Panultihon 24
1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
Do not be envious of evil men; neither desire to be with them:
2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
for their hearts plot violence, and their lips talk about mischief.
3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
Through wisdom a house is built; by understanding it is established;
4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
by knowledge the rooms are filled with all rare and beautiful treasure.
5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
A wise man has great power; and a knowledgeable man increases strength;
6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
for by wise guidance you wage your war; and victory is in many advisors.
7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
Wisdom is too high for a fool: he doesn't open his mouth in the gate.
8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
One who plots to do evil will be called a schemer.
9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
The schemes of folly are sin. The mocker is detested by men.
10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
If you falter in the time of trouble, your strength is small.
11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
Rescue those who are being led away to death. Indeed, hold back those who are staggering to the slaughter.
12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
If you say, "Look, we did not know this;" doesn't he who weighs the hearts consider it? He who keeps your soul, doesn't he know it? Shall he not render to every man according to his work?
13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
My son, eat honey, for it is good; the droppings of the honeycomb, which are sweet to your taste.
14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
Likewise, know that wisdom is such to your soul; if you have found it, then there will be a reward, and your hope will not be cut off.
15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
Do not lie in wait, wicked man, against the habitation of the righteous. Do not destroy his resting place.
16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
For the righteous may fall seven times, but gets up again, but the wicked will stumble in adversity.
17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
Do not rejoice when your enemy falls. Do not let your heart be glad when he is overthrown;
18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
lest the LORD see it, and it displease him, and he turn away his wrath from him.
19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
Do not fret yourself because of evildoers; neither be envious of the wicked:
20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
for there will be no reward to the evil man; and the lamp of the wicked shall be snuffed out.
21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
My son, fear the LORD and the king. Do not join those who are rebellious:
22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
for their calamity will rise suddenly; the destruction from them both—who knows?
23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
These also are sayings of the wise. To show partiality in judgment is not good.
24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
He who says to the wicked, "You are righteous;" peoples shall curse him, and nations shall abhor him—
25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
but it will go well with those who convict the guilty, and a rich blessing will come on them.
26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
An honest answer is like a kiss on the lips.
27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
Prepare your work outside, and get your fields ready. Afterwards, build your house.
28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
Do not be a witness against your neighbor without cause. Do not deceive with your lips.
29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
Do not say, "I will do to him as he has done to me; I will render to the man according to his work."
30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
I went by the field of the sluggard, by the vineyard of the man void of understanding;
31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
Look, it was all grown over with thorns. Its surface was covered with nettles, and its stone wall was broken down.
32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
Then I saw, and considered well. I saw, and received instruction:
33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
a little sleep, a little slumber, a little folding of the hands to sleep;
34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
so your poverty will come as a robber, and your want as an armed man.
