Ndu Manzaniba 17
1 Zizan, niwa ba zren zu ni igbu bi Amphipolis mba Apoloniya, ba ye ri ni kikle gbu Tesalonika, bubu wa synagogue wu Yahudawa a he.
保罗和西拉沿途经过了暗非波里和亚波罗尼亚，来到帖撒罗尼迦，那里有犹太人的会堂。
2 Bulus, toh wa a ta tia, hi ni ba, nda ban vi Sati tra si vu mla ya ni mi nha tre BAchi niba.
保罗按惯例走进会堂，一连三个安息日，都在这里根据圣经与他们进行辩论。
3 A sia bwu tre Bachi nda ni mla bla ndi a tsra kri ni du Kristi du ti ya nda la lu rhini kwu. A hla ndi “Yesu yi, wa mi d'bu bla ni yiwu a wawuyi hi Kristi.”
他解释了经文的含义，证明基督必须先死去后，然后再死而复生。他对众人说：“我向你们讲述的这位耶稣，就是基督。”
4 Yahudawa bari ba kpanyme nda zontu ni Bulus mba Sila, baba gbugbu ndji bi Greek wa ba kri gbangban ni hu, mba imba bi ninkon, wa bana fii me ngame na.
有的人被保罗和西拉说服了，加入了他们的行列，此外还有很多说希腊语的朝拜者，以及城里位高权重的女性。
5 I Yahudawa wa bana kpanyime na, nitu ba shu ni ngu, ba vu ndji bari bi meme dri rji ni bubu-leni-kpi wu gbu'a, nda kplu kpaandji ye zontu nda chon gbu'a duba yra gro ni nfu. Ba ri ni nfu kima ni ko Jason, ndi ba wa vu Bulus mba Sila nu ndji ba.
但犹太人却因此而倍感嫉妒，于是从集市中找来一群流氓，凑成团伙在城里面闹事。他们冲进耶孙的家中，到处寻找保罗和西拉，要把他们交给民众。
6 Niwa bana to bana, ba gbi Jason baba mri vayi bari ye ni bi ninkon u gbu'a nda ni yii, “Ndji biyi wa ba k'ma gbungblu wawu sran hon grji ba ye ni wayi ngame.
但由于找不到这两名使徒，他们就把耶孙和几名信徒带到地方长官那里，叫嚣着说：“这些人素有滋事的恶名，把这世界闹得天翻地覆。现在他们来到这里，
7 Ndji biyi wa Jason a kpa ba; a; zren mba ni hu nkon nkan ni gbren tre wa Siza a yo'a, ba bla ndi niko chu ri nkan he wa ba yondi Yesu.
耶孙却在自己的家宅中招待这些人。他们都违背凯撒的法令，说另外还有一个王叫做耶稣，这就是叛国罪。”
8 Ba kpa suron kpaa ndji ba baba bi ninkon gbu'a ti meme ni kpi biyi wa ba wo'a.
民众和地方长官听到这番话，深感不安，
9 Hu gon wa ba chu Jason baba mbru mba ru ni wo bi lo ba, ba chuba chuwo duba hi.
让耶孙和其余人交了保释金后，就放了他们。
10 Ni chu kima, mri vayi ba ba tru Bulus mba Sila hi ni Beriya. Niwa ba ri niki, ba ri hi ni mi sinagog wu Yahudawa ba.
信徒们当晚就将保罗和西拉送走。二人去了比里亚，到达后便走进犹太人的会堂。
11 Zizan ndji biyi bana he nitu mla to zan bi wa ba he ni Tasalonika, ba kpa lan tre'a ni sron ndindi, nda bwu lan nha chachu nda shle si ya nitu duba to ka kpi ba ba tokii.
这里的民众比帖撒罗尼迦人开明，他们很快就接受了主的道，每天研读圣经，确认他们所听到的是否正确。
12 Nitu kima, gbugbu mba ba kpanyime, hu ni mba Greek bari wa ba yaba ni nfutu, baba gbugbu lilon bari.
很多人因此成为信徒，包括地位高贵的希腊男性和女性。
13 Niwa Yahudawa bi Tasalonika ba wo ndi Bulus a sia d'bu ni bla lan tre Irji ni Bariya, ba hi niki nda ka chon kpaa ndji ba hwu dri.
但帖撒罗尼迦的犹太人听说保罗又在比里亚宣讲上帝之道，便跑到那里煽动挑拨民众。
14 Mle, mri vayi ba ba tru Bulus du hi hu nkon wu tu kpaa ma, i Sila mba Timoti ba ki niki.
信徒们立刻把保罗送到海边，西拉和提摩太仍然留在比里亚。
15 Biwa ba sia tsro Bulus nkon a ba njiwu aren gbron ka tsra ni kikle gbu wu Athens. Niwa ba don Bulus niki, ba kpa tre nitu kpe wuti rji niwu hi ni ba Sila mba Timoti, ndi duba sima ye niwu.
护送保罗的人将他远远地带到雅典，保罗在他们返回的时候，给西拉和提摩太带去口信，让他们尽快赶去与他会和。
16 Zizan wa Bulus a sia gben ye mba ni Athens, langbiri sron ma a si chon niwa a to gunki ba shu ni kikle gbu'a.
保罗在雅典等他们的时候，看见满城都是宗教神像，心中感到非常不安。
17 Niki a si bla ndani k'ma sran ya chachu ni mi sinagog baba Yahudawa baba bari wa babi hu nkon Irji, mba nimi bubu wu leni kpi baba biwa ba heni ki.
