Panultihon 8

1 Wala ba nagtawag ang kaalam? Wala ba gipatugbaw sa panabot ang iyang tingog?

It is as if wisdom, with great understanding [of many things], is calling [PRS] out [to people].

2 Sa kinatumyan sa kabungtoran nga daplin sa dalan, diha sa nagsangang dalan, nagbarog ang kaalam.

Wisdom stands on hilltops and at crossroads.

3 Sa kilid sa pultahan sa siyudad, haduol sa mga ganghaan sa siyudad, nagtawag siya.

[Wisdom also stands] at the city gates and shouts loudly,

4 “Katawhan, nagtawag ako kaninyo ug akong gipatugbaw ang akong tingog ngadto sa mga anak sa mga tawo.

“I am calling to everyone! I am shouting loudly to all people!

5 Kamong mga uyamot, tun-i ang kaalam, ug kamong mga nagdumot sa kahibalo, kinahanglan nga inyong maangkon ang masinabtanon nga kasingkasing.

You people who do not know how to do things that are smart to do, get sound judgment; you foolish people, get good understanding!

6 Paminaw ug mosulti ako ug mga bililhong mga butang ug sa dihang mobuka ang akong mga ngabil isulti ko ang matarong—

Listen to me, because I have some excellent/important things to say. What I say is what is fair/right.

7 kay ang akong baba mohisgot kung unsa ang kasaligan ug ang akong mga ngabil nagdumot sa pagkadaotan.

I speak what is true; I detest speaking [MTY] what is false/deceptive.

8 Ang tanang mga pulong sa akong baba matarong; walay gituis o makapahisalaag niini.

Everything that I say is honest; there is nothing that I say that deceives [people].

9 Ang tanan kong mga pulong tul-id alang niadtong nakasabot; ang akong mga pulong husto alang niadtong nagapangita ug kahibalo.

My words are clear to those who have good sense; those who are wise know that what I say is right.

10 Pilia ang akong pagpanudlo labaw pa sa plata ug ang kahibalo labaw pa kaysa lunsay nga bulawan.

[If someone offers you the kind of teaching I give] or offers you silver, choose my teaching. [If he offers to show you how to be wise] or offers you gold, choose to know how to be wise,

11 Kay ako, ang Kaalam, mas maayo labaw kaysa mga alahas; walay imong gitinguha ang ikatandi kanako.

because wisdom is more valuable than jewels. Nothing that you desire [is as valuable] as being wise.

12 Ako, ang Kaalam, nagkinabuhi sa Pagkamaalam, ug gibatonan ko ang kahibalo ug ang pagkamabinantayon.

I, wisdom, and understanding of what is smart to do, cannot be separated. We are like two people who live in the same house. I know how to be wise and how to make smart decisions.

13 Ang pagkahadlok kang Yahweh mao ang pagdumot sa daotan—gikasilagan ko ang garbo ug ang pagkamapahitas-on, ang daotang dalan, ug ang tinuis nga sinultihan—gikasilagan ko sila.

[All the people] who revere Yahweh hate evil. I, wisdom, hate [people who are] proud and [people] who think they are more important [than others]. I hate [people who] behave in an evil way and those who say things to deceive [others].

14 Aduna akoy maayong panambagon ug maayo nga kaalam; ako ang panghunahuna; akoa ang kusog.

I give [people] good advice and I enable them to do things that are wise. I understand how things really are, and I am strong.

15 Pinaagi kanako naghari ang mga hari— ang mga tawong bantogan usab, ug ang tanang makiangayon nga nangulo.

When kings are wise, they rule [well]; and when rulers are wise, they make laws that are just/fair.

16 Pinaagi kanako nagmando ang mga prinsipe ug ang mga bantogan ug ang tanang nangulo uban ang hustisya.

Rulers govern their people with the help of me, wisdom, and those who have authority decide things fairly/just with my help.

17 Gihigugma ko kadtong nahigugma kanako, ug kadtong nagkugi sa pagpangita kanako, makakaplag kanako.

I, [wisdom], love [all] those who love me, and [all] those who truly seek me [will] find me.

18 Ania kanako ang mga bahandi ug ang kadungganan, ang malungtaron nga bahandi ug ang pagkamatarong.

I enable [people] to become rich and to be honored; [I enable them to have] wealth that will last and to be successful.

