Panultihon 10
1 Ang mga panultihon ni Solomon. Ang anak nga maalamon makapalipay sa iyang amahan apan ang anak nga buangbuang maghatag ug kasub-anan sa iyang inahan.
Solomon's proverbs. A wise son makes his father happy, but a stupid son only brings his mother grief.
2 Walay bili ang kabtangan nga naangkon pinaagi sa pagkadaotan, apan ang pagbuhat ug matarong maglikay kanimo sa kamatayon.
Wealth gained through evil does you no good; but living right saves you from death.
3 Dili itugot ni Yahweh nga magutman ang nagbuhat kung unsa ang matarong, apan iyang pakyason ang mga tinguha sa daotan.
The Lord doesn't let good people go hungry, but he stops the wicked from getting what they want.
4 Ang kamot nga tapulan makapahimong kabos sa tawo, apan ang kamot sa tawong kugihan makaangkon ug mga bahandi.
Lazy hands make you poor, but hard-working hands make you rich.
5 Ang maalamon nga anak magtigom sa abot sa yuta sa ting-init apan makauulaw alang kaniya kung matulog siya panahon sa ting-ani.
A son who gathers crops during the summer is sensible, but the one who sleeps during harvest brings disgrace.
6 Ang mga gasa nga gikan sa Dios anaa sa ulo niadtong mga mobuhat sa matarong, apan ang baba sa daotan motabon sa kasamok.
Those who are good are blessed, but what the wicked say hides their violent nature.
7 Ang tawo nga mobuhat sa matarong makapalipay kanato sa dihang maghunahuna kita mahitungod kaniya, apan ang ngalan sa daotan madunot.
The good are remembered as a blessing, but the reputation of the wicked will rot.
8 Kadtong adunay panabot modawat sa mga pagmando, apan ang sabaan nga buangbuang magun-ob.
Those who think wisely pay attention to instruction, but a stupid chatterbox ends up in disaster.
9 Siya nga maglakaw sa kaligdong maglakaw nga luwas, apan ang tawong mohimo sa iyang mga dalan nga baliko, masakpan ra unya siya.
Honest people will live in safety, but those who behave deceitfully will be caught out.
10 Siya nga mangidhat makapasubo, apan pagalumpagon ang sabaan nga buangbuang.
People who wink slyly cause trouble, but someone who gives a strong rebuke brings peace.
11 Ang baba sa tawo nga mobuhat sa matarong mao ang tubig sa kinabuhi, apan ang baba sa daotan motabon sa kasamok.
What good people say is a spring that gives life, but what the wicked say hides their violent nature.
12 Ang kaligutgot hinungdan sa panagbingkil, apan tabonan sa gugma ang tanang kasal-anan.
Hatred causes conflict, but love covers all wrongs.
13 Ang kaalam makaplagan diha sa mga ngabil sa tawong adunay maayong paghukom, apan ang bunal alang sa likod sa tawong walay alamag.
Wisdom comes from people with good judgment, but stupid people are punished with a rod.
14 Ang mga tawong maalamon magtigom ug kahibalo, apan ang baba sa buangbuang nagapaduol sa kagub-anan.
Wise people accumulate knowledge, but the chattering of stupid people is a prelude to disaster.
15 Ang bahandi sa tawong adunahan mao ang iyang lig-on nga siyudad; ang kawad-on sa kabos mao ang iyang kagub-anan.
The wealth of the rich provides them protection, while the poverty of the poor ruins them.
16 Ang bayad niadtong magbuhat kung unsa ang matarong mogiya kanila ngadto sa kinabuhi; ang ginansiya sa daotan mogiya kanila ngadto sa sala.
If you do right you're rewarded with life, but if you're wicked all you gain is sin.
17 Adunay agianan paingon sa kinabuhi alang niadtong mosunod sa pagpanton, apan mahisalaag ang tawo nga magsalikway sa pagbadlong.
If you accept instruction, you're on the path to life, but if you reject correction you'll go astray.
18 Si bisan kinsa nga adunay tinago nga pagdumot adunay bakakon nga mga ngabil, ug si bisan kinsa nga magbutangbutang mga buangbuang.
Anyone who hides their hatred is lying, and anyone who spreads slander is stupid.
19 Kung adunay daghang mga pulong, dili mawala ang kalapasan, apan siya nga nagmaampingon sa iyang isulti maalamon.
If you talk too much, you'll say something wrong. Be wise and take care what you say.
20 Ang dila sa mobuhat ug matarong, lunsay nga plata; adunay gamay nga bili sa kasingkasing sa daotan.
What good people say is like the best silver, but the mind of the wicked isn't worth much.
21 Ang mga ngabil sa tawong mobuhat kung unsa ang matarong makapahimsog sa kadaghanan, apan mangamatay ang mga buangbuang tungod kay wala silay alamag.
Advice from good people helps feed many others, but stupid people die because they have no sense.
22 Ang maayong mga gasa ni Yahweh magdala ug bahandi ug walay kasakit niini.
The Lord's blessing makes you rich, and he doesn't add any sadness to accompany it.
23 Ang pagkadaotan mao ang dula nga ginadula sa buangbuang, apan ang kaalam mao ang makapahimuot sa tawong adunay panabot.
Stupid people think it's fun to do wrong, but someone who has wisdom understands what's right.
24 Ang kahadlok sa daotan mogukod kaniya, apan ang tinguha sa matarong igahatag.
What the wicked fear will happen to them, while what good people hope for will be granted.
25 Ang daotan sama sa bagyo nga molabay lang, ug mahanaw dayon, apan kadtong mobuhat kung unsa ang matarong mao ang patukoranan nga molungtad hangtod sa kahangtoran.
When the storm hits, the wicked are no more, but the good are safe and secure forever.
26 Sama sa suka nga anaa sa ngipon ug aso sa mga mata, mao usab ang tapulan alang niadtong nagpadala kaniya.
In the same way vinegar irritates the teeth and smoke irritates the eyes, lazy people irritate their employers.
27 Ang pagkahadlok kang Yahweh makapalugway sa kinabuhi, apan ang mga katuigan sa daotan mapamubo.
Honoring the Lord makes your life longer, but the years the wicked live will be cut short.
28 Ang paglaom niadtong mobuhat sa matarong mao ang ilang kalipay, apan ang katuigan sa mga daotan mapamubo.
Good people look forward to happiness, but the hopes of the wicked come to nothing.
29 Ang dalan ni Yahweh mopanalipod niadtong adunay dungog, apan kagub-anan kini alang sa daotan.
The way of the Lord protects those who do right, but he destroys those who do evil.
30 Kadtong mobuhat sa matarong dili gayod mapukan, apan ang daotan dili magpabilin sa yuta.
The good will never be removed from the land, but the wicked will not remain there.
31 Gikan sa baba niadtong magbuhat ug matarong adunay bunga sa kaalam, apan ang bakakon nga dila pagaputlon.
What good people say produces wisdom, but liars will have their tongues cut out.
32 Ang mga ngabil niadtong mobuhat sa matarong nasayod kung unsa ang angayan, apan ang baba sa daotan, nasayod sila kung unsa ang tinuis.
Good people know the right thing to say, but the wicked always lie.
