Panultihon 24
1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
Have no envy for evil men, or any desire to be with them:
2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
For the purposes of their hearts are destruction, and their lips are talking of trouble.
3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
The building of a house is by wisdom, and by reason it is made strong:
4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
And by knowledge its rooms are full of all dear and pleasing things.
5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
A wise man is strong; and a man of knowledge makes strength greater.
6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
For by wise guiding you will overcome in war: and in a number of wise guides there is salvation.
7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
Wisdom is outside the power of the foolish: he keeps his mouth shut in the public place.
8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
He whose purposes are bad will be named a man of evil designs.
9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
The purpose of the foolish is sin: and the hater of authority is disgusting to others.
10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
If you give way in the day of trouble, your strength is small.
11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
Be the saviour of those who are given up to death, and do not keep back help from those who are slipping to destruction.
12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
If you say, See, we had no knowledge of this: does not the tester of hearts give thought to it? and he who keeps your soul, has he no knowledge of it? and will he not give to every man the reward of his work?
13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
My son, take honey, for it is good; and the flowing honey, which is sweet to your taste:
14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
So let your desire be for wisdom: if you have it, there will be a future, and your hope will not be cut off.
15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
Do not keep a secret watch, O evil-doer, against the fields of the upright man, or send destruction on his resting-place:
16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
For an upright man, after falling seven times, will get up again: but trouble is the downfall of the evil.
17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
Do not be glad at the fall of your hater, and let not your heart have joy at his downfall:
18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
For fear that the Lord may see it, and it may be evil in his eyes, and his wrath may be turned away from him.
19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
Do not be troubled because of evil-doers, or have envy of sinners:
20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
For there will be no future for the evil man; the light of sinners will be put out.
21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
My son, go in fear of the Lord and the king: have nothing to do with those who are in high positions:
22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
For their downfall will come suddenly; and who has knowledge of the destruction of those in high positions?
23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
These are more sayings of the wise: To have respect for a person's position when judging is not good.
24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
He who says to the evil-doer, You are upright, will be cursed by peoples and hated by nations.
25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
But those who say sharp words to him will have delight, and a blessing of good will come on them.
26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
He gives a kiss with his lips who gives a right answer.
27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
Put your work in order outside, and make it ready in the field; and after that, see to the building of your house.
28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
Do not be a violent witness against your neighbour, or let your lips say what is false.
29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
Say not, I will do to him as he has done to me; I will give the man the reward of his work.
30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
I went by the field of the hater of work, and by the vine-garden of the man without sense;
31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
And it was all full of thorns, and covered with waste plants, and its stone wall was broken down.
32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
Then looking at it, I gave thought: I saw, and I got teaching from it.
33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
A little sleep, a little rest, a little folding of the hands in sleep:
34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
So loss will come on you like an outlaw, and your need like an armed man.
