Proverbs 24
1 Seek not to be like evil men, neither desire to be with them:
Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
2 Because their mind studieth robberies, and their lips speak deceits.
tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
3 By wisdom the house shall be built, and by prudence it shall be strengthened.
Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
4 By instruction the storerooms shall be filled with all precious and most beautiful wealth.
Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
5 A wise man is strong: and a knowing man, stout and valiant.
Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
6 Because war is managed by due ordering: and there shall be safety where there are many counsels.
kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
7 Wisdom is too high for a fool, in the gate he shall not open his mouth.
Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
8 He that deviseth to do evils, shall be called a fool.
Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
9 The thought of a fool is sin: and the detracter is the abomination of men.
Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
10 If thou lose hope being weary in the day of distress, thy strength shall be diminished.
Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
11 Deliver them that are led to death: and those that are drawn to death forbear not to deliver.
Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
12 If thou say: I have not strength enough: he that seeth into the heart, he understandeth, and nothing deceiveth the keeper of thy soul, and he shall render to a man according to his works.
Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
13 Fat honey, my son, because it is good, and the honeycomb most sweet to thy throat:
Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
14 So also is the doctrine of wisdom to thy soul: which when thou hast found, thou shalt have hope in the end, and thy hope shall not perish.
Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
15 Lie not in wait, nor seek after wickedness in the house of the just, nor spoil his rest.
Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
16 For a just mall shall fall seven times and shall rise again: but the wicked shall fall down into evil.
Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
17 When thy enemy shall fall, be not glad, and in his ruin let not thy heart rejoice:
Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
18 Lest the Lord see, and it displease him, and he turn away his wrath from him.
o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
19 Contend not with the wicked, nor seek to be like the ungodly:
Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
20 For evil men have no hope of things to come, and the lamp of the wicked shall be put out.
kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
21 My son, fear the Lord and the king: and have nothing to do with detracters.
Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
22 For their destruction shall rise suddenly: and who knoweth the ruin of both?
kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
23 These things also to the wise: It is not good to have respect to persons in judgment.
Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
24 They that say to the wicked man: Thou art just: shall be cursed by the people, and the tribes shall abhor them.
Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
25 They that rebuke him, shall be praised: and a blessing shall come upon them.
Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
26 He shall kiss the lips, who answereth right words.
Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
27 Prepare thy work without, and diligently till thy ground: that afterward thou mayst build thy house.
Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
28 Be not witness without cause against thy neighbour: and deceive not any man with thy lips.
Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
29 Say not: I will do to him as he hath done to me: I will render to every one according to his work.
Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
30 I passed by the field of the slothful man, and by the vineyard of the foolish man:
Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
31 And behold it was all filled with nettles, and thorns had covered the face thereof, and the stone wall was broken down.
Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
32 Which when I had seen, I laid it up in my heart, and by the example I received instruction.
Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
33 Thou wilt sleep a little, said I, thou wilt slumber a little, thou wilt fold thy hands a little to rest:
Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
34 And poverty shall come to thee as a runner, and beggary as an armed man.
ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
