Panultihon 21
1 Ang kasingkasing sa hari usa ka nagadagayday nga tubig diha sa kamot ni Yahweh; gipasimang niya kini sa bisan asa niya gusto.
The Lord directs the king's decisions like a stream of water that he sends whichever way he wants.
2 Ang tagsatagsa ka pamaagi sa tawo matarong sa iyang kaugalingon nga mga mata, apan si Yahweh ang magatimbangtimbang sa mga kasingkasing.
People think that whatever they do is fine, but the Lord looks at their motives.
3 Ang pagbuhat sa pagkamatarong ug pagkamakiangayon labi pang dawaton ni Yahweh kay sa halad.
Doing what's right and fair pleases the Lord more than sacrifices.
4 Ang mapahitas-on nga mga mata ug mapasigarbohon nga kasingkasing— ang suga sa daotan— mga sala.
Pride and arrogance are the sins the wicked live by.
5 Ang mga laraw sa makugihon mogiya lamang ngadto sa pagkamauswagon, apan ang tagsatagsa nga nagabuhat nga madalidalion mosangko lamang sa kawalad-on.
Those who plan ahead and work hard will have plenty, while those who act rashly end up poor.
6 Ang pagbaton ug mga bahandi pinaagi sa bakakon nga dila usa ka lumalabayng inalisngaw nga aso ug usa ka lit-ag nga makapatay.
Money made by lies is like smoke in the wind—a chase that ends in death.
7 Ang kabangis sa daotan mao ang moguyod kanila palayo, kay nagdumili man sila sa pagbuhat sa katarong.
The destruction caused by the wicked will destroy them, for they refuse to do what's right.
8 Baliko ang dalan sa tawong sad-an, apan siya nga putli nagabuhat ug matarong.
Guilty people live crooked lives, but the innocent follow straight paths.
9 Mas maayo pa nga mopuyo sa lawak sa ibabaw sa balay kaysa mopuyo sa balay uban ang asawa nga malalison.
It's better to live in a corner of a housetop than to share a whole house with an argumentative wife.
10 Ang pangpagana sa daotan nangita sa pagkadaotan; walay kaluoy nga makit-an sa iyang mga silingan diha sa iyang mga mata.
Evil people love to do wrong, they don't care what pain they cause anyone.
11 Sa dihang masilotan na ang matamayon, ang walay alamag mahimong maalamon, ug sa dihang pahamatngonan ang maalamon nga tawo, madugangan ang iyang kahibalo.
When a mocker is punished, an immature person can learn wisdom. When the wise are educated, they gain knowledge.
12 Siya nga nagabuhat ug matarong nagabantay sa balay sa daotan; iyang ipasukamod ang daotan ngadto sa pagkagun-ob.
The God of justice sees what happens in the homes of the wicked, and brings the wicked down in disaster.
13 Siya nga magasampong sa iyang mga igdulungog sa mga pagtuaw sa mga kabos, magatuaw usab siya, apan dili siya patalinghogan.
If you refuse to hear the cries of the poor, your cries won't be heard either.
14 Makapahupay sa kasuko ang gasa sa tago ug makapahupay sa hilabihan nga kaligutgot ang gasa sa tago.
A gift given in secret calms down anger, and a hidden bribe soothes furious rage.
15 Sa dihang mapahamtang na ang katarong, magdala kini ug kalipay ngadto sa tawo nga nagabuhat sa matarong, apan magdala kini ug kalisang sa nagabuhat ug daotan.
When justice is done, the good are happy, but it brings terror to those who do evil.
16 Siya nga nahisalaag gikan sa dalan sa panabot, magapahulay siya ngadto sa tigomanan sa mga patay.
Anyone who wanders away from the path of understanding ends up with the dead.
17 Bisan kinsa nga nahigugma sa kahilayan mahimo nga kabos; siya nga nahigugma sa bino ug lana dili maadunahan.
If you love pleasure you'll become poor; if you love wine and olive oil you won't ever be rich.
18 Ang daotan nga tawo maoy lukat alang sa nagabuhat ug matarong, ug ang maluibon maoy lukat alang sa matinud-anon.
The wicked pay the price and not the good; those who are deceitful and not those who live right.
19 Mas maayo pang magpuyo sa kamingawan kay sa uban ang babaye nga tigpasiugda ug kasamok ug hilabihan ka bagulbolan.
It's better to live in a desert than with an argumentative and bad-tempered wife.
20 Adunay bililhon nga bahandi ug lana sa panimalay sa manggialamon, apan usik-usikan lamang kini sa tawong buangbuang.
The wise hold on to their wealth and olive oil, but stupid people use up everything they have.
21 Siya nga nagabuhat ug matarong ug manggiluluy-on— kining tawhana makakaplag ug kinabuhi, pagkamatarong, ug kadungganan.
If you pursue goodness and trustworthy love, you'll find life, prosperity, and honor.
22 Ang tawong maalamon makakatkat sa siyudad sa mga bantogan, ug mapokan niya ang mga salipdanan nga diin ilang gisaligan.
The wise can overcome a city belonging to strong warriors, and tear down the fortress they trusted to protect them.
23 Bisan kinsa nga magabantay sa iyang baba ug sa iyang dila magapahilayo sa iyang kaugalingon sa kasamok.
If you watch what you say, you can save yourself a lot of trouble.
24 Ang mapahitas-on ug mapasigarbohon nga tawo— “Matamayon” ang iyang ngalan— nagabuhat uban ang mapalabilabihon nga garbo.
A proud, conceited, mocker—that's the name of those who act with insolent arrogance.
25 Ang tinguha sa tapolan makapatay kaniya, kay ang iyang mga kamot nagadumili sa pagtrabaho.
Slackers die hungry because they refuse to work.
26 Sa tibuok adlaw nagatinguha ug nagatinguha pa gayod siya, apan siya nga nagabuhat ug matarong nagahatag ug wala nagatihiktihik.
Some people only want more and more all the time, but the good give generously.
27 Dulomtanan ang halad sa tawong daotan; mas dulomtanan pa gayod kini kung dad-on niya kini uban sa daotan nga mga tinguha.
The sacrifices given by the wicked are obnoxious, worse still when they're offered with evil motives.
28 Mahanaw ang bakakon nga saksi, apan siya nga nagapatalinghog magasulti sa tanang panahon.
The lies of a false witness vanish away, but the words of a reliable witness will stand.
29 Ang usa ka tawong daotan magapagahi sa iyang panagway, apan ang tawong matinud-anon masaligon mahitungod sa iyang mga paagi.
The wicked act as bold as brass, but those who live right consider carefully what they're doing.
30 Wala gayoy kaalam, wala gayoy panabot, ug wala gayoy tambag nga makabarog batok kang Yahweh.
Whatever wisdom, understanding, or guidance you may have is nothing before the Lord.
31 Giandam ang kabayo alang sa adlaw sa pagpakiggubat, apan ang kadaogan iya lamang kang Yahweh.
You can get your horse ready for battle, but the victory is the Lord's.
