Proverbs 14
1 A wise woman builds up her household. But a foolish one will pull down with her own hands what has been built up.
Mądra kobieta buduje swój dom, a głupia burzy go własnymi rękami.
2 One who walks on a virtuous journey, and who fears God, is despised by him who advances along a disreputable way.
Kto postępuje w sposób prawy, boi się PANA, a przewrotny na swoich drogach gardzi nim.
3 In the mouth of the foolish, there is a rod of arrogance. But the lips of the wise guard them.
W ustach głupiego jest rózga pychy, a mądrych strzegą ich wargi.
4 Where there are no oxen, the feeding trough is empty. But where there are many crops, there the strength of the ox is manifest.
Gdzie nie ma wołów, żłób jest pusty, lecz dzięki sile wołów mnoży się obfitość zboża.
5 A faithful witness will not lie. But a deceitful witness offers a lie.
Wierny świadek nie kłamie, a fałszywy świadek mówi kłamstwa.
6 A mocker seeks wisdom and does not find it. The doctrine of the prudent is accessible.
Szyderca szuka mądrości, a nie [znajduje], lecz rozumnemu wiedza [przychodzi] łatwo.
7 Go against a foolish man, and he does not acknowledge lips of prudence.
Odsuń się od głupiego, gdyż nie znajdziesz [u niego] warg rozumnych.
8 The wisdom of a discerning man is to understand his way. And the imprudence of the foolish is to be wandering astray.
Mądrość roztropnego [to] poznanie swojej drogi, a głupotą głupich [jest] oszustwo.
9 The foolish will speak mockingly of sin. But grace lingers among the just.
Głupcy szydzą z grzechu, a u prawych [jest] przychylność.
10 The heart that knows the bitterness of its own soul, in its gladness the outsider shall not meddle.
Serce zna własną gorycz, a obcy nie wtrąca się w jego radość.
11 The house of the impious will be wiped away. Yet truly, the tabernacles of the just shall spring forth.
Dom niegodziwych będzie zgładzony, a mieszkanie prawych zakwitnie.
12 There is a way which seems just to a man, but its conclusion leads to death.
Jest droga, która człowiekowi wydaje się słuszna, lecz końcem jej jest droga do śmierci.
13 Laughter shall be mingled with sorrow, and mourning occupies the limits of joy.
Nawet w śmiechu serce boleje, a końcem [takiej] wesołości [jest] smutek.
14 The foolish will be filled up by his own ways. And the good man shall be above him.
Serce odstępcy nasyci się jego drogami, a dobry człowiek – swoimi.
15 The innocent trust every word. The astute one considers his own steps. Nothing good will be for the deceitful son. But the wise servant shall act prosperously and his way will be set in order.
Prosty wierzy każdemu słowu, a roztropny zważa na swoje kroki.
16 The wise fear, and so turn away from evil. The foolish leap ahead with confidence.
Mądry boi się i odwraca się od zła, ale głupi w swym szaleństwie jest pewny siebie.
17 The impatient will work foolishness. And a resourceful man is hated.
[Człowiek] porywczy popełnia głupstwa, a podstępny jest znienawidzony.
18 The childish will possess foolishness, and the discerning will anticipate knowledge.
Prości ludzie dziedziczą głupotę, a roztropni są koronowani wiedzą.
19 The evil will fall down before the good. And the impious will fall down before the gates of the just.
Źli kłaniają się przed dobrymi, a niegodziwi u bram sprawiedliwego.
20 The pauper will be hated, even by his own neighbor. Yet truly, the friends of the wealthy are many.
Ubogi jest znienawidzony nawet przez swego bliźniego, a bogaty ma wielu przyjaciół.
21 Whoever despises his neighbor, sins. But whoever pities the poor shall be blessed. Whoever trusts in the Lord loves mercy.
Kto gardzi swym bliźnim, ten grzeszy, a kto lituje się nad ubogimi, jest błogosławiony.
22 They wander astray who work evil. But mercy and truth prepare good things.
Czyż nie błądzą ci, którzy obmyślają zło? Ale miłosierdzie i prawda są z tymi, którzy obmyślają dobro.
23 In every work, there shall be abundance. But where there are many words, there is often need.
Każda praca [przynosi] pożytek, a [puste] słowa [prowadzą] do nędzy.
24 The crown of the wise is their wealth. The senselessness of the foolish is imprudence.
Koroną mądrych [jest ich] bogactwo, ale głupota głupich [pozostaje] głupotą.
25 A faithful witness frees souls. And the chameleon utters lies.
Prawdomówny świadek ocala dusze, a fałszywy mówi kłamstwa.
26 In the fear of the Lord is the faithfulness of strength, and there shall be hope for his sons.
W bojaźni PANA jest mocne zaufanie, a jego synowie będą mieć ucieczkę.
27 The fear of the Lord is a fountain of life, so as to turn aside from the ruin of death.
Bojaźń PANA jest źródłem życia, by uniknąć sideł śmierci.
28 In a multitude of people, there is dignity for the king. And in a paucity of people, there is disgrace for the prince.
Liczny lud to chwała króla, a brak ludu to zguba władcy.
29 Whoever is patient is governed by much prudence. But whoever is impatient exalts his foolishness.
Nieskory do gniewu jest bardzo roztropny, lecz porywczy wywyższa głupotę.
30 The well-being of the heart is life for the flesh. But envy is decay for the bones.
Zdrowe serce jest życiem ciała, a zazdrość jest zgnilizną kości.
31 Whoever slanders the indigent argues against his Maker. But he who has compassion on the poor honors his Maker.
Kto gnębi ubogiego, uwłacza jego Stwórcy, a czci go ten, kto lituje się nad ubogim.
32 The impious will be expelled in his malice. But the just finds hope even in his own death.
Niegodziwy zostaje wygnany z powodu swojego zła, a sprawiedliwy ma nadzieję [nawet] w [czasie] swojej śmierci.
33 In the heart of the prudent, wisdom finds rest. And so shall he instruct all the uneducated.
Mądrość spoczywa w sercu rozumnego, a [co jest] w sercu głupich, wychodzi na jaw.
34 Justice elevates a nation. But sin makes the peoples miserable.
Sprawiedliwość wywyższa naród, a grzech jest hańbą narodów.
35 An intelligent minister is acceptable to the king. Whoever is useless shall bear his wrath.
Król jest przychylny dla roztropnego sługi, lecz gniewa się [na tego], który [przynosi] hańbę.
