will stay away from them.

چقڵ و تەڵە لە ڕێگای پیاوی خواردایە، بەڵام ئەوەی خۆی بپارێزێت لێی دوور دەکەوێتەوە.

6 Teach children the right way to live, and when they grow up they'll go on doing so.

منداڵ لەسەر ئەو ڕێگایە ڕابهێنە کە پێویستە بیگرێت، پیریش بێت لێی لا نادات.

7 The rich rule the poor, and borrowers are slaves to their lenders.

دەوڵەمەند بەسەر هەژاردا حوکم دەکات، قەرزاریش کۆیلەی خاوەن قەرزە.

8 Those who sow injustice will reap disaster, and the angry beatings they inflict on others will be stopped.

ئەوەی ناڕەوایی بچێنێت دروێنەی خراپە دەکات، کوتەکی تووڕەییشی دەفەوتێت.

9 If you're generous, you'll be blessed, for you share your food with those in need.

ئەوەی چاوتێر بێت بەرەکەتدار دەبێت، چونکە لە نانی خۆی دەداتە هەژار.

10 Get rid of the scornful, and you'll get rid of conflict too—no more arguments or insults!

گاڵتەجاڕ دەربکە، ناکۆکی دەڕوات، دووبەرەکی و ڕیسواییش نامێنێت.

11 Anyone who loves sincerity and a gracious way of speaking will have the king as their friend.

ئەوەی حەزی لە دڵپاکی بێت و قسەی شیرین بێت، پاشا دەبێتە دۆستی.

12 The Lord watches over true knowledge, but counteracts the words of liars.

چاوی یەزدان چاودێری زانیاری دەکات، بەڵام قسەی ناپاکان سەرەوژێر دەکات.

13 Lazy people make claims like, “There's a lion outside! I might be killed if I go out there!”

تەمبەڵ دەڵێت: «شێرێک لە دەرەوەیە! ئەگەر بچمە گۆڕەپانەکان دەکوژرێم!»

14 The seductive words of an immoral woman are a dangerous trap—if the Lord's angry with you, then you'll fall right in.

دەمی ژنی بەدڕەوشت چاڵێکی قووڵە، ئەوەی بەر تووڕەیی یەزدان بکەوێت دەکەوێتە ناوی.

15 Children are naturally foolish; physical correction helps them to see sense.

گێلی بە دڵی منداڵەوە گرێدراوە، بەڵام گۆچانی تەمبێکردن دووری دەخاتەوە لێی.

16 If you oppress the poor to make yourself rich, or if you're generous to the rich, you'll end up poor yourself.

ئەوەی زۆرداری لە هەژار بکات بۆ ئەوەی بۆ خۆی زیاد بکات و ئەوەی بە دەوڵەمەند ببەخشێت، بێگومان هەردووکیان بەرەو نەبوونییە.

17 Pay attention and listen to the words of the wise, and think carefully about my teachings—

گوێ شل بکە و قسەی دانایان ببیستە، دڵت بدە زانیاری من،

18 for it's good to keep them in mind so you can be ready to share them.

چونکە جوانە ئەگەر لە ناختدا هەڵیبگریت و تێکڕا لەسەر لێوەکانت بچەسپێن.

19 I'm explaining this to you today so you can trust in the Lord—yes, you!

بۆ ئەوەی پشتبەستنت بە یەزدان بێت، ئەمڕۆ تۆ فێر دەکەم، بەڵێ تۆ.

20 Haven't I written down for you thirty sayings of advice and wisdom?

ئایا سی پەندم بۆ نەنووسیوی سەبارەت بە ڕاوێژ و زانیاری،

21 They are to make it clear to you what's right and true, so you can give a truthful explanation to those who sent you.

بۆ ئەوەی دروستی قسەی ڕاستیت فێر بکەم، هەتا وەڵامە ڕاستییەکان بدەیتەوە ئەوانەی کە تۆیان ناردووە؟

22 For you shouldn't steal from the poor just because they're poor; and you shouldn't crush those with limited means in court,

هەژار تاڵان مەکە لەبەر هەژارییەکەی و نەبوون وردوخاش مەکە لە دادگا،

23 for the Lord will plead their case, and he will take back whatever was stolen from them.

چونکە یەزدان بەرگری لە کێشەکەیان دەکات و ئەوانەی تاڵانیان دەکەن گیانیان تاڵان دەکات.

24 Don't make friends with someone who gets upset easily; don't associate with angry people,

مەبە برادەری کەسی تووڕە، هاوڕێیەتی کەسی هەڵچوو مەکە،

25 in case you learn to be like them and make a mess of your life.

نەوەک لە ڕێچکەی ئەوان ڕابێیت، خۆت تووشی تەڵە بکەیت.

26 Don't shake hands and guarantee someone's debt,

لەوانە مەبە کە تەوقە دەکەن، دەستەبەری قەرزی خەڵک مەکە.

27 for if you can't pay, why should your bed be taken away from beneath you?

ئەگەر نەتبوو بیدەیتەوە، بۆچی نوێنەکەی ژێرت ببردرێت.

28 Don't move ancient boundary markers that your forefathers put in place.

سنووری کۆن مەگوازەوە، ئەوەی باوباپیرانت دایانناوە.

29 If you see someone skilled in what they do, they'll work for kings and not for ordinary people.

ئایا ئەو کەسەت بینیوە بە دەستوبردە لە کارەکەی؟ لەبەردەم پاشاکان ڕادەوەستێت، نەک لەبەردەم خەڵکی بێ ناوبانگ.