Panultihon 24

1 Dili ka masina sa mga dautang tawo; Ni magtinguha ka sa pagpakiguban kanila:

[My] son, envy not bad men, nor desire to be with them.

2 Kay ang ilang kasingkasing magatoon sa pagdaugdaug, Ug ang ilang mga ngabil magapamulong sa dautang buhat.

For their heart meditates falsehoods, and their lips speak mischiefs.

3 Pinaagi sa kaalam natukod ang usa ka balay; Ug pinaagi sa salabutan kini nalig-on;

A house is built by wisdom, and is set up by understanding.

4 Ug pinaagi sa kahibalo nangapuno ang mga lawak Sa tanang mga bililhon ug makalilipay nga mga bahandi.

By discretion the chambers are filled with all precious and excellent wealth.

5 Ang usa ka tawo nga manggialamon kusganon man; Oo, ang usa ka tawo sa kahibalo magauswag sa kagahum.

A wise man is better than a strong man; and a man who has prudence than a large estate.

6 Kay pinaagi sa maalamon nga pagmando ikaw magahimo sa imong gubat; Ug diha sa panon sa mga magtatambag walay kapildihan.

War is carried on with generalship, and aid is supplied to the heart of a counsellor.

7 Ang kaalam hataas ra kaayo alang sa usa ka buang: Siya dili makabuka sa iyang baba diha sa ganghaan.

Wisdom and good understanding are in the gates of the wise: the wise turn not aside from the mouth of the Lord,

8 Siya nga magalalang sa pagbuhat ug dautan, Ang mga tawo magatawag kaniya nga usa ka mamumuhat sa kadautan.

but deliberate in council. Death befalls uninstructed [men].

9 Ang hunahuna nga binuang sala man; Ug ang mayubiton maoy usa ka dulumtanan sa mga tawo.

The fools also dies in sins; and uncleanness [attaches] to a pestilent man.

10 Kong ikaw punawan sa adlaw sa kalisdanan, Ang imong kusog diyutay ra.

He shall be defiled in the evil day, and in the day of affliction, until he be utterly consumed.

11 Luwason mo kadtong nangadala ngadto sa kamatayon, Ug kadtong mga naandam naaron pagapatyon tan-awa nga sila imong magunitan.

Deliver them that are led away to death, and redeem them that are appointed to be slain; spare not [thy help].

12 Kong ikaw moingon: Ania karon, wala kami manghibalo niini; Wala ba siya nga nagatimbang sa mga kasingkasing magahunahuna niini? Ug siya nga nagabantay sa imong kalag, wala ba siya mahibalo niini? Ug wala ba siya magabalus sa tagsatagsa ka tawo sumala sa iyang buhat?

But if thou shouldest say, I know not this man; know that the Lord knows the hearts of all; and he that formed breath for all, he knows all things, who renders to every man according to his works.

13 Anak ko, kumaon ka ug dugos, kay kini maayo; Ug ang mga tinulo sa udlan, nga mga matam-is sa imong pagtilaw:

[My] son, eat honey, for the honeycomb is good, that thy throat may be sweetened.

14 Sa ingon niini ikaw mahibalo ug kaalam nga modangat sa imong kalag; Kong ikaw makakaplag niini, nan adunay usa ka balus, Ug ang imong paglaum dili makawang.

Thus shalt thou perceive wisdom in thy soul: for if thou find it, thine end shall be good, and hope shall not fail thee.

15 Ayaw pagbanhig, Oh dautan nga tawo, batok sa puloy-anan sa matarung; Ayaw paggun-oba ang iyang dapit nga pahulayan:

Bring not an ungodly man into the dwelling of the righteous: neither be deceived by the feeding of the belly.

16 Kay ang usa ka matarung nga tawo mapukan sa makapito, ug mobangon pag-usab; Apan ang dautan ginalaglag pinaagi sa pagkaalaut.

For a righteous man will fall seven times, and rise [again]: but the ungodly shall be without strength in troubles.

