Masengo 7
1 Nipele, Jwambopesi Jwankulu ŵambusisye che Stefano, “Ana yelei ni iyoyo?”
大祭司问到：“这些指控是真的吗？”
2 Che Stefano nombe ŵaajanjile, “Achalongo achinjangu ni achatati, mumbilikanile! Akunnungu Ŵakulu ŵaakopochele atati ŵetu che Iblahimu paŵaliji ku Mesopotamia akanaŵe kwaula kukutama ku Halani.
司提芬说：“各位父老兄弟，听我说！我们的祖先亚伯拉罕当年还没有搬到哈兰时，曾住在美索不达米亚，荣耀的上帝就是在那个时候向他显现，
3 Akunnungu ŵansalile che Iblahimu, ‘Ntyoche mchilambo chenu, mwaleche ŵandu ŵa lukosyo lwenu, njaule kuchilambo chatinganlanjile cho.’
对他说：‘你要离开你的国家和民众，到我指示你的地方去。’
4 Nipele, che Iblahimu ŵasamile chilambo cha Ŵakalidayo, ŵajawile kukutama ku Halani. Paŵawile atatigwe, Akunnungu ŵansamisye sooni ku Halani ni kwika kukutama ku chilambo chino munkutamanga ŵanyamwe sambano jino.
于是他离开迦勒底人的国家，搬到哈兰。他父亲去世后，上帝又叫他从那里迁到你们现在所住的地方。
5 Akunnungu nganiŵapa che Iblahimu namose chipande cha chilambo chi kuti chiŵe chao, nambo ŵannanjile kwapa chilambo chi chiŵe chakwe nsyene ni cha uŵelesi wakwe, namuno katema ko ŵaliji akanaŵe kola mwanache.
但上帝并没有在这里赐他产业，他甚至没有立足之地。但上帝承诺将赐予他和子孙田产，尽管那时他尚无子嗣。
6 Akunnungu ŵansalile yeleyi, ‘Uŵelesi wenu chiutame mu chilambo cha chilendo, ni kweleko chachatenda achikapolo ni kwasausya yaka mia nne.
上帝还告诉他，他的后代将在异教徒国家居住，他们将会在那里被奴役、被虐待长达四百年。
7 Nambo Akunnungu akuti, uneji chinjalamula ŵandu ŵa chilambo uchachatenda achikapolo. Nipele chinjakoposya mchilambo cho ni kwaikanawo apano kuti ambopele.’
上帝说：‘我会惩罚那个奴役他们的国家，最终，他们会离开那里，来到这敬拜我。’
8 Ni Akunnungu ŵatesile malangano ni che Iblahimu ga kuumbala gaŵe chimanyisyo cha kugakunda malangano gao. Nipele che Iblahimu ŵambumbesye che Isaka mwanagwe pa lyuŵa lya ncheche ni ncheche pakumala kupagwa. Ni che Isaka nombe ŵambumbesye che Yakobo mwanagwe, ni che Yakobo nombe ŵaatesile iyoyo peyo achambuje ŵetu likumi ni ŵaŵili ŵala.
上帝还赐予他割礼之约。于是亚伯拉罕的儿子以撒在出生后第八天就行了割礼。随后，以撒诞下雅各，雅各是十二位族长的父亲。
9 “Aŵala achambuje ŵetu ŵankolele wiu che Yusufu, ni ŵansyumisye aŵe kapolo ku chilambo cha Misili. Nambo Akunnungu ŵaliji pamo nawo,
先人们因为妒忌约瑟，就把他卖到埃及为奴，但上帝与他同在，
10 ni kunkulupusya mmasausyo gakwe gose. Akunnungu ŵampele che Yusufu upile ni lunda paujo pa Falao, mwenye jwa ku Misili, ni mwenye Falao ŵammisile che Yusufu kuŵa jwankulu jwa chilambo ni jwa wose ŵaali mu nyuumba jao ja chimwenye.
救他于所有苦难之中，赋予他智慧，让他获得埃及王法老的偏爱。法老立他为主管，管理埃及和法老皇族的事务。
11 Nipele kwatyochele sala jajikulungwa pa chilambo cha ku Misili ni ku Kanaani, ni ŵandu ŵalasile kwannope ligongo lya sala. Achambuje ŵetu nganakombola kuchipata chakulya chachilichose.