19 Ang akong bunga mas maayo kaysa bulawan, mas maayo pa bisan sa lunsay nga bulawan; ang akong mahatag labaw pa kaysa lunsay nga plata.

What I can give people is more valuable than fine/pure gold and the best silver.

20 Naglakaw ako sa matarong nga dalan, sa agianan nga mopadulong sa katarong,

I always do what is righteous and just/fair.

21 busa makahatag ako ug panulundon niadtong nahigugma kanako ug magpuno sa ilang tipiganan.

I give wealth to those who love me; I fill their houses with valuable things.

22 Gibuhat ako ni Yahweh sukad pa sa sinugdanan—ang nahiuna sa iyang mga binuhat sa karaang kapanahonan.

Yahweh created me, [wisdom], when he began [to create the world]; he created me [to do my work] before he created anything else.

23 Gikan sa dugay na nga mga katuigan gipahimutang na ako—gikan sa una, gikan sa sinugdanan sa kalibotan.

He appointed me long ago, before he created the earth.

24 Kaniadto sa wala pa ang kadagatan, nahimugso na ako—sa wala pa ang mga tubod nga madagayaon sa tubig,

I was born before the oceans were [created], when there were no springs from which water flowed.

25 sa wala pa napahimutang ang kabukiran ug sa wala pa ang kabungtoran, nahimugso na ako.

I was born before the hills and mountains were formed;

26 Nahimugso na ako sa wala pa nabuhat ni Yahweh ang kalibotan, o ang kapatagan, o bisan sa unang abog sa kalibotan.

[I, wisdom], was born before Yahweh made the earth, before he made the fields and the soil on the earth.

27 Atua ako sa dihang gipahimutang niya ang kalangitan, sa dihang gihimo niya ang kapunawpunawan ibabaw sa kinahiladman.

I was there when Yahweh put the sky in place, when he marked the place [in the distance] where the sky and the oceans [seem to] come together.

28 Atua ako sa dihang gipahimutang niya ang kalangitan sa kawanangan ug sa dihang gibuhat niya ang mga tuboran sa kinahiladman.

I was there when Yahweh put the clouds above [the earth] and when he caused the water that is inside the earth to be secure.

29 Atua ako sa dihang gibuhat niya ang utlanan alang sa dagat, aron nga ang katubigan dili malapas kung diin kini niya gimandoan, ug sa dihang gimandoan niya kung asa mahimutang ang mga patukoranan sa kalibotan.

I was there when he fixed a boundary for the seas, so that the water in the seas would not go past those boundaries, and when he put down the foundations which support the earth.

30 Anaa ako sa iyang kiliran, ingon nga hanas nga magbubuhat, ug ako ang iyang kalipay sa matag adlaw, kanunay nga nagmalipayon uban kaniya.

I was at the side of Yahweh, the master worker (OR, as though I was his child). I caused him to be happy every day, and I was always rejoicing when I was with him.

31 Nagmalipayon ako sa tibuok niyang kalibotan ug ang akong kalipay anaa sa mga anak sa katawhan.

I was delighted with the world that he created; I was happy with the people whom he created, too.

32 Ug karon, akong mga anak, paminaw kanako, kay magmalipayon kadtong nagtipig sa akong mga dalan.

So, [you people who are like] my sons, listen to me. [I am] pleased with [all] those who obey my teachings.

33 Paminawa ang akong mga pagpanudlo ug pagmanggialamon; ayaw kini isalikway.

Listen [carefully] to what I teach you and become wise. Do not reject my teaching!

34 Ang tawo nga maminaw kanako magmalipayon— nagabantay sa akong mga ganghaan sa matag adlaw, nagapaabot kanako sa kilid sa mga pultahan sa akong puluy-anan.

[I am] pleased with those who listen to me, those who are outside my house every day, waiting [for me to come out].

35 Kay si bisan kinsa nga nakakaplag kanako, makakaplag sa kinabuhi, ug iyang nakaplagan ang pabor ni Yahweh.

Those who find me will have [a long] life, and Yahweh [will] be pleased with them.

36 Apan siya nga mapakyas sa pagpangita kanako, nagdaot sa iyang kaugalingon; ang tanan nga nagdumot kanako nahigugma sa kamatayon.”

But those who stray away from me [just] harm themselves. All those who hate me, [it is as though] [IRO] they are loving death.”