Proverbs 3
1 My son, do not forget what I have taught you. Keep my commands in your inner being,
Synu mój! nie zapominaj zakonu mego, a przykazań moich niech strzeże serce twoje.
2 because [if you obey them] you will live a long time and things will go well for you
Boć długości dni i lat żywota, i pokoju przyczynią.
3 Always faithfully love others and (be faithful/do what you say that you will do); doing those things [will cause others to be pleased with you]; it will be as though you are wearing a beautiful necklace. Keep those things in your mind/inner being.
Miłosierdzie i prawda niech cię nie opuszczają; uwiąż je u szyi twojej, napisz je na tablicy serca twojego.
4 If you do, God and people will approve of you and think highly of you [MTY].
Tedy znajdziesz łaskę i rozum dobry przed oczyma Bożemi i ludzkiemi.
5 Trust in Yahweh completely, and do not rely on what you yourself understand.
Ufaj w Panu ze wszystkiego serca twego, a na rozumie twoim nie spolegaj.
6 Always allow him to lead you. If you do that, he will (show you the right path/direct your life).
We wszystkich drogach twoich znaj go, a on prostować będzie ścieszki twoje.
7 Do not be proud of being wise. [Instead], revere Yahweh and turn away from doing evil.
Nie bądź mądrym sam u siebie; ale się bój Pana, a odstąp od złego.
8 If you do that, your body will be healthy/strong; it will be [like] medicine for you.
To będzie zdrowiem żywotowi twemu, a odwilżeniem kościom twoim.
9 Honor Yahweh by [what you do with] your money; and [by giving him] the first part of your harvest.
Czcij Pana z majętności twojej, i z pierwiastek wszystkich dochodów twoich.
10 If you do that, [you will have a good harvest]. Yahweh will fill your barns [with grain], and your vats/containers will be overflowing with [grape juice for making] wine.
A gumna twoje napełnione będą obfitością, i od wina nowego prasy twoje rozpadać się będą.
11 My son, when Yahweh disciplines/corrects you, do not despise it, and if he rebukes you, do not resent it.
Synu mój! karania Pańskiego nie odrzucaj, i nie uprzykrzaj sobie ćwiczenia jego.
12 [I say that] because it is the people whom Yahweh loves that he corrects/reproves, [just] like parents correct/reprove their sons whom they love.
Bo kogo Pan miłuje, tego karze, a to jako ojciec, który się w synu kocha.
13 [Yahweh] is pleased with those who become wise and have good understanding.
Błogosławiony człowiek, który znajduje mądrość, i człowiek, który dostanie roztropności.
14 Being wise and having good understanding is worth more than silver, better than gold.
Bo lepiej nią kupczyć, niżeli kupczyć srebrem: owszem pożyteczniejszy nad złoto dochód jej.
15 Being wise is more precious than (jewels/precious stones); there is nothing that you could desire [that would be as valuable] as wisdom.
Droższa jest nad perły, a wszystkie najmilsze rzeczy twoje nie zrównają się z nią.
16 On the one hand, wisdom [PRS] enables [you] to live a long life, and on the other hand, wisdom enables [you] to become rich and to be honored.
Przedłużenie dni w prawicy jej, a w lewicy jej bogactwa i zacność.
17 If [you] are wise, [your] life will be pleasant, and things will go well [for you].
Drogi jej rozkoszne, i wszystkie ścieszki jej spokojne.
18 Wisdom is [like] a tree that gives long life to those who [eagerly] take hold of it, and [Yahweh] is pleased with those who hold onto it tightly.
Drzewem żywota jest tym, którzyby się jej chwycili; a którzy się jej trzymają, są błogosławionymi.
19 By his wisdom Yahweh created the earth, and by his understanding he put everything in the skies.
Pan mądrością ugruntował ziemię, a roztropnością umocnił niebiosa.
20 By his knowledge [he caused] the water that was beneath the earth to burst forth, and he caused rain to fall from the clouds.
Umiejętnością jego rozstąpiły się przepaści, a obłoki rosą kropią.
21 My son, [always] keep doing things that are right and things that are smart. If you do that,
Synu mój! niech to nie odstępuje od oczów twych: strzeż prawdziwej mądrości i roztropności;
22 you will live [many years] and be honored and respected {people will honor and respect you}.
I będą żywotem duszy twojej, a ozdobą szyi twojej.
23 If you do what is right and wise, you will [be able to] walk safely, and you will not (stumble/do things that are wrong) [MET].
Tedy będziesz chodził bezpiecznie droga twoją, a noga twoja nie potknie się.
24 You will [be able to] lie down [at night] and not be afraid [of anything], and you will sleep peacefully.
Jeźli się układziesz, nie będziesz się lękał; a gdy się uspokoisz, wdzięczny będzie sen twój.
25 You will not be afraid that something disastrous will happen to you or that storms that strike the wicked will strike you,
Nie ulękniesz się strachu nagłego, ani spustoszenia bezbożników, gdy przyjdzie.
26 because you will be confident that Yahweh [will take care of you]. He will not let your foot be caught in a trap/snare.
Albowiem Pan będzie ufaniem twojem, a nogi twojej będzie strzegł od samołówki.
27 If you are able to help people who deserve it, do not refuse to help them.
Nie zbraniaj się dobrze czynić potrzebującemu, gdy cię na to stanie, abyś dobrze czynił.
28 If you are able to help someone you interact with, do not say, “Come back later; [perhaps] I can help you tomorrow.”
Nie mów bliźniemu twemu: Idź, a wróć się, a jutroć dam; gdyż to masz u siebie.
29 Do not make plans to harm those you interact with regularly, [because] they live near you, and they trust you.
Nie knuj złego przeciwko bliźniemu twemu, gdyż on z tobą dowiernie mieszka.
30 If someone has not harmed you, do not accuse him [by saying that he has harmed you].
Nie wadź się z człowiekiem bez przyczyny, jeźliżeć nic złego nie wyrządził.
31 Do not envy people who [obtain things by] violent actions, and do not imitate/do what they do.
Nie zajrzyj mężowi gwałt czyniącemu, a nie obieraj żadnej drogi jego.
32 [I say that] because Yahweh considers such people to be abominable/detestable; but he is a friend to [all] those who do what is right.
Albowiem przewrotny jest obrzydliwością przed Panem; ale z szczerymi tajemnica jego;
33 Yahweh curses the families [MTY] of those who are wicked, but he blesses the families of those who are good/righteous.
Przeklęstwo Pańskie jest w domu niezbożnika; ale przybytkowi sprawiedliwych błogosławi,
34 Yahweh makes fun of those who make fun [of others], but he kindly helps those who are humble.
Ponieważ on szydzi z pośmiewców, ale pokornym łaskę daje.
35 Wise [people] will be honored {people will honor wise people}, but foolish people will be dishonored/disgraced.
Mądrzy dziedzicznie sławę osiędą, ale głupi odniosą zelżywość.