后来埃及和迦南全境遭遇了一场大饥荒，先人没有办法获得食物。
12 Nipele, che Yakobo paŵapilikene kuti kwana yakulya ku Misili ko, ŵaalajisye achiŵanagwe, yaani achatati ŵetu, ajaulangane kaandanda ku Misili ko.
雅各听说埃及有粮食，于是派我们的祖先去，这也是他们的第一次造访。
13 Ni pa ulendo wao waŵili, che Yusufu ŵalikolasile kwa achapwakwe, ni mwenye jwa ku Misili ŵalumanyilile lukosyo lu che Yusufu.
在第二次造访期间，约瑟向兄弟们表明了自己的身世，法老才了解了约瑟的家世。
14 Ni che Yusufu ŵaalajisye ŵandu kukwaŵilanga che Yakobo atatigwe ni achalongo achinjakwe wose, ŵandu sabini na mbili aichanje ku Misili.
约瑟派人把自己的父亲雅各和所有亲戚接了过来，总计七十五人。
15 Che Yakobo ŵajawile ku Misili, kweleko ni kuŵawilile pamo ni achambuje ŵetu.
雅各来到埃及，然后和其他祖先一样，都在埃及去世。
16 Ni malilo gao gajigalikwe mpaka ku Shekemu, ni kusikwa mwilembe liŵasumile che Iblahimu kutyochela ku lukosyo lwa Hamoli kwa mbiya simpepe.”
他们的遗体被运回示剑，埋葬在亚伯拉罕用银子从哈抹之子那里买来的墓地中。
17 “Nambo pikaiche katema ka chilanga chiŵalumbile Akunnungu ku che Iblahimu, ŵandu ŵala ŵatupile ni konjecheka kwa nnope ku Misili kula.
此刻已接近上帝对亚伯拉罕承诺的兑现时间，以色列人在埃及的人口越来越多。
18 Nipele ŵajimwiche mwenye jwine ku Misili jwanganammanyilila che Yusufu.
这时又一位新郡王开始统治埃及，他并不认识约瑟。
19 Mwenye jo ŵaatesile yangalumbana ni kwaonela achambuje ŵetu kwa kwakanganichisya akaajase achiŵana ŵao achanandi kuti nganasaka akole umi.
他阴谋利用我们的同胞，虐待我们的祖先，逼他们拋弃自己的孩子，任由孩子死去。
20 Katema ko che Musa ŵapagwile, nombejo ŵaliji jwambone paujo pa Akunnungu. Ŵalelitwe pa musi pa atatigwe kwa miesi jitatu,
就在那时候，摩西降生了。他生来俊美，在父亲家中被照顾了三个月。
21 ni paŵalepele kungosa mwakupunda mu nyuumba ŵankopwesye paasa, mwali jwa mwenye jwa ku Misili ŵanjigele ni kunlela mpela mwanagwe nsyene.
他被拋弃后，法老女儿把他捡了回去，当作儿子抚养。
22 Che Musa ŵajigenywe indu ya lunda lwa Ŵamisili nombejo ŵaliji jwakulimbangana kwa maloŵe ni masengo.
摩西接受了埃及人所有知识领域的教育，是一位强有力的演讲者和领袖。
23 “Paŵaliji ni yaka alobaini, ntima wakwe wasachile kwajimajimila achinjakwe Ŵaisilaeli kukulola indu iŵapanganyichiswaga.
但到了四十岁那年，他决定去造访自己的同胞以色列人。
24 Kweleko ŵambweni Mmisili jumo achimpanganyichisyaga yangalumbana jumo jwa achalongo achinjakwe, ŵapokasisye, ni che Musa kwakwauchisya ŵambuleje Mmisili jula.
他看到一位同胞受到虐待，就跑过去为同胞伸张正义，打死了那个欺负人的埃及人。
25 Ŵaganisisye kuti achalongo achinjakwe Ŵaisilaeli akaimanyilile kuti Akunnungu akuntuma jwelejo kwakulupusya, nambo nganaimanyilila.
