Proverbs 24
1 Do not imitate evil men, nor desire to be among them.
Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
2 For their mind meditates on robberies, and their lips speak deceptions.
tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
3 By wisdom shall a house be built, and by prudence shall it be strengthened.
Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
4 By doctrine, the storerooms shall be filled with every substance that is precious and most beautiful.
Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
5 A wise man is strong, and a well-taught man is robust and valiant.
Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
6 For war is undertaken in an orderly manner, and safety shall be where there are many counsels.
kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
7 Wisdom is beyond the foolish; at the gate he will not open his mouth.
Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
8 Whoever intends to do evil shall be called foolish.
Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
9 The intention of the foolish is sin. And the detractor is an abomination among men.
Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
10 If you despair, being weary in the day of anguish, your strength will be diminished.
Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
11 Rescue those who are led away to death. And do not cease from delivering those who are dragged away to a violent death.
Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
12 If you would say: “I do not have sufficient strength.” He who inspects the heart, the same one understands, and nothing slips past the one who preserves your soul. And he shall repay a man according to his works.
Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
13 My son, eat honey, because it is good, and the honeycomb, because it is so sweet to your throat.
Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
14 So, too, is the doctrine of wisdom to your soul. When you have found it, you will have hope in the end, and your hope shall not perish.
Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
15 Do not lie in wait, and do not seek impiety in the house of the just, nor spoil his rest.
Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
16 For the just one will fall seven times, and he shall rise again. But the impious will fall into evil.
Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
17 When your enemy will fall, do not be glad, and do not let your heart exult in his ruin,
Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
18 lest perhaps the Lord see, and it displease him, and he may take away his wrath from him.
o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
19 Do not contend with the most wicked, and do not be a rival to the impious.
Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
20 For the evil hold no hope in the future, and the lamp of the impious will be extinguished.
kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
21 My son, fear the Lord, as well as the king. And do not mingle with detractors.
Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
22 For their perdition shall rise up suddenly. And who knows what ruin will be for each of them?
kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
23 Likewise, these things are for the wise. It is not good to base judgment on knowledge of character.
Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
24 Those who say to the impious, “You are just,” shall be cursed by the people, and the tribes shall detest them.
Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
25 Those who argue against the impious shall be praised, and a blessing shall come upon them.
Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
26 He shall kiss the lips, who responds with upright words.
Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
27 Prepare your outdoor work, and diligently cultivate your field, so that afterward, you may build your house.
Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
28 Do not be a witness without cause against your neighbor. And do not mislead anyone with your lips.
Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
29 Do not say, “I will do to him as he has done to me.” I will repay each one according to his work.
Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
30 I passed by the field of a lazy man, and by the vineyard of a foolish man,
Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
31 and behold, it was entirely filled with nettles, and thorns had covered its surface, and the stonewall was destroyed.
Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
32 When I had seen this, I laid it up in my heart, and by this example, I received discipline.
Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
33 You will sleep a little,” I said. “You will slumber briefly. You will fold your hands a little, so as to rest.
Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
34 And destitution will overtake you like a runner, and begging will overtake you like an armed man.”
ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
