Luke 12
1 In the meantime, a crowd of many thousands had gathered, so that they were trampling one another. Jesus began to speak first to His disciples: “Beware of the leaven of the Pharisees, which is hypocrisy.
Андэ кодья вряма стидэпэ бут мануша, кадя со тасавэнаспэ машкар пэстэ. Исусо ля тэ пхэнэл майанглал Пэстирэ сытярнэнди: — Фэрисавэн фарисеёнэндиря закваскатар, кай тэ на авэн тумэ дуемуендирэ.
2 There is nothing concealed that will not be disclosed, and nothing hidden that will not be made known.
Нинай нисо гарадо, со на отпхэрнавэлапэ, и нисо чёрэхано, со на ужандёла.
3 What you have spoken in the dark will be heard in the daylight, and what you have whispered in the inner rooms will be proclaimed from the housetops.
Со тумэ пхэнэн чёрэханэс рятяса, кода ашундёла десэ; и со тумэ пхэнэнас тыхо андрэ андо чер, авэла тэ цыписавэлпэ упрал пай чера.
4 I tell you, My friends, do not be afraid of those who kill the body and after that can do no more.
Мэ пхэнав тумэнди, Мэрнэ амалэнди: на даран колэндар, ко умарэла тило и будэр нисо на терэла.
5 But I will show you whom you should fear: Fear the One who, after you have been killed, has authority to throw you into hell. Yes, I tell you, fear Him! (Geenna g1067)
Мэ сикавава тумэнди, Кастар трэбуй тэ даран: даран Колэстар, Ко на качи умарэла, но исин Лэстэ баримос тэ шол андо геена. Чячес пхэнав тумэнди, Лэстар даран. (Geenna g1067)
6 Are not five sparrows sold for two pennies? Yet not one of them is forgotten by God.
Най панч цэкнэ чирикля битиндён пала дуй копийки? И ни пала екх лэндар о Дэл на бистардя.
7 And even the very hairs of your head are all numbered. So do not be afraid; you are worth more than many sparrows.
А тумэндэ и бал по шэро всаворэ побиндэ! На даран — тумэ майкуч бутэ цэкнэ чирикляндар.
8 I tell you, everyone who confesses Me before men, the Son of Man will also confess him before the angels of God.
Пхэнав тумэнди: всаворэ, ко прижанэна Ман англай мануша, и Шаво Манушыкано прижанэла колэс англай ангелоря Дэвлэстирэ.
9 But whoever denies Me before men will be denied before the angels of God.
А ко отпхэндёла Мандар англай мануш, колэстар и Вов отпхэндёла англай ангелоря Дэвлэстирэ.
10 And everyone who speaks a word against the Son of Man will be forgiven, but whoever blasphemes against the Holy Spirit will not be forgiven.
Всаворэ, ко пхэнэла вырито лав по Шаво Манушыкано, эртисардёла лэсти, а ко пхэнэла вырито лав пэ Свэнто Духо, колэсти на эртисардёла.
11 When you are brought before synagogues, rulers, and authorities, do not worry about how to defend yourselves or what to say.
Кала тумэн андярэна андэ синагоги, кай пхурэдэра и барэ рая, на гындон пала кода, сар тэ фэрисарэн пэс и со тэ пхэнэн.
12 For at that time the Holy Spirit will teach you what you should say.”
Свэнто Духо сытярэла тумэн, со андэ кодья вряма трэбуй тэ пхэнэн.
13 Someone in the crowd said to Him, “Teacher, tell my brother to divide the inheritance with me.”
Варико андай мануш пхэндя Исусости: — Сытяримари! Пхэн мэрнэ пхралэсти, кай вов тэ дэл котор андар хулаимос, саво ашыляпэ амэнди дадэстар.
14 But Jesus replied, “Man, who appointed Me judge or executor between you?”
Исусо пхэндя: — Мануш, ко тховдя Ман тэ сындосарав тумэн и тэ роздав тумаро хулаимос машкар тумэндэ?
