Proverbs 24
1 Be not thou envious against evil men, nor desire to be with them.
Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
2 For their heart meditates oppression, and their lips talk of mischief.
tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
3 Through wisdom a house is built, and by understanding it is established,
Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
4 and by knowledge the chambers are filled with all precious and pleasant riches.
Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
5 A wise man is strong, yea, a man of knowledge increases might.
Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
6 For by wise guidance thou shall make thy war, and in the multitude of counselors there is safety.
kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
7 Wisdom is too high for a fool. He opens not his mouth in the gate.
Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
8 He who devises to do evil, men shall call him a mischief-maker.
Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
9 The thought of folly is sin. And the scoffer is an abomination to men.
Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
10 If thou faint in the day of adversity, thy strength is small.
Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
11 Deliver those who are carried away to death, and hold thou back those who are ready to be slain.
Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
12 If thou say, Behold, we did not know this, Does not he who weighs the hearts consider it? And he who keeps thy soul, does he not know it? And shall not he render to every man according to his work?
Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
13 My son, eat thou honey, for it is good, and the droppings of the honeycomb, which are sweet to thy taste,
Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
14 so the knowledge of wisdom is to thy soul. If thou have found it, then there shall be a reward, and thy hope shall not be cut off.
Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
15 Lay not in wait, O wicked man, against the habitation of the righteous. Do not destroy his resting place.
Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
16 For a righteous man falls seven times, and rises up again, but the wicked are overthrown by calamity.
Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
17 Rejoice not when thine enemy falls, and let not thy heart be glad when he is overthrown,
Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
18 lest Jehovah see it, and it displease him, and he turn away his wrath from him.
o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
19 Fret not thyself because of evildoers, nor be thou envious at the wicked.
Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
20 For there shall be no reward to the evil man. The lamp of the wicked shall be put out.
kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
21 My son, fear thou Jehovah and the king, and do not associate with those who are given to change.
Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
22 For their calamity shall rise suddenly, and the destruction from them both, who knows it?
kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
23 These also are from the wise: To have respect of persons in judgment is not good.
Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
24 He who says to a wicked man, Thou are righteous, peoples shall curse him, nations shall abhor him.
Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
25 But to those who rebuke him shall be delight, and a good blessing shall come upon them.
Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
26 He who gives a right answer kisses the lips.
Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
27 Prepare thy work outside, and make it ready for thee in the field, and afterwards build thy house.
Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
28 Be not a witness against thy neighbor without cause, and deceive not with thy lips.
Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
29 Say not, I will do so to him as he has done to me; I will render to the man according to his work.
Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
30 I went by the field of the sluggard, and by the vineyard of the man void of understanding.
Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
31 And, lo, it was all grown over with thorns. The face of it was covered with nettles, and the stone wall of it was broken down.
Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
32 Then I beheld, and considered well. I saw, and received instruction:
Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
33 Yet a little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to sleep,
Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
34 so thy poverty shall come as a robber, and thy want as an armed man.
ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
