Panultihon 24

1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,

[My] son, envy not bad men, nor desire to be with them.

2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.

For their heart meditates falsehoods, and their lips speak mischiefs.

3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.

A house is built by wisdom, and is set up by understanding.

4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.

By discretion the chambers are filled with all precious and excellent wealth.

5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;

A wise man is better than a strong man; and a man who has prudence than a large estate.

6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.

War is carried on with generalship, and aid is supplied to the heart of a counsellor.

7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.

Wisdom and good understanding are in the gates of the wise: the wise turn not aside from the mouth of the Lord,

8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.

but deliberate in council. Death befalls uninstructed [men].

9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.

The fools also dies in sins; and uncleanness [attaches] to a pestilent man.

10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.

He shall be defiled in the evil day, and in the day of affliction, until he be utterly consumed.

11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.

Deliver them that are led away to death, and redeem them that are appointed to be slain; spare not [your help].

12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?

But if you should say, I know not this man; know that the Lord knows the hearts of all; and he that formed breath for all, he knows all things, who renders to every man according to his works.

13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.

[My] son, eat honey, for the honeycomb is good, that your throat may be sweetened.

14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.

Thus shall you perceive wisdom in your soul: for if you find it, your end shall be good, and hope shall not fail you.

15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!

Bring not an ungodly man into the dwelling of the righteous: neither be deceived by the feeding of the belly.

16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.

For a righteous man will fall seven times, and rise [again]: but the ungodly shall be without strength in troubles.

17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,

If your enemy should fall, rejoice not over him, neither be elated at his overthrow.

18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.

For the Lord will see [it], and it will not please him, and he will turn away his wrath from him.

19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,

Rejoice not in evil-doers, neither be envious of sinners.

20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.

For the evil man shall have no posterity: and the light of the wicked shall be put out.

21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,

[My] son, fear God and the king; and do not disobey either of them.

22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?

For they will suddenly punish the ungodly, and who can know the vengeance [inflicted] by both?

23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.

And this thing I say to you that are wise [for you] to learn: It is not good to have respect of persons in judgement.

24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.

He that says of the ungodly, He is righteous, shall be cursed by peoples, and hateful amongst the nations.

25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.

But they that reprove [him] shall appear more excellent, and blessing shall come upon them;

26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.

and [men] will kiss lips that answer well.

27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.

Prepare your works for [your] going forth, and prepare yourself for the field; and come after me, and you shall rebuild your house.

28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.

Be not a false witness against your [fellow] citizen, neither exaggerate with your lips.

29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”

Say not, As he has treated me, so will I treat him, and I will avenge myself on him for that wherein he has injured me.

30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.

A foolish man is like a farm, and a senseless man is like a vineyard.

31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.

If you let him alone, he will altogether remain barren and covered with weeds; and he becomes destitute, and his stone walls are broken down.

32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.

Afterwards I reflected, I looked that I might receive instruction.

33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—

[The sluggard says, ]I slumber a little, and I sleep a little, and for a little while I fold my arms across [my] breast.

34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.

But if you do this, your poverty will come speedily; and your lack like a swift courier.