Panultihon 8

1 Wala ba magsinggit ang kaalam, Ug ang pagsabut magapagula sa iyang tingog?

It is as if wisdom, with great understanding [of many things], is calling [PRS] out [to people].

2 Sa kinatumyan sa hatag-as nga mga dapit haduol sa dalan, Diin ang mga alagianan nanagkatagbo siya nagatindog;

Wisdom stands on hilltops and at crossroads.

3 Tupad sa mga ganghaan, dapit sa pagsulod mo ngadto sa ciudad, Diha sa dapit sa pagsulod mo sa mga pultahan, siya magasinggit sa makusog:

[Wisdom also stands] at the city gates and shouts loudly,

4 Kaninyo, Oh mga tawo, ako nagatawag; Ug ang akong tingog maoy alang sa mga anak nga lalake sa mga tawo.

“I am calling to everyone! I am shouting loudly to all people!

5 Oh kamo nga mga walay-pagtagad, sabta ang pagpili-sa-maayo; Ug, kamong mga buang, pagmasinabtanon kamo sa inyong kasingkasing.

You people who do not know how to do things that are smart to do, get sound judgment; you foolish people, get good understanding!

6 Pamati, kay ako mamulong sa labing maayo nga mga butang; Ug ang pagbungat sa akong mga ngabil mogula ang mga matarung butang.

Listen to me, because I have some excellent/important things to say. What I say is what is fair/right.

7 Kay ang akong baba magasulti sa kamatuoran; Ug ang kadautan maoy usa ka dulumtanan sa akong mga ngabil.

I speak what is true; I detest speaking [MTY] what is false/deceptive.

8 Ang tanang mga pulong sa akong baba mga pagkamatarung man; Walay bisan unsa nga baliko ni balit-ad diha kanila.

Everything that I say is honest; there is nothing that I say that deceives [people].

9 Silang tanan matin-aw alang kaniya nga makasabut, Ug matarung alang kanila nga nakakaplag sa kahibalo.

My words are clear to those who have good sense; those who are wise know that what I say is right.

10 Dawata ang akong pagpahamatngon, ug ayaw ang salapi; Ug ang kinaadman kay sa piniling bulawan.

[If someone offers you the kind of teaching I give] or offers you silver, choose my teaching. [If he offers to show you how to be wise] or offers you gold, choose to know how to be wise,

11 Kay ang kaalam labi pang maayo kay sa mga rubi; Ug ang tanang mga butang nga pagatinguhaon dili ikagtanding niana.

because wisdom is more valuable than jewels. Nothing that you desire [is as valuable] as being wise.

12 Ako nga kaalam naghimo sa kabuotan nga maoy akong puloyanan. Ug nagapangita sa kahibalo ug sa pagpili-sa-maayo.

I, wisdom, and understanding of what is smart to do, cannot be separated. We are like two people who live in the same house. I know how to be wise and how to make smart decisions.

13 Ang pagkahadlok kang Jehova maoy pagdumot sa dautan: Ang pagkagarboso, ug pagkamapahitas-on, ug ang dautan nga dalan, Ug ang mabinalit-aron nga baba maoy akong ginadumtan.

[All the people] who revere Yahweh hate evil. I, wisdom, hate [people who are] proud and [people] who think they are more important [than others]. I hate [people who] behave in an evil way and those who say things to deceive [others].

14 Ang pagpakitambag maoy ako, ug kahalalum sa kahibalo: Ako mao man ang pagsabut; aduna akoy kagahum.

I give [people] good advice and I enable them to do things that are wise. I understand how things really are, and I am strong.

15 Pinaagi kanako ang mga hari nanaghari, Ug ang mga principe nanaghatag sa justicia.

When kings are wise, they rule [well]; and when rulers are wise, they make laws that are just/fair.

16 Pinaagi kanako ang mga principe nanagpamunoan, Ug ang mga harianon, bisan ang tanang mga maghuhukom sa yuta.

Rulers govern their people with the help of me, wisdom, and those who have authority decide things fairly/just with my help.

17 Ako nahagugma kanila nga nahagugma kanako; Ug kadtong nagasingkamot sa pagpangita kanako, makakaplag kanako.

I, [wisdom], love [all] those who love me, and [all] those who truly seek me [will] find me.

18 Mga bahandi ug kadungganan maoy ania kanako; Oo, ang katigayonan nga molungtad ug ang pagkamatarung

I enable [people] to become rich and to be honored; [I enable them to have] wealth that will last and to be successful.

