Panultihon 24
1 Ayaw kasina niadtong mga daotan, ni magtinguha sa pagpakig-uban kanila,
No tengas envidia de los hombres malvados; ni ansia de estar con ellos;
2 tungod kay ang ilang mga kasingkasing naglaraw ug kadaot ug ang ilang mga ngabil nagsulti mahitungod sa kasamok.
porque su corazón maquina rapiñas, y sus labios hablan para dañar.
3 Pinaagi sa kaalam natukod ang balay ug pinaagi sa panabot napabarog kini.
Con la sabiduría se edifica una casa, y con la prudencia se afirma.
4 Pinaagi sa kahibalo napuno ang mga lawak sa tanang bililhon ug maanindot nga mga bahandi.
Con la inteligencia se hinchen sus cámaras de todo lo más precioso y deseable.
5 Kusgan ang manggugubat sa kaalam, ug ang tawo sa kahibalo makadugang sa iyang kusog;
El hombre sabio está lleno de fuerza; el que tiene sabiduría aumenta su poder.
6 kay pinaagi sa maalamon nga paggiya makaasdang ka sa imong pagpakiggubat ug uban sa daghang mga magtatambag adunay kadaogan.
Pues con prudentes medidas puedes ganar la guerra, y donde hay muchos consejeros allí está la victoria.
7 Ang kaalam hataas kaayo alang sa usa ka buangbuang; wala niya bukha ang iyang baba diha sa ganghaan.
Cosa demasiado alta es para el necio la sabiduría; no abrirá él en el foro su boca.
8 Adunay naglaraw nga magbuhat ug daotan— gitawag siya sa mga tawo nga agalon sa daotang mga laraw.
Quien medita cómo hacer daño será llamado intrigante.
9 Sala ang binuang nga laraw ug biaybiayon sa mga lalaki ang mga matamayon.
El afán del insensato consiste en pecar, y abominable para los hombres es el maldiciente.
10 Kung magmaluyahon ka uban ang kahadlok sa adlaw sa kasamok, nan diyutay ra ang imong kusog.
Si desfalleces en el día de la prueba, tu fortaleza es poca cosa.
11 Luwasa kadtong gidala ngadto sa kamatayon ug kupti kadtong nagsusapinday ngadto sa ihawanan.
Libra a los que son llevados a la muerte; a los que andan vacilando al degolladero, sálvalos.
12 Kung moingon ka, “Tan-awa, wala kami nasayod mahitungod niini,” ang nagtimbang-timbang sa kasingkasing wala ba siya makasabot sa imong giingon? Ug siya nga nagabantay sa imong kinabuhi, wala ba siya masayod niini? Ug dili ba ihatag sa Dios sa matag usa ang angay kaniya?
Si dijeres: “¿Cómo saberlo?” ¿Acaso no lo ve Aquel que pesa los corazones? Bien lo sabe Aquel que vela sobre tu vida; Él retribuirá a cada cual según sus obras.
13 Akong anak nga lalaki, pagkaon ug dugos tungod kay maayo kini, tungod kay ang tinulo sa balayan sa putyokan tam-is sa imong pagtilaw.
Come, hijo mío, miel, porque es buena, y el panal, que es dulce para tu paladar.
14 Mao usab ang kaalam alang sa imong kalag— kung makaplagan mo kini, aduna gayoy kaugmaon ug ang imong paglaom dili mahanaw.
Tal será para tu alma la sabiduría; si la hallares, el porvenir será tuyo, y tu esperanza no será frustrada.
15 Ayaw pangatang sama sa daotan nga mosulong sa balay sa matarong. Ayaw gubaa ang iyang pinuy-anan!
No pongas, malvado, asechanzas a la morada del justo, ni devastes el lugar de su reposo.
16 Kay mapukan ang matarong sa makapito ka higayon ug mobarog pag-usab, apan malaglag ang daotan pinaagi sa katalagman.
El justo se levanta, aunque caiga siete veces, los impíos, empero, se pierden en el mal.
