Proverbs 14
1 Every wise woman builds her house, but the stupid woman tears it down with her own hands.
Һәр бир дана аял өз аилисини ават қилар; Ахмақ аял аилисини өз қоли билән вәйран қилар.
2 Those who live right respect the Lord, but those who live dishonestly despise him.
Дуруслуқ йолида маңидиған киши Пәрвәрдигардин қорқар; Қиңғир йолда маңған киши [Худани] көзгә илмас.
3 What stupid people say punishes their pride, but what wise people say will protect them.
Ахмақниң тәкәббур ағзи өзигә таяқ болар; Ақиланиниң ләвлири өзини қоғдар.
4 Without oxen, the manger is empty, but a good harvest comes through the ox's strength.
Улақ болмиса, еғил пак-пакиз турар; Бирақ өкүзниң күчи болғандила [саңға] ашлиқ толар.
5 A trustworthy witness doesn't lie, but a false witness is deceptive.
Ишәшлик гувачи ялған ейтмас; Сахта гувачи ялған гәпни нәпәстәк тинар.
6 It's pointless for a scoffer to look for wisdom, but knowledge comes easily to someone who understands.
Һакавурлар даналиқ издәп тапалмас; Бирақ йорутулған адәмгә билим елиш асанға чүшәр.
7 Stay away from stupid people—you won't learn anything from them.
Бирәвниң ағзида билим йоқлуғини билип йәткәндә, Униңдин өзүңни нери тарт.
8 Sensible people use their wisdom to decide where they're going, but the foolishness of stupid people is treacherous.
Әқил-парасәтлик кишиниң даналиғи өз йолини ойлиништидур; Ахмақларниң әқилсизлиги болса өзлириниң алдинишидур.
9 Stupid people laugh at sin, but good people want forgiveness.
Ахмақлар болса «итаәтсизлик қурбанлиғи»ни көзгә илмайду, Һәққанийлар арисида болса илтипат тепилар.
10 The individual's mind alone knows its sadnesses, and no one else can share its happiness.
Көңүлдики дәрдни пәқәт өзила көтирәләр; Көңүлдики хушлуққиму башқилар шерик болалмас.
11 The house of wicked people will be destroyed, but the tent of good people will prosper.
Яманниң өйи өрүлүп чүшәр; Һәққаний адәмниң чедири гүллинип кетәр.
12 There's a way that seems to be right, but in the end it's the way of death.
Адәм балисиға тоғридәк көрүнидиған бир йол бар, Лекин ақивити һалакәткә баридиған йоллардур.
13 Even when you're laughing you can be feeling sad—joy can end in grief.
Оюн-күлкә болса қәлбтики ғәм-қайғуни япар, Хошаллиқ өтүп кәткәндә, ғәм-қайғу йәнила қалар.
14 Disloyal people are repaid for what they do, and good people are rewarded.
Тоғра йолдин бурулуп янған адәм һаман өз йолидин тояр; Яхши адәм өз ишидин қанаәтлинәр.
15 Stupid people believe whatever they're told, but sensible people think about what they're doing.
Саддилар һәммә гәпкә ишинип кетәр; Лекин пәм-парасәтлик киши һәр бир қәдәмни авайлап басар.
16 Wise people are careful and avoid evil, but stupid people are confidently reckless.
Дана адәм еһтиятчан болуп аваричиликтин нери кетәр; Ахмақ һакавурлуқ қилип, өзигә ишинип алдиға маңар.
17 Quick-tempered people act foolishly, while people who make evil plans are hated.
Териккәк ахмақлиқ қилар; Нәйрәңваз адәм нәпрәткә учрар.
18 The inheritance of stupid people is stupidity, but sensible people are rewarded with knowledge.
Саддилар ахмақлиққа варислиқ қилар; Пәм-парасәтликләр билимни өз таҗи қилар.
19 Evil people bow down before good people, and the wicked bow down at the doors of those who do right.
Яманлар яхшиларниң алдида егиләр; Қәбиһләр һәққанийниң дәрвазилири алдида [баш урар].
20 The poor are hated even by their neighbors, while the rich have many friends.
Намрат киши һәтта өз йеқиниғиму яман көрүнәр. Байниң дости болса көптур.
21 People who look down on their neighbors are sinners, but those who are kind to the poor are blessed.
Йеқинини пәс көргән гунакардур; Лекин мискинләргә рәһим қилған бәрикәт тапар.
22 Aren't people who plan to do evil wrong? But those who plan to do good have trustworthy love and faithfulness.
Яманлиқ ойлиғанлар йолдин адашқанлардин әмәсму? Бирақ яхшилиқ ойлиғанлар рәһим-шәпқәт, һәқиқәт-садиқлиққа муйәссәр болар.
23 There's profit in hard work, but chatting just leads to poverty.
Һәммә меһнәттин пайда чиқар; Бирақ қуруқ параңлар адәмни муһтаҗлиқта қалдурар.
24 The wise are rewarded with wealth, but stupid people are rewarded with stupidity.
Ақиланиләр үчүн байлиқлар бир таҗдур; Ахмақларниң наданлиғидин пәқәт йәнә шу наданлиқла чиқар.
25 A truthful witness saves lives, but a false witness is treacherous.
Һәққаний гувалиқ бәргүчи кишиләрниң һаятини қутқузар; Ялған-явидақ сөзләйдиған [гувачи] ялған гәпни нәпәстәк тинар.
26 People who honor the Lord are completely safe; he will protect their children.
Пәрвәрдигардин қорқидиғанниң күчлүк йөләнчүки бар, Униң балилириму һимайигә егә болар.
27 Respecting the Lord is like a fountain of life, so you can avoid the snares of death.
Пәрвәрдигардин қорқуш һаятниң булиқидур; У кишини әҗәллик қапқанлардин қутқузар.
28 The glory of a king is the number of his subjects, for a ruler is nothing without them.
Падишаһниң шан-шәриви пухрасиниң көплигидиндур; Пухрасиниң кәмлиги әмирниң һалакитидур.
29 If you're slow to get angry, you're very wise; but if you have a short fuse you glorify stupidity.
Еғир-бесиқ киши интайин ақил кишидур; Чечилғақ ахмақлиқни улуқлар.
30 A peaceful mind makes your body healthy, but jealousy makes your bones rot.
Хатирҗәм көңүл тәнниң сақлиғидур; Һәсрәт чекиш болса сүйәкләрни чиритар.
31 Anyone who oppresses the poor insults their Maker, but anyone who is kind to the needy honors him.
Мискинни бозәк қилғучи — Пәрвәрдигарға һақарәт қилғучидур; Һаҗәтмәнләргә шапаәт қилиш Уни һөрмәтлигәнликтур.
32 Wicked people are brought down by their own evil actions, but those who live right are confident even in death.
Яман өз яманлиғи ичидә жиқитилар; Һәққаний адәм һәтта сәкратта ятқандиму хатирҗәм болар.
33 Wisdom is at home in a mind that understands, but it's not found among stupid people.
Йорутулған кишиниң көңлидә даналиқ ятар; Бирақ ахмақниң көңлидикиси ашкарә болмай қалмас.
34 Doing right makes a nation successful, but sin is a disgrace to any people.
Һәққанийәт һәр қайси әлни жуқури көтирәр; Гуна һәр қандақ милләтни номусқа қалдурар.
35 A servant who acts wisely is appreciated by the king, but he gets angry with a servant who acts disgracefully.
Падишаһниң илтипати әқиллиқ хизмәткарниң бешиға чүшәр; Бирақ униң ғәзиви номуста қалдурғучи уятсиз хизмәткариниң бешиға чүшәр.