15 And He said to them, “Watch out! Guard yourselves against every form of greed, for one’s life does not consist in the abundance of his possessions.”
Вов пхэндя лэнди: — Дикхэн, кай тэ на стидэн бут барвалимос. Вов тумаро жувимос бахталэса на терэла.
16 Then He told them a parable: “The ground of a certain rich man produced an abundance.
Тай Исусо роспхэндя лэнди дума: — Екхэ барвалэ манушэстэ бариля пэ мал бут ворзо.
17 So he thought to himself, ‘What shall I do, since I have nowhere to store my crops?’
Тай вов гындолас пэсти: «Со манди тэ терав? Най кай мандэ тэ тхав кода, со выбариля».
18 Then he said, ‘This is what I will do: I will tear down my barns and will build bigger ones, and there I will store up all my grain and my goods.
Тунчи Вов пхэндя: «Акэ со мэ терава: пхагава пусына мэрнэ и терава авэр майбарэ, стидава тай тхава о ворзо и всаворо барвалимос мэрно кордэ.
19 Then I will say to myself, “You have plenty of good things laid up for many years. Take it easy. Eat, drink, and be merry!”’
Тунчи мэ пхэнава пэстирэ жувимасти: "Ай, жувимос мэрно! Акана бут барвалимос пашлёл тутэ, пэ бут бэрша хутилэла. Отчиюв, ха, пи и радосав!"»
20 But God said to him, ‘You fool! This very night your life will be required of you. Then who will own what you have accumulated?’
О Дэл пхэндя лэсти: «Бигодяко! Адес андэ кадья рят залэна тутар жувимос тиро. Касти доросэлапэ када, со ту гытосардян?»
21 This is how it will be for anyone who stores up treasure for himself but is not rich toward God.”
Кадя авэла всаворэнца, ко стидэл барвалимос важ пэсти, а на стидэл барвалимос важ о Дэл.
22 Then Jesus said to His disciples, “Therefore I tell you, do not worry about your life, what you will eat, or about your body, what you will wear.
Тунчи Исусо пхэндя пэстирэ сытярнэнди: — Важ кода Мэ пхэнав тумэнди: на пэрэжувэн пала тумаро жувимос, со тумэнди тэ ха, и пала тило, андэр со тумэнди тэ урядён.
23 For life is more than food, and the body more than clothes.
Жувимос майкуч хамастар, и тумаро тило майкуч йидатар.
24 Consider the ravens: They do not sow or reap, they have no storehouse or barn; yet God feeds them. How much more valuable you are than the birds!
Подикхэн пэ вороноря: онэ на шон ворзо и на стидэн, нинай пэстирэ пусына и амбароря, но о Дэл праварэл лэн. Пэ скачи тумэ фэдэр чирикляндар!
25 Who of you by worrying can add a single hour to his life?
Ко ж тумэндар, грыжатар, терэла майлунго пэско жувимос пэ екх чясо?
26 So if you cannot do such a small thing, why do you worry about the rest?
Сар тумэ на стерна када найбаро рындо, состар грыжонпэ пала вся авэр?
27 Consider how the lilies grow: They do not labor or spin. Yet I tell you, not even Solomon in all his glory was adorned like one of these.
Подикхэн, сар барён лулудя. Онэ на терэн бути и на сувэн пэсти йида, нэ пхэнав тумэнди, со Соломоно андай всаворо пэско барвалимос и баримос на урявдяпэ кадя, сар екх лэндар.
28 If that is how God clothes the grass of the field, which is here today and tomorrow is thrown into the furnace, how much more will He clothe you, O you of little faith!
Сар о Дэл кадя урявэл чяр пэ мал, сави адес исин, а тэся шона ла андо бов, чи на урявэла Вов и тумэн, ко цыра патял?
29 And do not be concerned about what you will eat or drink. Do not worry about it.
На родэн, со тумэнди тэ ха тай со тэ пэ, и на грыжавэн пала када.
