< Panultihon 23 >
1 Sa dihang molingkod ka aron mokaon uban ang magmamando, pagbantay pag-ayo kung unsa ang anaa sa imong atubangan,
Bila engkau makan bersama seorang pembesar, pertimbangkanlah baik-baik apa yang akan engkau makan.
2 ug ibutang ang kutsilyo sa imong tutonlan kung ikaw ang matang sa tawo nga gusto mokaon ug daghang pagkaon.
Kuasailah dirimu supaya tidak rakus, meskipun hidangan itu sangat menggugah selera. Jangan tergoda oleh sajiannya, sebab bisa jadi makanan itu adalah alat untuk mengujimu.
3 Ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon, kay pagkaon kini sa mga bakak.
4 Ayaw paghago ug maayo aron makaangkon ug bahandi; pagmaalamon aron masayod kung kanus-a moundang.
Jangan bekerja mati-matian demi mendapat kekayaan. Bekerjalah dengan bijak, yakni tahu kapan engkau harus berhenti.
5 Tugotan ba nimo ang imong mga mata nga masilaw niini? Mahanaw lamang kini, kay sigurado gayod nga tugkan kini ug mga pako sama sa agila ug molupad sa kawanangan.
Untuk apa mengejar kekayaan yang fana? Karena kekayaan bisa lenyap dalam sekejap, bagai rajawali yang merentangkan sayapnya lalu terbang menghilang ke angkasa.
6 Ayaw kan-a ang pagkaon sa tawong adunay daotan nga tinan-awan— ug ayaw pagtinguha sa iyang lamiang mga pagkaon,
Jangan memakan hidangan yang disediakan oleh orang kikir, dan jangan tergoda oleh sajiannya yang lezat.
7 kay siya ang matang sa tawo nga nag-ihap sa kantidad sa pagkaon. “Kaon ug inom!” moingon siya kanimo, apan ang iyang kasingkasing wala diha kanimo.
Memang dia berkata, “Silakan makan dan minum,” tetapi sesungguhnya hatinya tidak rela. Orang kikir selalu menghitung berapa banyak yang engkau makan.
8 Isuka nimo bisan ang diyutay nga imong gikaon ug giusik-usikan lang nimo ang imong mga pagdayeg.
Sesudahnya justru engkau akan merasa mual karena makanan itu dan menyesal karena sudah memuji-muji hidangannya.
9 Ayaw pakigsulti sa igdulungog sa usa ka buangbuang, kay tamayon lamang niya ang imong maalamon nga mga pulong.
Jangan berusaha mengajar orang bebal karena dia hanya akan meremehkan perkataanmu yang bijak.
10 Ayaw ibalhin ang karaang bato nga utlanan o ilogon ang kaumahan sa mga ilo,
Janganlah memindahkan batas tanah yang sudah ditetapkan sejak dulu, dan jangan merampas hak milik tanah anak-anak yatim.
11 kay ang ilang Manluluwas kusgan ug molaban siya sa ilang katungod batok kanimo.
Karena TUHAN Penebus dan Pembela mereka sangat berkuasa, dan Dia akan melawan engkau!
12 Ibutang sa imong kasingkasing ang pagpanudlo ug sa imong mga dalunggan ang mga pulong sa kahibalo.
Bukalah hatimu dan pasanglah telingamu untuk mendengar didikan dan menerima pengetahuan.
13 Ayaw pagdumili sa pagpanton sa usa ka bata, kay kung latoson nimo siya ug bunal, dili siya mamatay.
Jangan segan-segan mendidik anakmu. Sekalipun dia menangis kesakitan, dia tidak akan mati bila engkau memukulnya.
14 Kinahanglan nga ikaw gayod ang molatos kaniya pinaagi sa bunal ug moluwas sa iyang kalag gikan sa Seol. (Sheol )
Justru bila engkau menghajar dia, engkau melindunginya agar tidak mati sia-sia. (Sheol )
15 Akong anak nga lalaki, kung maalamon ang imong kasingkasing, nan ang akong kasingkasing magmaya usab;
Anakku, jika hatimu bijaksana, maka hatiku pun berbahagia.
16 malipay ang akong kinasuloran sa dihang ang imong mga ngabil magsulti ug husto.
Dan aku akan bersukacita bila engkau menjadi orang jujur.
17 Ayaw itugot nga masina ang imong kasingkasing sa mga makasasala, apan padayon diha sa pagkahadlok kang Yahweh sa tibuok adlaw.
Anakku, jangan iri terhadap orang-orang berdosa, tetapi takutlah akan TUHAN sepanjang waktu.
18 Sigurado gayod nga adunay kaugmaon ug dili mahanaw ang imong paglaom.
Bersabarlah, karena engkau masih muda, masa depanmu masih panjang, dan cita-citamu akan terwujud.