于是在会堂中与犹太人和其他崇拜上帝之人进行了辩论，此外还每天到集市中去，与所遇到的陌生人进行辩论。
18 Niki ngame bari bi to rhimren gban, wa babi Epikurean mba Stoic, ba zontu wu sen nyu niwu. Bari ba tre ndi, “A ngye wa ndi wu gbla nyu treyi si son hla?” Bari ba tre “A rju ndji biwa ba yo ndi du ba ye hu mri Irji wa bana to tumana,” nitu a sia dbu bla tre ndindi nitu Yesu mba ta sh'me ni kwu ma.
有些伊壁鸠鲁派和斯多亚派的哲学家也同他争论。他们想知道：“这个人到底想要干什么？”由于保罗谈论了耶稣和复活，所以还有人认为：“他似乎是在宣讲外族的神。”
19 Ba ban Bulus hi ni Areopagus, nda ni bla ndi, “Wu la mla bla nitu tsro isa yi wa wu sia bla?”
于是他们把保罗带到亚略巴古，询问他：“请和我们讲讲你所宣扬的那个新教义？
20 Nitu wu nji kpi wa kina to tuma na ye ni ton mbu. Nikima, kisonb mla to tumba.”
我们听说了你讲的那些事情，听起来太奇怪了，所以我们想知道那到底是什么意思。”
21 (Zizan bi Athens ba wawumba baba bi tsri wa ba kru nha niba'a, ba sia wu nton mba ni kpe na, hama ni ndu bla mba srenton nitu ikpi isa wa ba rini gbu).
（所有雅典人和住在那里的异教徒，都非常喜欢谈论和打听新奇之事，以此打发时间）。
22 Niki Bulus a lu kri ni tsutsu Ariopagus nda tre ndi, “Biyi ndji Athens, mi to ndi bi bi hu nkon bre irji ni za nkankan.
保罗站上亚略巴古的中间，说：“各位雅典人，我发现你们对任何事情都抱有虔诚之心。
23 Niwa mi zren zu si hi, mi mla ya nito kpe wa bi nzu hon ni bre mbi. Mi to iko bre ri wa bi nha “Ni Irji wa bina to na,” Ikpe wa bi nzu hon ni bre nina too na, wawuyi mi bwu bla ni yiwu.
我走路的时候曾留意你们的圣坛，曾有一个圣坛上写着‘献给未知的神’。我要向你们讲述的上帝，就是你们所膜拜的这个未知之神。
24 Irji wa a ti gbungblu wawu mba kpi wa ba he nimi ma, nitu wawuyi hi Bachi wu shulu mba meme, ana son ni ko bre wa ba me ni wo na.
上帝创造世界和世间万物，他是天地的主，并未生活在人类建造的庙宇之中，
25 Ana wo ndji mba ni tindu niwu na, ana ndi ani wa kpe ni wo ndji na, nitu a hi wawu kima mba ni nu ndji vrison sisren mba gbron vri ni kpi wawu.
他什么都不需要，也不需要我们的服务，因为他本身就是所有生灵的生命之源。
26 Rhi ni ndji ri, a ti gbungblu ndi ni duba ki ni tu gbungblu meme, nda tsra nton mba nyu dren bubu ki mba,
他从一个最初的人创造了世界上的所有人，在之前就决定了他们应该生活在哪里，应该活多久。
27 nitu duba wa Irji ka ba ma nk'mo nkon hi nda hi to wu. Kima me, ana gbangban ni ko nha mbu na.
上帝想要的是他们能够追寻上帝，能够去寻找并找到他。但其实他离我们每个人都不遥远。
28 Ni wawuyi ki son nda zren nda he ni kpa ndi too wa ndi mbi ri wu to tre a hla ndi 'kita ngame ki hpu ma.'
我们在他的护翼下生存、活动和存在。正如你们的诗人写到：‘我们就是他的家人。’
29 Nikima, nituwa ki hpu Irji, kina ba ndi nkon wubi wu irji ana to zinariya ko azurfa ko tita iwa kpiwa mren ndi mba ba la ba rhu na.
正因为我们是他的家人，所以不应该将上帝想象成金银石头，然后由人类用手艺和思想将其塑造形象。
30 Nitu ki, Irji wruhle kpi wa kiti ni bwu tu, nda mha yo zi ndi du ndji kagon duba k'ma sron sran.
上帝原谅了人类过往的无知，但现在，他吩咐各处的所有人都要悔改，
31 A he toki nitu a yo vi wa ani gaatre ni gbungblu wawu ni nkon tsatsra zu ni wo ndji wa a chu zi ye. Irji guchi nu kpe wu tsro to nitu ndji yi ni ko nha wa a nzu lu ri ni kwu'a.
因为他已经定好时间，届时将由他指认的那个人，对世间进行正义审判。为了向众人证明他就是那个人，上帝会让那人死而复生。”
32 Niwa ndji bi Athens ba wo nitu tsame ri ni kwu, bari mba ban za Bulus, e bari ba tre ndi, “Ki la sreton ngari ni wo nitu kpeyi.”
众人听到死人复活这句，便开始嘲笑他。但也有人说：“以后请回来，给我们多讲讲这件事。”
33 Hu gon ki, Bulus rju donba.
于是保罗就离开他们了。
34 E ndi bari ba hu ka zontu niwu nda kpanyime, nimi mba Dionysius wu Areopagus, wari wa ndema hi Damaris, baba bari wa ba he ni ba.
有几个人跟随了他并且相信了上帝，包括亚略巴古的成员丢尼修、一位名叫戴马里的女子和很多其他人。
