Panultihon 1
1 Ang mga panultihon ni Solomon nga anak ni David, ang hari sa Israel.
The proverbs of Solomon [Peaceable, Recompense], the son of David [Beloved], king of Israel [God prevails]:
2 Kini nga mga panultihon motudlo ug kaalam ug pagpanudlo, aron pagtudlo sa mga pulong sa panabot,
to know wisdom and instruction; to discern the words of understanding;
3 aron makadawat ka sa pagbadlong aron mabuhi pinaagi sa pagbuhat sa insakto, matarong, ug may kaangayan.
to receive instruction in wisdom, in righteousness, mishpat ·justice·, and equity;
4 Kini nga mga panultihon mohatag usab ug kaalam niadtong walay alamag, ug mohatag sa kahibalo ug sa pagkamabinantayon alang sa kabatan-onan.
to give prudence to the simple, knowledge and discretion to the young man:
5 Papaminawa ang maalamon nga mga tawo ug padugangi ang ilang panabot, ug pakuhaa ug kaalam ang mga tawong may salabotan,
that the wise man may sh'ma ·hear obey·, and increase in learning; that the man of understanding may attain to sound counsel:
6 aron sa pagsabot sa mga panultihon, mga gipanulti, ug mga pulong sa maalamon nga mga tawo ug sa ilang mga tanghaga.
to understand a proverb, and parables, the words and riddles of the wise.
7 Ang kahadlok kang Yahweh maoy sinugdanan sa kahibalo, ginasalikway sa buangbuang ang kaalam ug pagpanton.
The fear of Adonai is the beginning of knowledge; but the foolish despise wisdom and instruction.
8 Akong anak, paminawa ang pagtudlo sa imong amahan ug ayaw isalikway ang mga balaod sa imong inahan;
My son, sh'ma ·hear obey· your father’s instruction, and don’t forsake your mother’s teaching:
9 mahimo sila nga matahom nga purongpurong sa imong ulo ug mga kwentas diha sa imong liog.
for they will be a garland to chen ·grace· your head, and chains around your neck.
10 Akong anak, kung ang makasasala modani kanimo ngadto sa ilang sala, pagdumili sa pagsunod kanila.
My son, if people who sin ·intentionally miss the mark goal· entice you, don’t consent.
11 Kung moingon sila, “Uban kanamo, maghulat kita aron mopatay, magtago kita ug atakihon ang mga walay sala nga tawo sa walay hinungdan.
If they say, “Come with us, Let’s lay in wait for blood; let’s lurk secretly for the innocent without cause;
12 Lamyon nato sila nga buhi, sama sa Sheol nga kuhaon kadtong mga himsog, ug himoon silang sama niadtong mga nahulog sa bangag. (Sheol h7585)
let’s swallow them up alive like Sheol ·Place of the dead·, and whole, like those who go down into the pit (of Abbadon, the unrighteous side of Sheol). (Sheol h7585)
13 Pangitaon nato ang tanang matang sa mga butang nga bililhon; pun-on nato ang atong mga balay sa atong mga kinawat gikan sa uban.
We’ll find all valuable wealth. We’ll fill our houses with plunder.
14 Pagripa uban kanamo; hiusahon ta ang atong sudlanan.”
You shall cast your lot among us. We’ll all have one purse.”
15 Akong anak, ayaw paglakaw sa dalan kuyog kanila; ayaw itugot nga motunob ang imong tiil sa ilang gilaktan;
My son, don’t walk on the path with them. Keep your foot from their path,
16 ang ilang mga tiil magdagan sa daotan ug nagdali sila aron sa pagpaawas ug dugo.
for their feet run to evil. They hurry to shed blood.
17 Tungod kay walay pulos ang pagbukhad sa pukot aron sa panglit-ag sa langgam samtang nagatan-aw ang langgam.
For in vain is the net spread in the sight of any bird:
18 Kining mga tawhana naghulat aron sa pagpatay sa ilang kaugalingon— nag-andam sila ug lit-ag alang sa ilang mga kaugalingon.
but these lay wait for their own blood. They lurk secretly for their own lives.