17 Ayaw paglipay sa dihang mapukan ang imong kaaway ug ayaw tugoti nga magmaya ang imong kasingkasing sa dihang mahisukamod siya,
No te goces en la caída de tu enemigo; si sucumbe no se alegre tu corazón,
18 o makakita si Yahweh ug dili na itugot ug iiway niya ang iyang kapungot diha kaniya.
no sea que al verlo Yahvé se ofenda y aparte de sobre él su enojo.
19 Ayaw kabalaka tungod sa mga nagabuhat ug daotan, ug ayaw kasina sa mga tawong daotan,
No te irrites a causa de los impíos, ni envidies a los malhechores.
20 kay walay kaugmaon ang tawong daotan ug pagapalungon ang lampara sa mga tawong daotan.
Porque no hay porvenir para el malo; la lámpara de los impíos se apagará.
21 Kahadloki si Yahweh, ug kahadloki ang hari, akong anak nga lalaki; ayaw pakig-uban niadtong nakigbatok tali kanila,
Hijo mío, teme a Yahvé y al rey, y no te asocies con los revoltosos;
22 kay ang ilang katalagman moabot dayon ug kinsa man ang masayod sa gidak-on sa kalaglagan nga moabot gikan kanilang duha?
porque de repente vendrá sobre ellos su ruina, y la desventura de ambos, ¿quién la conoce?
23 Kini usab ang mga panultihon sa maalamon. Ang dili makatarunganon nga paghukom sa katungod diha sa balaod dili maayo.
También estas son sentencias de los sabios: Es cosa mala hacer acepción de personas en el juicio.
24 Si bisan kinsa nga mosulti ngadto sa sad-an, “Anaa ka sa katarong,” matinunglo sa mga tawo ug kasilagan sa kanasoran.
Quien dice al delincuente: “Tú tienes razón”, será maldito del pueblo y detestado de la gente.
25 Apan magmalipayon kadtong mobadlong sa daotan ug ang mga gasa sa pagkamaayo moabot kanila.
Y aquellos que lo condenan, serán alabados, y sobre ellos vienen ricas bendiciones.
26 Siya nga mohatag ug tinud-anay nga tubag naghatag usab ug halok sa mga ngabil.
Los labios besa quien responde palabras rectas.
27 Andama ang imong buluhaton sa gawas, ug himoa nga andam ang tanan alang sa imong kaugalingon diha sa uma; human niana, tukora ang imong balay.
Haz con esmero tu trabajo de afuera, aplicándolo a tu campo, y luego podrás edificar tu casa.
28 Ayaw pagsaksi batok sa imong silingan kung wala kay kapasikaran ug ayaw panglimbong pinaagi sa imong mga ngabil.
No seas de ligero testigo contra tu prójimo; ¿quieres acaso engañarlo con tus labios?
29 Ayaw pag-ingon, “buhaton ko kaniya kung unsa ang iyang gibuhat kanako; balosan ko siya tungod sa iyang gibuhat.”
No digas: “Como él me trató, así haré con él, le daré el pago según sus obras.”
30 Miagi ako sa uma sa tawong tapolan, agi sa parasan sa tawong walay alamag.
Pasé junto al campo del perezoso, y junto a la viña del insensato;
31 Mitubo ang mga tunok bisan asa, ang yuta naputos sa mga sampinit, ug nahugno ang paril nga hinimo sa bato.
y he aquí que espinas brotaban por todas partes, ortigas cubrían su superficie y la cerca de piedra estaba destruida.
32 Unya ako kining nakita ug gihunahuna; mitan-aw ako ug nadawat ang gitudlo.
Lo vi y me puse a reflexionar; lo miré y aprendí esta lección:
33 Ang diyutay nga pagkatulog, ang diyutay nga hinanok, ang diyutay nga pagkiyugpos sa mga kamot aron mopahulay—
Un poco dormir, un poco dormitar, cruzar un poco las manos para descansar,
34 ug ang kawalad-on nagapadulong nga nagpanon nganha kanimo, ug ang imong mga gikinahanglan sama sa sundalo nga sinangkapan sa hinagiban.
y sobrevendrá cual salteador la miseria, y como hombre armado, la necesidad.
