Panultihon 24

1 Dili ka masina sa mga dautang tawo; Ni magtinguha ka sa pagpakiguban kanila:

Be not thou envious of evil men, neither desire to be with them.

2 Kay ang ilang kasingkasing magatoon sa pagdaugdaug, Ug ang ilang mga ngabil magapamulong sa dautang buhat.

For their heart studieth destruction, and their lips talk of mischief.

3 Pinaagi sa kaalam natukod ang usa ka balay; Ug pinaagi sa salabutan kini nalig-on;

Through wisdom is a house builded; and by understanding it is established;

4 Ug pinaagi sa kahibalo nangapuno ang mga lawak Sa tanang mga bililhon ug makalilipay nga mga bahandi.

And by knowledge are the chambers filled with all precious and pleasant riches.

5 Ang usa ka tawo nga manggialamon kusganon man; Oo, ang usa ka tawo sa kahibalo magauswag sa kagahum.

A wise man is strong; yea, a man of knowledge increaseth strength.

6 Kay pinaagi sa maalamon nga pagmando ikaw magahimo sa imong gubat; Ug diha sa panon sa mga magtatambag walay kapildihan.

For with wise advice thou shalt make thy war; and in the multitude of counsellors there is safety.

7 Ang kaalam hataas ra kaayo alang sa usa ka buang: Siya dili makabuka sa iyang baba diha sa ganghaan.

Wisdom is as unattainable to a fool as corals; he openeth not his mouth in the gate.

8 Siya nga magalalang sa pagbuhat ug dautan, Ang mga tawo magatawag kaniya nga usa ka mamumuhat sa kadautan.

He that deviseth to do evil, men shall call him a mischievous person.

9 Ang hunahuna nga binuang sala man; Ug ang mayubiton maoy usa ka dulumtanan sa mga tawo.

The thought of foolishness is sin; and the scorner is an abomination to men.

10 Kong ikaw punawan sa adlaw sa kalisdanan, Ang imong kusog diyutay ra.

If thou faint in the day of adversity, thy strength is small indeed.

11 Luwason mo kadtong nangadala ngadto sa kamatayon, Ug kadtong mga naandam naaron pagapatyon tan-awa nga sila imong magunitan.

Deliver them that are drawn unto death; and those that are ready to be slain wilt thou forbear to rescue?

12 Kong ikaw moingon: Ania karon, wala kami manghibalo niini; Wala ba siya nga nagatimbang sa mga kasingkasing magahunahuna niini? Ug siya nga nagabantay sa imong kalag, wala ba siya mahibalo niini? Ug wala ba siya magabalus sa tagsatagsa ka tawo sumala sa iyang buhat?

If thou sayest: 'Behold, we knew not this', doth not He that weigheth the hearts consider it? And He that keepeth thy soul, doth not He know it? And shall not He render to every man according to his works?

13 Anak ko, kumaon ka ug dugos, kay kini maayo; Ug ang mga tinulo sa udlan, nga mga matam-is sa imong pagtilaw:

My son, eat thou honey, for it is good, and the honeycomb is sweet to thy taste;

14 Sa ingon niini ikaw mahibalo ug kaalam nga modangat sa imong kalag; Kong ikaw makakaplag niini, nan adunay usa ka balus, Ug ang imong paglaum dili makawang.

So know thou wisdom to be unto thy soul; if thou hast found it, then shall there be a future, and thy hope shall not be cut off.

15 Ayaw pagbanhig, Oh dautan nga tawo, batok sa puloy-anan sa matarung; Ayaw paggun-oba ang iyang dapit nga pahulayan:

Lie not in wait, O wicked man, against the dwelling of the righteous, spoil not his resting-place;

16 Kay ang usa ka matarung nga tawo mapukan sa makapito, ug mobangon pag-usab; Apan ang dautan ginalaglag pinaagi sa pagkaalaut.

For a righteous man falleth seven times, and riseth up again, but the wicked stumble under adversity.