30 For the Gentiles of the world strive after all these things, and your Father knows that you need them.
Всаворэ народоря кала люматирэ качи гындосарэн пала када. Ай тумаро Дад жанэл, со тумэнди трэбуй вся када.
31 But seek His kingdom, and these things will be added unto you.
Родэн фэдэр Лэско Тхагаримос, а када вся додэна тумэнди.
32 Do not be afraid, little flock, for your Father is pleased to give you the kingdom.
На даран, найбаро стадо! Дад тумаро камэл тэ дэл тумэнди Тхагаримос.
33 Sell your possessions and give to the poor. Provide yourselves with purses that will not wear out, an inexhaustible treasure in heaven, where no thief approaches and no moth destroys.
Битинэн тумаро хабэ и дэн чёрорэнди. Терэн пэсти кацавэ тышылы, савэ на спхиравэнпэ, барвалимос по болыбэн, саво на цэкнёл, каринг ни чёр на дожала, ни моль на схала.
34 For where your treasure is, there your heart will be also.
Кай тумаро барвалимос, котэ авэла и води тумаро.
35 Be dressed for service and keep your lamps burning.
Авэнтэ гытомэ: йида пэр тумэндэ мэк авэла пэрэпхангли кущикаса, и мэк пхабон тумарэ каганцоря.
36 Then you will be like servants waiting for their master to return from the wedding banquet, so that when he comes and knocks, they can open the door for him at once.
Авэнтэ сар бутярнэ, савэ ажутярэн пэстирэс хулас пав ябьяв. Кала хулай авэла и марэла андэ удар, онэ андэ кодья вряма отпхэрнавэна лэсти.
37 Blessed are those servants whom the master finds on watch when he returns. Truly I tell you, he will dress himself to serve and will have them recline at the table, and he himself will come and wait on them.
Бахталэ кола бутярнэ, савэн о хулай, сар рисавэла, аракхэла лэн, кай на совэн. Чячимаса пхэнав тумэнди, вов тунчи ежэно пэрэпхандёла кущикаса, бэшлярэла лэн палай мэсали и авэла тэ подэл важ лэнди.
38 Even if he comes in the second or third watch of the night and finds them alert, those servants will be blessed.
Бахталэ кола бутярнэ, савэн хулай аракхэла, кай онэ ажутярэн лэс андэ епаш рят, и тэсара.
39 But understand this: If the homeowner had known at what hour the thief was coming, he would not have let his house be broken into.
Жанэнтэ, сар тэ жанэл о хулай лэ черэско, андэ сави вряма авэла чёр, вов на домэкэлас бы, кай вов тэ загулел андо чер.
40 You also must be ready, because the Son of Man will come at an hour you do not expect.”
И тумэ авэнтэ гытомэ, колэстар со Шаво Манушыкано авэла андэ кодья вряма, андэ сави тумэ на ажутярэн.
41 “Lord,” said Peter, “are You addressing this parable to us, or to everyone else as well?”
Пэтро пхэндя: — Рай, Ту пхэнэс кадья дума качи амэнди чи всаворэнди?
42 And the Lord answered, “Who then is the faithful and wise manager, whom the master puts in charge of his servants to give them their portion at the proper time?
Рай пхэндя: — Саво исин патимаско и годяко пхурэдэр бутярно андо чер, савэс о хулай тховдя пашай пэстирэ бутярнэ, кай тэ роздэл хамос лэнди пай вряма?
43 Blessed is that servant whose master finds him doing so when he returns.
Бахтало кодва бутярно, савэс о хулай, кала рисавэла, удикхэла, со вов кадя терэл.
44 Truly I tell you, he will put him in charge of all his possessions.
Пхэнав тумэнди чячимаса, калэс бутярнэс хулай тховэла пэ всаворо пэско хабэ.
45 But suppose that servant says in his heart, ‘My master will be a long time in coming,’ and he begins to beat the menservants and maidservants, and to eat and drink and get drunk.
