Panultihon 13
1 Ang maalamon nga anak mamati sa pagtudlo sa iyang amahan, apan ang mabugalbugalon dili maminaw sa pagbadlong.
Children who are wise (pay attention/heed it) when their parents discipline/correct them; but foolish children do not pay attention when someone rebukes them [for their bad behavior].
2 Gikan sa bunga sa iyang baba ang tawo maglipay sa mga maayong butang, apan ang kagana sa maluibon alang sa kabangis.
Good people are rewarded [IDM] for the good things [MET] that they say, but those who desire to deceive others are [very] eager to act violently.
3 Ang tawo nga nagabantay sa iyang baba nanalipod sa iyang kinabuhi, apan ang tawong moabli ug dako sa iyang mga ngabil mogun-ob sa iyang kaugalingon.
Those who are [very] careful about what they say [MTY] will live a long life; those who talk (without thinking/too much) will ruin themselves.
4 Ang kagana sa tawong tapulan motinguha apan walay makuha, apan ang kagana sa tawong kugihan tagbawon pag-ayo.
People who are lazy want things very much, but they will not get anything [HYP]. People who work hard will get all that they want.
5 Ang tawo nga nagbuhat ug matarong nagdumot sa mga bakak, apan ang daotang tawo naghimo sa iyang kaugalingon nga mangilngig, ug nagbuhat siya ug kaulawan.
Righteous/Honest people hate/detest lies, but what wicked people do (is very disgraceful/stinks) [DOU].
6 Ang pagkamatarong manalipod niadtong dili sad-an sa ilang agianan, apan ang pagkadaotan molaglag sa nagbuhat ug sala.
The behavior [PRS] of those who always do what is right will protect them, but sinful [behavior will] ruin wicked people.
7 Adunay tawo nga nagpalambo sa iyang kaugalingon, apan wala gayoy nahot ug adunay tawo nga naghatag sa tanan, apan tinuod nga adunahan.
Some people who have nothing pretend to be rich, but other people who are very rich pretend to be poor.
8 Malukat sa tawong adunahan ang iyang kinabuhi pinaagi sa iyang mga katigayonan, apan ang tawong kabos dili gayod makadawat sa maong pagtagad.
Rich people are able to pay people who want to kill them, [with the result that they will be protected, not killed], but poor people [do not have to worry about that because] no one threatens to kill them.
9 Ang kahayag sa tawong nagbuhat sa matarong maglipay, apan ang lampara sa daotan pagapalungon.
Righteous [people] are like a lamp [MET] that shines brightly, but wicked [people] are like [MET] a lamp that will [soon] be extinguished.
10 Ang garbo manganak lamang ug panagbangi, apan alang niadtong maminaw sa maayong tambag adunay kaalam.
[People] who are arrogant/proud [always] cause strife; those who are wise ask [other people] for good advice.
11 Ang bahandi mahanaw kung adunay dakong garbo, apan ang tawo nga mangita ug salapi pinaagi sa pagkugi sa iyang kamot modaghan ang iyang salapi.
Those who acquire a lot of money quickly [by doing what is wrong, probably] will lose it [quickly], but if people earn money slowly, the amount of money they have will increase.
12 Kung ang paglaom malangan, makaguba kini sa kasingkasing, apan ang pangandoy nga natuman mao ang kahoy sa kinabuhi.
When people do not receive the things that they are expecting to receive, (it causes them to despair/they become very sad); but if you receive what you are desiring to get, that [will be like a tree] [MET] [whose fruit gives you] life (OR, that will cause you to be joyful).
13 Ang tawo nga motamay sa pagtudlo mahitumpawak gihapon niini, apan ang tawong motuman sa mando pagagantihan.
Those who despise [the good] advice [that others give them] are bringing ruin on themselves; those who pay attention to that advice will (be secure/succeed).
14 Ang pagpatudlo sa tawong maalamon tuboran sa kinabuhi, maglikay kanimo gikan sa lit-ag sa kamatayon.
What wise [people] teach is [like] a fountain whose [water] gives life [MET]; what they teach you will help you to escape when something dangerous is threatening to kill you [MET].
15 Ang maayong panghunahuna makuha ug pabor, apan ang dalan sa mabudhion wala gayoy kataposan.
[People] respect those who have good sense, but those who cannot be trusted are on the road to being ruined/destroyed (OR, will have a lot of difficulties/troubles).
16 Ang tawong maalaman mobuhat inubanan sa kahibalo sa matag hukom, apan ang buangbuang magpasundayag sa iyang pagkabuangbuang.
Those who have good sense always think carefully/wisely before they do something; foolish people show [by what they say and do] that they are foolish.
17 Ang daotan nga mensahero mahitumpawak ngadto sa kasamok, apan ang matinud-anon nga tigbalita magdala ug pagpasig-uli.
Messengers who are not reliable cause trouble, but those who faithfully [deliver their messages] cause people to act peacefully.
18 Ang tawo nga mosalikway sa pagpanton mahimong kabos ug maulawan, apan ang dungog moabot kaniya nga nagtuon gikan sa pagbadlong.
Those who refuse to pay attention when others discipline/correct them will become poor and disgraced; [people] respect those who accept it when they are rebuked [for their bad behavior].
19 Ang pangandoy nga natuman tam-is sa panlasa, apan ang mga buangbuang dili gayod motalikod sa pagkadaotan.
It is delightful to receive what we desire; foolish people hate/refuse to turn away from doing evil.
20 Paglakaw uban sa mga maalamon ug magmaalamon ka, apan ang kauban sa mga buangbuang mag-antos sa kasakit.
Those who habitually associate with wise people become wise; those who (are close friends of/associate with) foolish people will (regret it/be ruined).
21 Ang katalagman mosunod sa mga makasasala, apan kadtong nagbuhat ug matarong adunay maayong ganti.
Sinners have trouble [PRS] wherever they go, but things will go well for righteous [people].
22 Ang tawong matarong adunay ikabilin nga panulundon alang sa iyang mga apo, apan ang bahandi sa makasasala mahiadto sa tawo nga nagbuhat ug matarong.
When good people [die], their grandchildren inherit their money; but when sinners [die], the money that they had will end up in the hands of righteous [people].
23 Ang wala gidaro nga uma nga gipanag-iyahan sa usa ka kabos makahatag ug daghang pagkaon, apan gibanlas kini pinaagi sa dili pagkamataronganon.
[Sometimes] poor [people’s] fields produce plenty of food, but unjust people take away all that food.
24 Ang tawong dili mopanton sa iyang anak wala naghiguma kaniya, apan ang tawo nga naghigugma sa iyang anak maampingon sa pagpanton kaniya.
Those who do not punish their children [for bad behavior] do not [really] love them; those who love their children start to discipline them when the children are still young.
25 Ang tawong nagbuhat ug matarong mokaon hangtod sa iyang katagbawan, apan ang tiyan sa mga daotan kanunay gutom.
Righteous [people] have enough food to eat and be satisfied, but the stomachs of wicked [people] [SYN] are [always] empty.