19 Ang akong bunga labi pang maayo kay sa bulawan, oo, bisan pa kay sa fino nga bulawan; Ug ang akong abut kay sa piniling salapi.

What I can give people is more valuable than fine/pure gold and the best silver.

20 Ako nagalakat sa dalan sa pagkamatarung, Sa kinataliwad-an sa alagianan sa katarungan;

I always do what is righteous and just/fair.

21 Aron nga ako makapasunod niadtong nahagugma kanako ug manggad, Ug nga mapuno ko ang ilang mga panudlanan.

I give wealth to those who love me; I fill their houses with valuable things.

22 Si Jehova nagbaton kanako sa sinugdan sa iyang dalan, Una pa sa iyang mga buhat kanhi.

Yahweh created me, [wisdom], when he began [to create the world]; he created me [to do my work] before he created anything else.

23 Ako gipahamutang sa itaas gikan pa sa walay katapusan sukad sa sinugdan, Sa wala pa ang yuta.

He appointed me long ago, before he created the earth.

24 Sa diha nga wala pay kahiladman, ako nahimugso na, Sa diha nga wala pay mga tubod nga madagayaon sa tubig.

I was born before the oceans were [created], when there were no springs from which water flowed.

25 Sa wala pa mapahimutang ang mga bukid, Sa wala pa ang kabungturan ako nahimugso na;

I was born before the hills and mountains were formed;

26 Samtang nga wala pa niya mabuhat ang yuta, ni ang kapatagan, Ni ang sinugdan sa abug sa kalibutan.

[I, wisdom], was born before Yahweh made the earth, before he made the fields and the soil on the earth.

27 Sa diha nga gitukod niya ang kalangitan didto na ako: Sa gipahamutang niya ang usa ka lingin ibabaw sa nawong sa kahilad-man,

I was there when Yahweh put the sky in place, when he marked the place [in the distance] where the sky and the oceans [seem to] come together.

28 Sa diha nga gihimo niyang malig-on ang kalangitan sa kahitas-an, Sa diha nga ang mga tuboran sa kahiladman nahimong mabaskog,

I was there when Yahweh put the clouds above [the earth] and when he caused the water that is inside the earth to be secure.

29 Sa diha nga gihatag niya sa dagat ang iyang utlanan, Nga ang mga tubig dili magalapas sa iyang sugo, Sa diha nga iyang gilaraw ang mga patukoranan sa yuta;

I was there when he fixed a boundary for the seas, so that the water in the seas would not go past those boundaries, and when he put down the foundations which support the earth.

30 Unya ako didto tupad kaniya, ingon sa usa ka batid nga magbubuhat; Ug ako sa matag-adlaw maoy kahimuot niya, Nagakalipay sa kanunay sa iyang atubangan,

I was at the side of Yahweh, the master worker (OR, as though I was his child). I caused him to be happy every day, and I was always rejoicing when I was with him.

31 Nagakalipay sa iyang puloy-anang yuta; Ug ang akong kahimuot didto uban sa mga anak sa mga tawo.

I was delighted with the world that he created; I was happy with the people whom he created, too.

32 Busa karon, mga anak ko, patalinghug kamo kanako; Kay bulahan kadto sila nga nagabantay sa akong mga dalan.

So, [you people who are like] my sons, listen to me. [I am] pleased with [all] those who obey my teachings.

33 Pamatia ang pahamatngon, ug pagmanggialamon, Ug ayaw kini pag-isalikway.

Listen [carefully] to what I teach you and become wise. Do not reject my teaching!

34 Bulahan ang tawo nga mamati kanako, Nga magabantay matag-adlaw sa akong mga ganghaan, Nga magahulat diha sa mga haligi sa akong mga pultahan.

[I am] pleased with those who listen to me, those who are outside my house every day, waiting [for me to come out].

35 Kay bisan kinsa kadto nga makakaplag kanako makakaplag ug kinabuhi, Ug makabaton sa kalooy kang Jehova.

Those who find me will have [a long] life, and Yahweh [will] be pleased with them.

36 Apan siya nga makasala batok kanako makasala sa iyang kaugalingong kalag: Silang tanan nga managdumot kanako mahagugma sa kamatayon.

But those who stray away from me [just] harm themselves. All those who hate me, [it is as though] [IRO] they are loving death.”