А сар кодва бутярно пхэнэла андэ води: «Мэрно хулай авэла на сыго», — и авэла тэ марэ бутярнэн и бутярнян, тэ ха и тэ пэ, кай тэ матёл,
46 The master of that servant will come on a day he does not expect and at an hour he does not anticipate. Then he will cut him to pieces and assign him a place with the unbelievers.
тунчи авэла лэско хулай андо дес, кала вов на ажутярэл, и андэ кодья вряма, кала вов на жанэл. Вов росшынэла по епаш лэс и дэла лэсти екх шана найпатимастирэ манушэнца.
47 That servant who knows his master’s will but does not get ready or follow his instructions will be beaten with many blows.
Кодва бутярно, саво жанэлас, со камэл хулай, и на терэлас, сар камля хулай, нэ на сас гытомэ и на терэлас, авэла фартэ мардо.
48 But the one who unknowingly does things worthy of punishment will be beaten with few blows. From everyone who has been given much, much will be required; and from him who has been entrusted with much, even more will be demanded.
А кодва, саво на жанэлас, и терэлас кода, пала со трэбуй тэ марэн, мардо авэла цыра. Касти сас бут дино, колэстар и бут замангэна, и касти бут дэласпэ, майбут пушэлапэ.
49 I have come to ignite a fire on the earth, and how I wish it were already kindled!
Мэ авилем тэ анав яг пэ пхув, и сар Мэ камав, соб вой икхатар тэ роспхаболпэ!
50 But I have a baptism to undergo, and how distressed I am until it is accomplished!
Манди трэбуй тэ прожав болдимос, и сар Мэ грыжосавав, кала када терэлапэ!
51 Do you think that I have come to bring peace to the earth? No, I tell you, but division.
Тумэ гындосарэн, Мэ авилем, кай тэ анав пэ пхув миро? Най, пхэнав тумэнди, мэ авилем тэ анав вражымос.
52 From now on, five in one household will be divided, three against two and two against three.
Йири андай панч мануш розжалапэ: трин англай дуй, и дуй англай трин.
53 They will be divided, father against son and son against father, mother against daughter and daughter against mother, mother-in-law against daughter-in-law and daughter-in-law against mother-in-law.”
Дад розжалапэ лэ шавэса, ай шаво лэ дадэса; дэй розжалапэ ла щяса, ай и щей пэстиря даса; свэкруха розжалапэ ла боряса, ай и бори ла свэкрухаса.
54 Then Jesus said to the crowds, “As soon as you see a cloud rising in the west, you say, ‘A shower is coming,’ and that is what happens.
Исусо пхэндя лэ манушэнди: — Сар тумэ дикхэн по западо тучя, андэ кодья вряма пхэнэн, со авэла брышынд, и кадя терэлпэ.
55 And when the south wind blows, you say, ‘It will be hot,’ and it is.
Кала пхурдэл тати балвал пав юго, тумэ пхэнэн: «Авэла фартэ тато», — и кади терэлпэ.
56 You hypocrites! You know how to interpret the appearance of the earth and sky. Why don’t you know how to interpret the present time?
Дуемуендирэ! Тумэ жанэн, сар тэ полэн шпэры по болыбэн и пэ пхув, а состар на полэн, сави икхатар авиля вряма?
57 And why don’t you judge for yourselves what is right?
Важ со тумэ ежэнэ на сындосарэн, андэр со о чячимос?
58 Make every effort to reconcile with your adversary while you are on your way to the magistrate. Otherwise, he may drag you off to the judge, and the judge may hand you over to the officer, and the officer may throw you into prison.
Сар жас тирэса вражымареса кав пхурэдэр, допхэнпэ лэса пав дром. Сар када на терэса, вов тут андярэла кав сындомари, ай о сындомари отдэла тут халавдэнди, а халавдэ бэшлярэна тут андо баруно.
59 I tell you, you will not get out until you have paid the very last penny.”
Пхэнав тути, со на выжаса котар, аж сар на выпотинэса всаворэ ловэ.