19 Paminaw- ikaw! - akong anak nga lalaki, ug pagmaalamon ug giyahi ang imong kasingkasing ngadto sa dalan.
Hai anakku, dengarkanlah aku supaya engkau menjadi bijaksana dan menjaga dirimu di jalan yang benar.
20 Ayaw pakig-uban sa mga palahubog ug sa kusog mokaon ug karne,
Janganlah berkumpul bersama para pemabuk dan orang-orang yang rakus akan daging.
21 kay ang palahubog ug ang kusog mokaon mahimong kabos ug mahinanok nga magbisti na lamang sila ug mga trapo.
Karena kebiasaan mabuk dan rakus membuat mereka banyak tidur dan tidak bekerja, sehingga mereka jatuh miskin hingga pakaian mereka compang-camping.
22 Paminawa ang imong amahan nga maoy nagpakatawo kanimo ug ayaw tamaya ang imong inahan sa dihang matigulang na siya.
Dengarkanlah perkataan ayahmu, karena dialah yang membuatmu ada, dan jangan meremehkan ibumu pada masa tuanya.
23 Palita ang kamatuoran, apan ayaw kini ibaligya; pagpalit ug kaalam, pagpanton, ug panabot.
Semahal apa pun harganya, carilah ajaran yang benar serta didikan dan pemahaman yang bijak. Jangan pernah engkau melepaskannya.
24 Ang amahan sa matarong maglipay gayod, ug siya nga magpakatawo ug maalamon nga bata magmaya diha kaniya.
Seorang ayah akan sangat bangga dan bersukacita bila anaknya bijaksana dan hidup dengan benar.
25 Tugoti nga magmaya ang imong amahan ug imong inahan ug tugoti nga maglipay siya nga maoy nagpakatawo kanimo.
Jadi buatlah ayahmu bersukacita dan ibumu berbahagia.
26 Akong anak nga lalaki, ihatag kanako ang imong kasingkasing ug ipaniid ang imong mga mata sa akong mga dalan.
Anakku, berilah hatimu sepenuhnya untuk mengikuti teladanku dan bimbinganku.
27 Kay ang babaye nga nagbaligya sa iyang dungog usa ka lalom nga bung-aw, ug ang asawa sa laing lalaki usa ka masigpit nga atabay.
Karena pelacur ibarat lubang perangkap yang dalam, dan berzina dengan istri orang sama seperti menjerumuskan diri ke sumur yang sempit.
28 Nagpauraray siya nga nag-atang sama sa kawatan ug padaghanon niya ang mga maluibon taliwala sa katawhan.
Perempuan nakal ibarat perampok yang mengintai dari tempat persembunyiannya, dan membuat semakin banyak lelaki tidak setia.
29 Kinsa man ang adunay kaalaot? Kinsa man ang adunay kasubo? Kinsa man ang adunay mga kaaway? Kinsa man ang adunay pagbagulbol? Kinsa man ang adunay mga samad nga walay hinungdan? Kinsa man ang adunay mapula nga mga mata?
Perhatikanlah orang-orang yang tersiksa oleh penderitaan ini: luka-luka memar di seluruh tubuh, mata merah, sering mengeluh, sering berkelahi, dan terpuruk dalam kesedihan.
30 Kadtong magpabilin sa pag-inom ug bino, kadtong misulay sa sinagolan nga bino.
Penyebabnya adalah minum-minum anggur sampai lewat tengah malam dan mabuk-mabukan dengan berbagai minuman keras.
31 Ayaw tan-awa ang bino sa dihang pula na kini, sa dihang mangidlap kini diha sa baso ug hamloy nga lad-okon.
Maka janganlah tergoda ketika melihat anggur! Anggur tampak menarik di dalam gelas dan terasa sedap saat diminum.
32 Sa kataposan mamaak kini sama sa bitin ug molikos kini sama sa udto-udto nga bitin.
Namun sesudah engkau menelannya, sesungguhnya anggur itu akan merusak, seperti racun ular yang mematikanmu.
33 Makita sa imong mga mata ang katingalahang mga butang ug ang imong kasingkasing magapamulong sa sukwahi nga mga butang.
Lalu pikiranmu menjadi kacau, matamu melihat hal-hal aneh. Engkau akan berbicara seperti orang gila,
34 Mahisama ka sa natulog ngadto sa kinahiladman sa kadagatan o naghigda tumoy sa tukon sa layag.
dan merasa pusing serta limbung seperti terombang-ambing di tengah ombak laut.
35 “Gibunalan nila ako,” moingon ka, “apan wala ako nasakitan. Gikulata nila ako, apan wala ko kini mabati. Kanus-a ba ako makamata? Mangita ako ug laing ilimnon.”
Kemudian engkau akan berkata, “Mereka memukul dan meninju aku, tetapi aku tidak merasakan apa-apa. Biarlah aku segera bangun dari tidur nyenyak ini, supaya aku mencari anggur lagi!”