17 Ayaw pag-ikalipay kong ang imong kaaway mapukan, Ug ayaw papagmayaa ang imong kasingkasing kong siya mapukan,

If thine enemy should fall, rejoice not over him, neither be elated at his overthrow.

18 Tingali unya si Jehova makakita niini, ug kini dili makapahimuot kaniya, Ug ipaiway niya ang iyang kasuko gikan kaniya.

For the Lord will see [it], and it will not please him, and he will turn away his wrath from him.

19 Ayaw ikasubo sa imong kaugalingon tungod sa mga mamumuhat sa kadautan; Ni masina ka sa dautan:

Rejoice not in evil-doers, neither be envious of sinners.

20 Kay walay igabalus sa dautan nga tawo; Ang lamparahan sa dautan pagapalongon.

For the evil man shall have no posterity: and the light of the wicked shall be put out.

21 Anak ko, kahadlokan mo si Jehova ug ang hari; Ug ayaw pagkuyog kanila nga mabalhin-balhinon:

[My] son, fear God and the king; and do not disobey either of them.

22 Kay ang ilang kagul-anan modangat sa hinanali; Ug ang pagkalaglag gikan kanilang duruha, kinsay mahibalo niini?

For they will suddenly punish the ungodly, and who can know the vengeance [inflicted] by both?

23 Kini usab maoy mga sanglitanan sa manggialamon. Ang may pagkapinalabi sa mga tawo diha sa paghukom dili maayo.

And this thing I say to you that are wise [for you] to learn: It is not good to have respect of persons in judgment.

24 Siya nga magaingon sa dautan: Ikaw matarung, Ang mga katawohan magatunglo kaniya, ang mga nasud pagalud-on kaniya;

He that says of the ungodly, He is righteous, shall be cursed by peoples, and hateful among the nations.

25 Apan kanila nga magabadlong kaniya magakalipay, Ug ang usa ka maayong panalangin moabut kanila.

But they that reprove [him] shall appear more excellent, and blessing shall come upon them;

26 Siya magahalok sa mga ngabil Niadtong nagahatag ug usa ka q2 matarung nga tubag.

and [men] will kiss lips that answer well.

27 Hikaya ang imong buhat sa gawas, Ug andama kini alang kanimo diha sa uma; Ug sa human niini tukora ang imong balay.

Prepare thy works for [thy] going forth, and prepare thyself for the field; and come after me, and thou shalt rebuild thine house.

28 Dili ka magsaksi batok sa imong isigkatawo sa walay gipasikaran; Ug dili ka maglimbong uban sa imong mga ngabil.

Be not a false witness against thy [fellow] citizen, neither exaggerate with thy lips.

29 Ayaw pag-ingon: Buhaton ko kaniya ingon sa iyang gibuhat kanako; Ako magahatag sa tawo sumala sa iyang buhat.

Say not, As he has treated me, so will I treat him, and I will avenge myself on him for that wherein he has injured me.

30 Ako miagi duol sa uma sa tapulan, Ug sa kaparrasan sa tawo nga walay salabutan;

A foolish man is like a farm, and a senseless man is like a vineyard.

31 Ug, ania karon, kini gipanugkan sa ibabaw ug mga tunok, Ang nawong niana naputos sa mga nipay, Ug ang bato nga kuta niana nalumpag na.

If thou let him alone, he will altogether remain barren and covered with weeds; and he becomes destitute, and his stone walls are broken down.

32 Unya nasud-ong ko, ug naghunahuna pag-ayo; Nakita ko, ug nadawat ko ang pahamatngon:

Afterwards I reflected, I looked that I might receive instruction.

33 Bisan pa niini diyutay nga katulog, usa ka diyutay nga hinanok, Usa ka diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron sa pagkatulog:

[The sluggard says, ]I slumber a little, and I sleep a little, and for a little while I fold my arms across [my] breast.

34 Busa ang imong pagkakabus moabut ingon sa usa ka tulisan, Ug ang imong kawalad-on ingon sa usa ka tawo nga sangkap sa hinagiban.

But if thou do this, thy poverty will come speedily; and thy want like a swift courier.