19 Mao usab ang mga pamaagi sa tanan nga nakaangkon sa bahandi pinaagi sa pagpanglupig; ang naangkon sa dili makataronganon molaglag sa mga kinabuhi niadtong nagkupot niini.
So are the ways of everyone who is greedy for gain. It takes away the life of its owners.
20 Ang kaalam nagsinggit sa kadalanan, gipatugbaw niya ang iyang tingog sa dapit nga daghang mga tawo;
Wisdom calls aloud in the street. She utters her voice in the public squares.
21 diha sa ulohan sa masaba nga kadalanan, misinggit siya, diha sa agianan sa ganghaan sa siyudad misulti siya.
She calls at the head of noisy places. At the entrance of the city gates, she utters her words:
22 “Hangtod kanus-a, kamong walay alamag nga mga tawo, buot ba kamo nga magpakawalay alamag? Hangtod kanus-a ba, kamong mga mabugalbugalon, mahimuot ba kamo sa pagkamabugalbugalon, ug hangtod kanus-a ba kamo, kamong mga buangbuang, magdumot sa kahibalo?
“How long, you simple ones, will you 'ahav ·affectionately love· thoughtless living? How long will mockers delight themselves in mockery, and fools hate knowledge?
23 Patalinghogi ang akong pagbadlong; akong ibubo ang akong mga gihinahuna alang kaninyo; akong ipahibalo kaninyo ang akong mga pulong.
Turn at my reproof. Behold, I will pour out my spirit on you. I will make known my words to you.
24 Nagtawag ako, ug nagdumili kamo sa pagpaminaw; gitunol ko ang akong kamot, apan walay usa nga nanumbaling.
Because I have called, and you have refused; I have stretched out my hand, and no one has paid attention;
25 Apan wala kamo nagpakabana sa tanan kong pagbadlong kaninyo ug wala nagpanumbaling sa akong mga pagpaglong.
but you have ignored all my counsel, and wanted none of my reproof;
26 Kataw-an ko ang inyong kalisdanan, bugalbugalan ko kamo kung moabot ang mga makalilisang—
I also will laugh at your disaster. I will mock when calamity overtakes you;
27 sa dihang mohasmag kaninyo ang inyong gikahadlokan nga sama sa unos ug ang katalagman mobanlas kaninyo sama sa alimpulos, sa diha nga ang kalisod ug ang kasakit modangat kaninyo.
when calamity overtakes you like a storm, when your disaster comes on like a whirlwind; when distress and anguish come on you.
28 Unya mosangpit sila kanako, ug dili ko sila pagatubagon; magtinguha gayod sila sa pagtawag kanako, apan dili nila ako mahikaplagan.
Then will they call on me, but I will not answer. They will seek me diligently, but they will not find me;
29 Tungod kay nagdumot sila sa kahibalo ug wala pilia ang pagkahadlok kang Yahweh,
because they hated knowledge, and didn’t choose the fear of Adonai.
30 wala sila magtuman sa akong mga gitudlo, ug gisalikway nila ang tanan kung mga pagbadlong.
They wanted none of my counsel. They despised all my reproof.
31 Magakaon sila sa bunga sa ilang mga paagi, ug uban sa bunga sa ilang mga laraw mapuno sila.
Therefore they will eat of the fruit of their own way, and be filled with their own schemes.
32 Kay ang yano mangamatay sa dihang motalikod sila, ug ang kawalay pagpakabana sa mga buangbuang mopukan kanila.
For the backsliding apostasy and willful rejection of the simple will kill them. The careless ease of fools will destroy them.
33 Apan si bisan kinsa kadtong maminaw kanako magauyo nga luwas ug makapahulay nga walay kahadlok sa katalagman.”
But whoever sh'ma ·hears obeys· me will dwell securely, and will be at ease, without fear of harm.”