17 Ayaw pag-ikalipay kong ang imong kaaway mapukan, Ug ayaw papagmayaa ang imong kasingkasing kong siya mapukan,

Rejoice not when thine enemy falleth, and let not thy heart be glad when he stumbleth;

18 Tingali unya si Jehova makakita niini, ug kini dili makapahimuot kaniya, Ug ipaiway niya ang iyang kasuko gikan kaniya.

Lest the LORD see it, and it displease Him, and He turn away His wrath from him.

19 Ayaw ikasubo sa imong kaugalingon tungod sa mga mamumuhat sa kadautan; Ni masina ka sa dautan:

Fret not thyself because of evildoers, neither be thou envious at the wicked;

20 Kay walay igabalus sa dautan nga tawo; Ang lamparahan sa dautan pagapalongon.

For there will be no future to the evil man, the lamp of the wicked shall be put out.

21 Anak ko, kahadlokan mo si Jehova ug ang hari; Ug ayaw pagkuyog kanila nga mabalhin-balhinon:

My son, fear thou the LORD and the king, and meddle not with them that are given to change;

22 Kay ang ilang kagul-anan modangat sa hinanali; Ug ang pagkalaglag gikan kanilang duruha, kinsay mahibalo niini?

For their calamity shall rise suddenly; and who knoweth the ruin from them both?

23 Kini usab maoy mga sanglitanan sa manggialamon. Ang may pagkapinalabi sa mga tawo diha sa paghukom dili maayo.

These also are sayings of the wise. To have respect of persons in judgment is not good.

24 Siya nga magaingon sa dautan: Ikaw matarung, Ang mga katawohan magatunglo kaniya, ang mga nasud pagalud-on kaniya;

He that saith unto the wicked: 'Thou art righteous', peoples shall curse him, nations shall execrate him;

25 Apan kanila nga magabadlong kaniya magakalipay, Ug ang usa ka maayong panalangin moabut kanila.

But to them that decide justly shall be delight, and a good blessing shall come upon them.

26 Siya magahalok sa mga ngabil Niadtong nagahatag ug usa ka q2 matarung nga tubag.

He kisseth the lips that giveth a right answer.

27 Hikaya ang imong buhat sa gawas, Ug andama kini alang kanimo diha sa uma; Ug sa human niini tukora ang imong balay.

Prepare thy work without, and make it fit for thyself in the field; and afterwards build thy house.

28 Dili ka magsaksi batok sa imong isigkatawo sa walay gipasikaran; Ug dili ka maglimbong uban sa imong mga ngabil.

Be not a witness against thy neighbour without cause; and deceive not with thy lips.

29 Ayaw pag-ingon: Buhaton ko kaniya ingon sa iyang gibuhat kanako; Ako magahatag sa tawo sumala sa iyang buhat.

Say not: 'I will do so to him as he hath done to me; I will render to the man according to his work.'

30 Ako miagi duol sa uma sa tapulan, Ug sa kaparrasan sa tawo nga walay salabutan;

I went by the field of the slothful, and by the vineyard of the man void of understanding;

31 Ug, ania karon, kini gipanugkan sa ibabaw ug mga tunok, Ang nawong niana naputos sa mga nipay, Ug ang bato nga kuta niana nalumpag na.

And, lo, it was all grown over with thistles, the face thereof was covered with nettles, and the stone wall thereof was broken down.

32 Unya nasud-ong ko, ug naghunahuna pag-ayo; Nakita ko, ug nadawat ko ang pahamatngon:

Then I beheld, and considered well; I saw, and received instruction.

33 Bisan pa niini diyutay nga katulog, usa ka diyutay nga hinanok, Usa ka diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron sa pagkatulog:

'Yet a little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to sleep' —

34 Busa ang imong pagkakabus moabut ingon sa usa ka tulisan, Ug ang imong kawalad-on ingon sa usa ka tawo nga sangkap sa hinagiban.

So shall thy poverty come as a runner, and thy want as an armed man.