摩西以为，他的以色列同胞们知道上帝将通过他拯救他们，但此时他们对此一无所知。
26 Malaŵi jakwe, ŵaweni Ŵaisilaeli ŵaŵili ali nkuputana achinsyene pe, ni ŵalinjile kwajilanya achitiji; ‘Ŵanyamwe ndi ŵa lukosyo lumo, ligongo chi nkusaka kuulasyana achinsyene pe?’
第二天他来到这里时，看到两个以色列人在打架，便试图调和两人的争斗：‘嘿，你们是兄弟，为什么要攻击彼此呢？’
27 Nambo jwejula juŵamputaga njakwe jula ŵantutile pambali che Musa ni kunsalila, ‘Ana ŵaani ŵambisile mmwejo kuŵa chilongola ni jwakulamula pa uweji?
但那挑起事端的男人把他推开，质问到：‘谁让你管我们的？怎么你成了我们的法官了？
28 Ana nkusaka kumulaga mpela imwatite pakummulaga Mmisili jula liiso?’
难道你想像昨天杀那个埃及人一样，杀了我吗？’
29 Che Musa paŵagapilikene maloŵe go ŵatisile, ŵatemi ku chilambo cha ku Midiani nti jwannendo, ni kweleko ŵaŵelechele ŵanache ŵaŵili ŵachilume.
听到这番话，摩西离开了此地，以流亡者的身份来到米甸地，在那里有两个儿子。
30 “Payaichile yaka alobaini, katumetume jwa kwinani jwa Ambuje jwankopochele che Musa pa chisukutu chichakolelaga mooto kwipululu kula pachiŵandi ni Litumbi lya Sinai.
四十年后在西奈山的荒野中，一位天使在燃烧的荆棘丛中向摩西显现。
31 Che Musa ŵachisimonjile nnope chichaoneche cho, ŵasejelele pachiŵandi kukulolechesya uchenene, nambo ŵapilikene liloŵe lya Ambuje lilinkuti,
摩西见此非常惊讶，跑上前去想要仔细端详，这时就有主的声音说：
32 ‘Uneji ndili Akunnungu ŵa achambuje ŵenu, Akunnungu ŵa che Iblahimu ni ŵa che Isaka ni ŵa che Yakobo!’ Che Musa ŵatetemele kwa lipamba ni nganapunda kulolechesya sooni.
‘我是你祖先的上帝，就是亚伯拉罕、以撒、雅各的上帝。’摩西吓得战战兢兢，不敢抬头。
33 Ambuje ŵansalile, ‘Mmuule italawanda yenu pakuŵa pelepo panjimi pali papaswela.
主对他说：‘脱掉你的鞋，因为你站在圣地。
34 Naiweni yangalumbana yakwapanganyichisya ŵandu ŵangu ŵakutama ku Misili. Mbilikene kulilasika kwao none ndulwiche kukwakulupusya, ni sambano chinantume ku Misili.’
我亲眼看到我的子民在埃及所受的痛苦，听到他们的悲鸣，现在我要到人间拯救他们。现在过来，我要派你到埃及去。’
35 “Che Musa aju ni jwejula juŵankanile Ŵaisilaeli paŵansalile, ‘Ana ŵaani ŵambisile mmwejo kuŵa chilongola ni jwakulamula pa uweji?’ Kwa litala lya julajula katumetume jwa kwinani juŵankopochele che Musa mu chisukutu chichakolelaga mooto, Akunnungu ŵantumile che Musa wo aŵe chilongola ni nkulupusyo.
就是这位摩西，当他们说：‘谁让你成为审判我们的领袖？’并因此而排斥他，上帝派天使在荆棘中向他显现，指定他成为领袖和救赎者。
36 Jwelejo ni juŵaalongwesye ŵandu akopoche ku Misili kwa kupanganya imanyisyo ni yakusimonjeka mu chilambo cha ku Misili ni mu bahali ja Shamu ni mwipululu, kwa yaka alobaini.
摩西在埃及和红海显现神迹后，便带领以色列人离开埃及，在随后的四十年中，又在荒野中继续显现神迹。
37 Che Musa ni juŵaasalile Ŵaisilaeli, ‘Akunnungu chanjimuchisye jwakulondola mpela uneji kutyochela mwa achalongo achinjenu mwachinsyene.’
