Panultihon 24
1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
Do not be envious of those who are evil, nor desire to associate with them,
2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
because their hearts plot violence and their lips talk about trouble.
3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
Through wisdom a house is built and by understanding it is established.
4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
By knowledge the rooms are filled with all precious and pleasant riches.
5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
A warrior of wisdom is strong, and a man of knowledge increases his strength;
6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
for by wise direction you can wage your war and with many advisors there is victory.
7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
Wisdom is too high for a fool; in the gate he does not open his mouth.
8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
There is one who plans to do evil— people call him a master of schemes.
9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
A foolish plan is sin and men despise a mocker.
10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
If you become weak with fear in the day of trouble, then your strength is small.
11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
Rescue those who are being taken away to death and hold back those who are staggering to the slaughter.
12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
If you say, “Behold, we knew nothing about this,” does not the one who weighs the heart understand what you are saying? The one who guards your life, does he not know it? Will God not give to each one what he deserves?
13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
My son, eat honey because it is good, because the drippings of the honeycomb are sweet to your taste.
14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
Such is wisdom for your soul— if you find it, there will be a future and your hope will not be cut off.
15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
Do not lie in wait like the wicked person who attacks the house of the righteous person. Do not destroy his home!
16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
For the righteous person falls down seven times and rises again, but wicked people are brought down by calamity.
17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
Do not celebrate when your enemy falls and let not your heart be glad when he stumbles,
18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
or Yahweh will see and disapprove and turn away his wrath from him.
19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
Do not worry because of evildoers, and do not envy wicked people,
20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
for the evil person has no future and the lamp of wicked people will go out.
21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
Fear Yahweh, and fear the king, my son; do not associate with those who rebel against them,
22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
for suddenly their disaster will come and who knows the extent of the destruction that will come from both of them?
23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
These also are sayings of the wise. Partiality in judging a case at law is not good.
24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
Whoever says to the wicked person, “You are a righteous person,” will be cursed by peoples and hated by nations.
25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
But those who discipline the wicked will have delight and gifts of goodness will come to them.
26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
The one who gives an honest answer gives a kiss on the lips.
27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
Prepare your outdoor work, and make everything ready for yourself in the field; after that, build your house.
28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
Do not bear witness against your neighbor without cause and do not deceive with your lips.
29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
Do not say, “I will do to him what he has done to me; I will pay him back for what he has done.”
30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
I went by the field of a lazy man, past the vineyard of the man having no sense.
31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
Thorns had grown up everywhere, the ground was covered with nettles, and its stone wall was broken down.
32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
Then I saw and considered it; I looked and received instruction.
33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
A little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to rest—
34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
and poverty comes marching upon you, and your needs like an armed soldier.