就是这位摩西，对以色列人承诺‘上帝要从你们中间选择一名像我这样的先知。’
38 Ŵaisilaeli paŵasongangene mwipululu mula, che Musa ŵaliji kweleko pamo ni achambuje ŵetu ni katumetume jwa kwinani juŵaŵechete najo mu Litumbi lya Sinai. Jweleju ni juŵagapochele maloŵe gagakwikanawo umi kutupa uweji.
当摩西和上帝召集的民众来到荒野中后，天使在西奈山上与他对话。就是在那里，他和祖先们一起亲自接受了上帝传递给我们的鲜活之语。
39 “Nambo achambuje ŵetu nganasakanga kumpilikanila che Musa, ŵantutile pambali ni ŵasachile mmitima jao kuujila ku Misili.
就是这位摩西，我们的祖先不先信他，而是拒绝他，打算返回埃及。
40 Ŵansalile che Haluni, ‘Ntupanganyichisye achiminungu jati tujipopelele ni jitulongosye mwitala, pakuŵa che Musa juŵatulongwesye kopoka ku Misili ngatukuchimanyilila chichasimene!’
于是他们对亚伦说：‘为我们制作上帝的神像，因为我们不知道把我们从埃及领出来的摩西，到底发生了什么。’
41 Katema ko ŵapanganyisye chinyago cha ng'ombe ja mwana, ni ŵatasile mbopesi kwa chinyago ni kuchijangalila chindu chichaliji masengo ga makono gao achinsyene.
然后他们制作了一个牛犊样子的神像，向其献祭，还因为自己做出来的东西而大肆庆祝！
42 Nambo Akunnungu ŵatyosile pa ŵanyawo, ŵaalesile asipopele ndondwa sya kwiunde, mpela yaitite pakulembekwa mchitabu cha ŵakulondola ŵa Akunnungu, ‘Ŵanyamwe ŵandu ŵa chilambo cha ku Isilaeli! Ana ŵanyamwe mwambelechele inyama yesinje ni sadaka kwa yaka alobaini mwipululu mula?
于是上帝放弃了他们，任凭他们膜拜星辰，正如先知所写：‘以色列人啊，你们在荒野四十年中，可曾将祭牲和祭物献给我？
43 Ŵanyamwe mwalijigele lisakasa lya nnungu jwenu Moleki, ni chinyago cha ndondwa ja nnungu jwenu Lefani. Inyago imwaipanganyisye ni iyoyo imwaipopele. Kwa ligongo lyo chinansamichisye ku ukapolo kwakutalika kupita ku Babeli!’
没有，你们抬着摩洛的帐篷，还有理番之神的星星图像，你们把它们做出来然后膜拜它们。所以我要把你们放逐到巴比伦的另一边。’
44 Achambuje ŵenu ŵakwete lisakasa lya umboni lyalikulosya kuti Akunnungu ali mwele mwipululu. Lisakasa lila lyakolochekwe mpela Akunnungu iŵatite pakwasalila che Musa akolosye, chisau ni achila chiŵachiweni.
我们的祖先在沙漠中有见证的帐幕。上帝谈话向摩西指示，如何按照上帝的计划行事。
45 Nipele achambuje ŵetu ŵapochelangene achinsyene pe mpaka katema ka che Yoshua, paŵachipatile chilambo chi kutyochela kwa ŵandu ŵaŵaŵinjikwe ni Akunnungu paujo pao. Lyatemi pelepo mpaka katema ka che Daudi.
后来，我们的祖先与约书亚一起占领了这片土地，把帐幕也带到这里。在他们之前，上帝已将这片土地中的异教徒赶走。他们在这里一直居住到大卫的时代。
46 Che Daudi ŵanonyelwe ni Akunnungu nombe che Daudi ŵaŵendile Akunnungu ŵaataŵile nyuumba ŵele ŵaali Akunnungu ŵa che Yakobo.
大卫蒙受上帝的恩宠，请求为雅各的上帝找个居所。
47 Nambo che Selemani ni juŵantaŵile Akunnungu nyuumba.”
但为他修建圣殿的却是所罗门。
48 “Natamuno yeleyo, Akumanani ngakutama mmajumba gagataŵikwe ni ŵandu, mpela yakuti jwakulondola jwa Akunnungu,
但事实上，至高之神并没有住在我们为其建造的圣殿中，正如先知说：
49 Ambuje akuti, ‘Kwinani kuli chitengu changu cha umwenye ni chilambo chili pakuŵichila makongolo gangu. Nyuumba jati uli jichimundaŵile une, ni liuto chi pachimbumulile?
‘主说：天是我的宝座，地是我的脚凳，你们又能为我建造怎样的居所呢？你为我造出的床，怎能让我安寝？
50 Ana ngaŵa uneji jumbanganyisye yelei yose?’”
这一切不都是出自我手吗？’
51 Che Stefano ŵapundile kuŵecheta, “Ŵakukanila achakulungwa ŵanyamwe! Mitima ni mawiwi genu gali mpela ga ŵandu ŵangakwamanyilila Akunnungu. Ŵanyamwe nli mpela achambuje ŵenu, moŵa gose nkukanilana ni Mbumu jwa Akunnungu.
你们这些心肠冰冷的傲慢之人呐！你们从不聆听！你们总是抗拒圣灵！你们的行为就和你们的祖先一模一样！
52 Ana jwapi mwa ŵakulondola jwangananlagasya achambuje ŵenu? Ŵaauleje ŵelewo ŵaŵalajiswe kalakala ni Akunnungu asale kwika kwa ajula jwakupanganya yaili yambone. Ni sambano ŵanyamwe mungalawiche ni kumbulaga.
哪位先知没有遭受你们祖先的迫害？先知预先告知那真正善良正义之人即将到来，于是就被杀害。现在，那善良正义之人又被你们背叛和谋杀。
53 Ŵanyamwe mwagapochele Malajisyo ga Akunnungu gagaiche kukwenu ni achikatumetume ŵa kwinani, nambo nganingakamulichisya.”
你们接受了由天使传达的律法，却不遵守。”
54 Achakulu ŵa Nkungulu paŵagapilikene maloŵe go, yachimile nnope ni kuchilimya meeno.
公议会的成员听闻此言，恼怒异常，咬牙切齿地向司提芬咆哮。
55 Nambo che Stefano ali aguumbele Mbumu jwa Akunnungu, ŵalolite kwinani, ŵauweni ukulu wa Akunnungu ni Che Yesu ali ajimi kundyo kwa Akunnungu.
但司提芬身体中充满圣灵，他目不转睛地望着天，看见上帝的荣耀，看见耶稣站在上帝的右边。
56 Ni ŵatite, “Nnole! Ngukuwona kwinani kwakuugule ni Mwana jwa Mundu ajimi kundyo kwa Akunnungu.”
他说：“看呐！我看见天已开启，人子站在上帝的右边。”
57 Pelepo ŵandu wose ŵaŵaliji pa Nkungulu ula ŵagumisile kwa liloŵe lyekulungwa ni kusiŵila mawiwi ni makono gao. Nipele ŵanguluchile ŵanawose kwana kamo,
但众人却捂住了耳朵，大声喊叫着向他冲过去，
58 Ni ŵankopwesye mmusi ni kumponya maganga. Ŵaumboni ŵala ŵaŵisile yakuwala yao kwa jwanchanda jumo liina lyakwe che Sauli kuti aigose.
把他推出城外，用石头打他。那些谴责他的人把自己的衣服放在一个名叫扫罗的青年人脚前。
59 Paŵapundile kwaponya maganga, che Stefano ŵapopele achitiji, “Alakwe Ambuje Che Yesu, mpochele mbumu jangu!”
司提芬在被他们用石头攻击时祈祷：“主耶稣啊，求你接收我的灵魂！”
60 Ŵatindiŵele ni ŵanyanyisye achitiji, “Ambuje nkaaŵalanjila sambi si.” Paŵaŵechete yeleyo ŵajasiche. Ni che Sauli ŵakundile kuti che Stefano akuŵajilwa kuulajikwa.
然后跪下来大喊：“主啊，不要因这罪而惩罚他们！”说罢，他就死去了。
